Nurlanıw. Nurlanıw usılı menen jıllılıq almasıwlardıń tiykarǵı nızamları. Plank, vin, Stefan-Boltsman, Kirxgof, Lambert nızamları

Nurlanıw.Nurlanıw usılı menen jıllılıq almasıwlardıń tiykarǵı nızamları.Plank, vin, Stefan-Boltsman, Kirxgof, Lambert nızamları.
Jıllılıq texnikasınıń joqarı temperaturalar salasında, nurli jıllılıq almasıw óziniń jedelligi menen basqa jıllılıq almasıw usıllarınan joqarı turadı. Sol sebepli joqarı temperaturalarda isleytuǵın agregatlardi jaratıwda, nurli jıllılıq almaslawınan joqarı dárejede paydalanıwdı itibarǵa alıw kerek. Bul áwele, qazan apparatlarına, sanaat peshlerıne tiyisli bolıp tabıladı. Qurılıs materialları kárxanalarında, tsement, hák, shamot hám basqa meteriallardi óndiriste bunday peshler keń qollanılıp atır. Jıllılıq bir deneden ekinshisine nur arqalı uzatılıw procesi nurli jıllılıq almasıwı dep ataladı. Jıllılıq nurlarınıń tarqalıwı bul dene ishki energiyasınıń elektromagnit tolqın energiyasına aylanıwı bolıp tabıladı. Temperaturası absolyut noldan ayrıqsha bolǵan hámme deneler nur tarqatadı.
Nurlanıw energiyası tiykarınan nur tarqatıp atırǵan denenıń fizikalıq ózgeshelikleri hám temperaturasına baylanıslı. Elektromagnit tolqınlar bir-birinen tolqın uzınlıǵı yamasa terbelis chastotası menen parıq etedi. Eger tolqın uzınlıǵı , terbelis chastotasın N menen belgilesek, ol halda barlıq nurlar ushın vakuumdaǵı tezlik w=N=310⁸ m/s boladı. Nur energiyasın tasıwshı bólek retinde foton qabıl etilgen. Foton (grek rhos (rhotos) - jaqtılıq ) háreketlenip atırǵan waqıtta málim massaǵa iye, tınısh jaǵdayda onıń massası nolge teń boladı. Nurlar arasında kózge kórinetuǵın (=0,40,8mkm) hám infraqızıl(=0,8800 mkm) nurlar kóp muǵdarda jıllılıq energiyasın aylandırılǵanlıǵı sebepli olar jıllılıq nurları dep ataladı. Kópshilik qattı hám suyıq deneler 0 den  ge shekem aralıqta bolǵan barlıq tolqın uzınlıǵı daǵı energiyanı shıǵaradı, yaǵnıy bul denelerdiń nurlanıw spektrleri pútin (tutas ) boladı. Ayırım deneler uzlukli spektrli, yaǵnıy tek arnawlı bir tolqın uzınlıqlar aralıǵinda energiya nurlantiradi. Olarǵa qızdırılǵan gazlar hám puw kiredi. Nur shıǵarıp atırǵan denenıń tek temperaturası hám optikalıq ózgeshelikleri menen anıqlanatuǵın nurlanıw jıllılıq nurlanıwı dep ataladı. Denege jutılǵan jıllılıq nurları atom hám molekulalardıń tártipsiz jıllılıq háreket energiyasına aylanadı hám denenıń temperaturasın asıradı. Jıllılıq nurlanıwın xarakteristikalaytuǵın tiykarǵı shamalarǵa tómendegiler kiredi: nurıy aǵısı Q, nurlanıw tıǵızlıǵı Ye hám nurlanıw jedelligi (aǵımdıń Spektral tıǵızlıǵı ) J. waqıt birligi ishinde, tolqın uzınlıǵı  den +d bolǵan aralıqta uyqas bolǵan nurlanıw energiyasına aǵımdıń monoxromatik nurlanıwı Q_ dep ataladı. Spektrning dan +d  ge shekem aradaǵı tolqın uzınlıqlarına uqsas bolǵan barlıq nurlanıwǵa integral yamasa nurıy aǵıs Q dep ataladı. Denenıń maydan birliginen barlıq jónelisler boyınsha nurlanıp atirǵan nurli aǵımǵa denenıń integral nurlanıw tıǵızlıǵı dep ataladı.
E=dQ/dF (10.1)

