Nukus konchilik instituti 1-b kurs kimyoviy texnologiya talabasi Kurbanbayev Dilshodning yo’nalishga kirish fanidan fanidan yozgan mustaqil ishi

Nukus konchilik instituti 1-b kurs kimyoviy texnologiya talabasi Qobilov husniddinning yo’nalishga kirish fanidan fanidan yozgan mustaqil ishi

Ammiak olish uchun metan konversiyasi

• Reja:
• 1.Ammiak olinishi xossalari
• 2.Ammiak ishlab chiqarish
• 3. Ammiak olish uchun metan konversiyasi

• Ammiak – tibbiyotdan tortib to sanoatgacha bo’lgan turli xil sohalarda ishlatiladigan va o’g’itlar, kislota ishlab chiqarishning asosiy omili bo’lgan gazdir.
• Ammiak bu gaz, tuz va eritma sifatida ishlatiladigan eng keng tarqalgan moddalar qatoriga kiradi. Uning ayrim turlari sog’liq uchun zararli bo’lsa-da, inson salomatligi uchun juda ko’p foydali va kislotalar ishlab chiqarishda etakchi rol o’ynaydigan ammiak sanoatda va o’g’it ishlab chiqarishda keng qo’llaniladi. Odamlar orasida ” kraxmal ” deb nomlangan tuz aslida ammoniy xlorid birikmasidir.

• Ammiak qadimgi Misrdan boshlanadi. Afsonaga ko’ra, tuya go’ngi Amon ibodatxonasini isitish uchun ishlatilgan. Ushbu gazlardan kimyoviy moddalar ma’bad shiftida oq kristallar shaklida tuz va kraxmal (xlor ammoniy) to’plangan. Ushbu tuz “Amon tuzi” deb nomlanadi. Ba’zi manbalarda ammiak o’rta asrlarda kiyik shoxidan olinganligi aytiladi. Iroqlik olim, zoologiya va antropologiyaning kashshoflaridan biri El-Kaxiz 800-yillarning boshlarida hayvonlarning go’ngidan “quruq distillash” usuli yordamida ammiak olishga muvaffaq bo’lgan birinchi odam bo’ldi. Ammiak eritmasi XV asrdan beri ma’lum va turli xil usullarda qo’llaniladigan moddadir.

• 1774 yilda kimyoviy eksperimentlar bilan shug’ullanishda sof ammiakni kashf etgan taniqli ingliz olimi Jozef Priestli ” kislorod kashf etilgan ruhoniy” deb nomlangan. Priestli ammiak va kislorod bilan birga 10 xil gazni kashf etganligi ilmiy qabul qilingan. Pristli kraxmal va ohaktoshni qizdirish natijasida olgan ammiakni “ishqoriy va asosiy havo” deb nomladi. 1785 yilda frantsuz kimyogari Klod Lui Bertollet ammiak tarkibini kashf etdi.

• Nemis olimlari Karl Bosch va Fritz Xaber ammiak sintezini ishlab chiqdilar va sanoat ishlab chiqarishiga olib kelishdi. Bosch-Haber usuli bilan ammiakning asosiy tarkibiy qismlaridan biri bo’lgan mineral o’g’itlar mustaqil ravishda ishlab chiqarildi. Ikkinchi jahon urushida harbiy kemalar suv osti kemalaridan yashirish uchun ammiak gazi va kislota bug’idan foydalangan.

• Ammiakning kimyoviy xossalari
• Ammiak “NH3” kimyoviy formulasli gaz bo’lib, azot va vodorod atomlaridan iborat. Bu azot va vodorodning eng sodda barqaror birikmasi. Uning tarkibida -3 azot va karbamid kabi organik moddalar bo’lgan oqsillar mavjud. Ushbu moddalar bakteriyalar ta’sirida parchalanib, ammiak hosil qiladi. Uning qaynash harorati -33 C, -78 C muzlaydi. U xona haroratida gazsimon shaklda bo’ladi. U rangsiz, o’tkir, korroziv va zaharli hisoblanadi. Uning notinchlik xususiyati beruvchi, jirkanch hidi bor. U past haroratlarda va ba’zi muhitlarda yonishi yoki portlashi mumk

• U asoslarga kiradi, boshqacha qilib aytganda, uning tarkibidagi kislota va asos og’irligi oddiy tuz bilan taqqoslaganda past va asos nisbati yuqori. Molekula shakli uchburchak piramidadir, chunki u bog’lanmagan juft elektronga ega. Ammiak molekulasi qutbli; ya’ni turli xil atomlar o’rtasida bog’lanishlar hosil qilishi mumkin. Ammiak kovalent bogʻlanish birikmadir. Shu sababli u suvda yuqori darajada eruvchanlikka ega. U deyarli barcha oraliq elementlari bilan murakkab birikmalar (aminlar) hosil qiladi. Gazli aminlar o’ziga xos ammiak hidini chiqaradi. Shu sababli baliq, siydik, chirigan go’sht hidlari, xuddi ammiak kabi bo’ladi.

• Otxona va iflos hojatxonalarning o’tkir hidi ham ammiak bilan bog’liq. Kanalizatsiya suvlari ammiakning muhim manbai hisoblanadi. Parchalanadigan o’simlik qoldiqlari va o’lik hayvonlar ammiak tuzi va gazlarni hosil qiladi. Ammiak o’simlik va hayvon oqsillarining parchalanishi natijasida havoga tarqaladi.

• Ammiak gazi xona haroratida bosim o’tkazilsa suyuqlanadi. Ammiak suyuqligining bug’lanish harorati juda yuqori. Suyuqlikdan gazga aylanayotganda atrof-muhitdan sezilarli darajada issiqlik oladi. Bir gramm ammiak suyuqligi 327 kaloriya issiqlikni yutadi, chunki u gazga aylanadi. Shu sababli, u sovutish va shamollatish tizimlarida muhim sovutish suyuqligi hisoblanadi. Ammiak tuzlari gazli ammiak va ammiak eritmasining olinadigan tuz kislotasi bilan suvdagi reaktsiyasi natijasida hosil bo’ladi. Ammiak osongina parchalanishi mumkinligi sababli, vodorodni osonlikcha olish mumkin.

• Havo va yomg’ir tarkibida ammiakning oz miqdori, masalan, karbonat mavjud. Ammiak gumusga boy tuproqlarda, dengiz suvlarida, o’simliklarda va vulqon gazlarida uchraydi. Odam va hayvonlar siydigida ammiak bo’lsa, u o’simlik va hayvonot materiallarini nitrifikatsiya qilish natijasida ham paydo bo’ladi

• Ammiakning suvda eruvchanligi oson va cheksizdir. Bir litr suvda 1300 litr ammiak eritilishi mumkin. 700 litr ammiak 20 darajada eriydi. Uning suvdagi eritmasi tarkibida 0 daraja 47 foiz ammiak, 20 C 34 foiz, 50 C 18 foiz ammiak bor. Suyuq ammiak suv kabi erituvchi xususiyatlarga ega. Suvda eritilganda u samarali kimyoviy xususiyatlarga ega bo’ladi va boshqa kimyoviy moddalar bilan osonlikcha reaksiyaga kirishadi. Bozorda ammiak sifatida sotiladigan mahsulotlarning aksariyati gidroksidi eritma yoki ammiakning suvli eritmasi bo’lgan ammoniy gidroksiddir. U ba’zi qatronlar ishlab chiqarishda katalizator vazifasini bajaradi. Sof ammiak 99,9 foiz toza boʻladi.

• Ammiakning ishlatilish sohalari
• Ammiak asosan o’g’it ishlab chiqarishda va o’g’it sifatida ishlatiladi. Bu azotli o’g’it va nitrat kislota ishlab chiqarishda boshlang’ich materialdir. Suyuq ammiak to’g’ridan-to’g’ri tuproqqa quyilishi mumkin. Ammoniy nitrat va ammoniy fosfat kabi tuzlardan ham o’g’it sifatida foydalanish mumkin. Nitrat kislota ammiak oksidlanishidan, o’g’itlarning xom ashyosidan olinadi. Ammiakli selitra va ammoniy sulfat muhim azotli o’g’itlardir.

• Ammiak ko’plab kimyoviy moddalarni olish uchun ishlatiladi. Bu o’g’itlar, bo’yoqlar, parfyumeriya va dorilar kabi mahsulotlarni sintez qilishning birinchi bosqichidir. Ammiak tozalangan neft tarkibidagi kislota tarkibidagi yon mahsulotlarni zararsizlantirish va plastik ishlab chiqarishda koagulyatsiyani oldini olishda muhim rol o’ynaydi. Harbiy maqsadlarda ham ishlatilishi mumkin bo’lgan ammiakli selitra yuqori gigroskopik xususiyatga ega. Boshqa tomondan, ammoniy fosfat, pishirish kukunlaridan tortib, 3 xil shaklga ega bo’lgan o’tga chidamli qog’ozlarga qadar ko’plab sohalarda qo’llaniladi. Kumush va matolardagi yog’li dog’larni tozalash uchun ishlatiladi. ammiak bir necha tomchi stakan suvga aralashtirilganda mastlikni bostirishi mumkin.