Nurlanıp atirǵan denenıń barlıq maydanı boyınsha tarqalıp atırǵan nurli aǵısı:

Q

Tolqın uzınlıǵınıń sheksiz kishi aralıǵında tarqalıp atirǵan aǵıs tıǵızlıǵın, sol aralıq úlkenligine qatnası aǵımdıń spektral tıǵızlıǵı (jedelligi) dep ataladı :

J_=dE/d (10.2)

Dene sırtına túsken barlıq nurılı energiya Q dıń bir bólegi Q_A denege jutıladı, bir bólegi Q_R odan qaytadı, qalǵan bólegi Q_D bolsa, dene arqalı ótip ketedi, yaǵnıy

Q=Q_A+Q_R+Q_D (10.3)
.
Nurlanıw energiyasın tarqatıw, jutıw, qaytarıw hám ótkeriw processleriniń jıyındısına nurli jıllılıq almasıw dep ataladı
(10. 3) teńliktiń eki bólegin nurlı energiyanıń ulıwma muǵdarı Q ǵa bolsaq, tómendegin alamız :
Bul jerde - uqsas rawishte jutılıw, qaytariw hám ótkeriw qasiyetin kórsetedı. (10.1-súwret).
(10.4) teńlık nurlanıw energiyası jıllılıq balansınıń teńlemesı delinedı.
Agar A=1 bo‘lsa, (ya’ni R=D=0), u holda jism o‘ziga tushadigan barcha nurlanishni yutadi. Bunday jism absolyut qora jism deyiladi.


deyiladi. Spektrning 0 den  ge shekem aradaǵı tolqın uzınlıqlarına uyqas bolǵan barlıq nurlanıwǵa integral yamasa nurıy aǵıs Q dep ataladı. Denenıń maydan birliginen barlıq jónelisler boyınsha nurlanayotgan nurli aǵımǵa denenıń integral nurlanıw qısıqlıǵı dep ataladı.
E=dQ/dF (10.1)

Nurlanayotgan denenıń barlıq maydanı boyınsha tarqalıp atırǵan nurli aǵıs:Q

To‘lqin uzunligining cheksiz kichik orlag‘ida traqalayotgan oqim zichligini, shu oraliq kattaligiga nisbati oqimning spektral zichligi (jadalligi) deyiladi:

J_=dE/d (10.2)

Dene sırtına túsken barlıq nurıy energiya Q dıń bir bólegi QA denege jutıladı, bir bólegi QR odan qaytadı, qalǵan bólegi QD bolsa, dene arqalı ótip ketedi, yaǵnıy

Q=Q_A+Q_R+Q_D (10.3)

Nurlanıw energiyasın tarqatıw, jutıw, qaytarıw hám ótkeriw processleriniń jıyındısına nurli jıllılıq almaslaw dep ataladı.

(10. 3) teńliktiń eki bólegin nurıy energiyanıń ulıwma muǵdarı Q ga bolsaq, tómendegin alamız:

bu yerda - mos ravishda yutilish, qaytarish va o‘tkazish xususiyatini tavsiflaydi (10.1-rasm).
(10. 4) teńlik nurlanıw energiyası jıllılıq balansınıń teńlemesi dep ataladı.
Eger A=1 bolsa, (yaǵnıy R=D=0), ol halda dene ózine túsetuǵın barlıq nurlanıwdı utadı. Bunday dene absolyut qara dene dep ataladı. (10.5)