Nutq madaniyati kursi predmeti, vazifalari

NUTQ  MADANIYATI    KURSI 

PREDMETI, VAZIFALARI 

Tuzuvchi: dotsent  F.B. Qilicheva

R

ЕJА:



1. “Nutq madaniyati “ fanining maqsad va 

vazifalari



2. Nutq  madaniyati  tushunchasi



3. 

Т

il  va nutq



4. Og`zaki  va yozma nutq



TIL



NUTQ 



MADANIYAT



TIL  BOYLIGI



NUTQ  BOYLIGI



OG`ZAKI  NUTQ



YOZMA   NUTQ 

TAYANCH SO`Z VA IBORALAR:

nutq  madaniyati  fani quyidagi  

vazifalarni  bajaradi



1.

Talabalarni

nutq

madaniyatining

asosiy

tushunchalari,

maqsadi va vazifalari bilan tanishtirish.



2. Professional nutqda til vositalaridan maqsadga muvofiq

foydalanishga o'rgatish.



3.

Talabalarning

yozma

nutqlarini

shakllantirish

va

takomillashtirish.



4. Talabalarning og`zaki nutqlarini takomillashtirish.



5. Terminlarning o'ziga xos xususiyatlari bilan tanishtirish.



6. Iqtisodiy

terminlar oldiga qo'yilgan talab va mezonlar

to

’g`risida ko'nikmalar hosil qilish.



7.Til va adabiy til me'yorlari

haqida ma'lumot berish hamda

ko'nikmalar hosil qilish.



9.

Davlat

tilining

leksik-grammatik,

imloviy

hamda

talaffuz

omillaridan vaziyat va voqeiylik talabiga ko'ra mohirona foydalana

olish qobiliyatlarini shakllantirish va o'stirish.



10. Matn tuzish tartib-qoidalarini bilish; og`zaki fikr yurita bilish;

yozma

sharhlar,

izohlar,

mulohazalar

yoza

olish

qobiliyatini

shakllantirish.



11. Matn tuzish asosida talabalarning fikrlash iqtidorini tarbiyalash

va salohiyatini rivojlantirish.



12. Adabiy tilning qonuniyatlari, so'z boyligi va grammatik qurilishi,

adabiy til me'yorlari va nutq

uslublari

haqida

ma'lumot

berish

hamda bular to

’g`risida tushunchalar hosil qilish.



13. Punktuatsiya va intonatsiya, ularning yozma va

og`zaki

nutqni

ifodalashdagi

ahamiyati

haqida,

punktuatsiyaning yozma nutq (matn grammatikasi) bilan,

intonatsiyaning

esa og`zaki nutq (matn ohangi) bilan

aloqadorligi haqida ma'lumot berish: talabalarda imloviy

va

ishoraviy

savodxonlik

masalalari

hamda

ko'nikmalarini hosil qilish.



14. Matn, matn turlari, ularning tuzilishi (grammatikasi)

va matn hosil qiluvchi vositalar va omillar haqida

tushuncha berish.



15. Nutq madaniyatining lingvistik va ekstralingvistik

omillari haqida tushuncha, malaka va ko'nikma hosil

qilish.



Nutq madaniyati inson umummadaniyatining bir

qismi bo'lib, fikrni adabiy til me'yorlariga muvofiq

to

‘g`ri, erkin, aniq, mantiqan izchil, yoqimli va ta'sirli

bayon

qilishdir. Nutq madaniyati deyilganda til

birliklaridan,

jumladan,

lug`aviy,

grammatik

va

uslubiy vositalardan nutq jarayonida to

’g`ri va o'rinli

foydalanish

nazarda

tutiladi.

Nutq

madaniyati

kishidan til boyligini

– lug`aviy birliklar, grammatika,

orfoepiya, orfografiya, nutq uslublari va ularning har

biriga xos xususiyatlar hamda me'yorlarni yuqori

darajada bilishni talab etadi.



Til va nutq to

’g`risida fikr yuritishdan oldin til

va

nutq

hodisalarining

o'ziga

xos

xususiyatlarini bilib olish o'rinli. Til va nutq

bir-biridan

farq

qiladigan,

lekin

o'zaro

aloqador

ikki

ijtimoiy,

ruhiy-ma'naviy

hodisadir. Ya'ni til aloqa quroli, fikr bayon

qilish vositasi bo'lsa, nutq so'zlovchining til

vositalaridan

foydalanish

jarayoni

va

shunday jarayon natijasida yuzaga keladigan

faoliyatdir. Bu ikki hodisani qiyoslaganda

oradagi farqlar yanada oydinlashadi.



Tilni xalq yaratadi, nutq esa shaxsiy boylik sanaladi.

Har kim o'z qobiliyati, so'z boyligi, shaxsiy fikrlash

layoqatiga qarab gap tuzadi va so'zlaydi. Shuning

uchun ham nutq oldiga nihoyatda ulug` bir talab

qo'yiladi: o'ynab gapirsang ham, o'ylab gapir. Zero,

nutq

(so'z)

aqlning

tarozisi,

aqlning

o'lchovi.

Darhaqiqat, nutqimizning salohiyati til hoidalarini

yaxshi va zarur darajada bilishimizga bog`liqdir.

Og`zaki nutq  xususiyatlari,  asosan, 

quyidagilardan iborat : 



1.Og`zaki

nutq kommunikativ jarayon bilan bevosita bog`liq

bo'ladi. Og`zaki nutq tezkorlik bilan amalga oshadi, shuning

uchun har qanday kishi ifodalayotgan fikriga mos so'zni, gapni

tanlay olish qobiliyatini shakllantirib borishi maqsadlidir.



Ba'zan voqeiylikka, aytilishi lozim bo'lgan fikrga, hodisalarni

dalillashga mos, muvofiq so'z topa olmay qoladi. Og`zaki nutq

tayyorgarliksiz, ya'ni favqulodda yuzaga keladi, shuning uchun

kishi o'z nutqida voqeiylikdan uzoqroq so'zni ishlatib yuborishi

ham mumkin. Natijada aytilgan nutq nishonga borib tegmaydi,

ko'zlangan maqsad amalga oshmay qoladi. Og`zaki nutq

jarayonida odam bir vaqtning o'zida fikrlaydi hamda so'zlaydi,

shuning uchun voqeylikka mos so'zlarni tanlashga deyarli

imkoniyat bo'lmay qoladi.

2

. Og`zaki nutqda gap qurilishini aql nazorat qilib

boradi. Bunda xotiraning roli katta. Agar xotira sust

bo'lsa, og`zaki nutqda gap tuzilishi, so'z birikmalari

o'zaro mantiqan va grammatik jihatdan bog`lanmay

qoladi.

3. Og`zaki nutq, asosan, tahrir imkoniyatidan mahrum

bo'ladi. U qanday shaklda namoyon bo'lgan bo'lsa,

shundayligicha tinglovchiga yetib boradi.

4. Og`zaki nutqda takrorlar, qaytariqlar ko'p uchraydi.

5. Og`zaki nutqning lug`aviy tarkibi yozma nutqqa

nisbatan kam bo'ladi. Olmoshlar, yuklamalar, modal

so'zlar, bosh va tushum kelishigidagi otlar ko'proq

ishlatiladi. Og`zaki nutqda ellipsisga yo'l qo'yiladi,

ya'ni nutqning tejamkor bo'lishi uchun ba'zi gap

bo'laklari tushiriladi. To'liqsiz gaplar ko'p qo'llanadi.



6. Og`zaki nutqda so'zlovchining faol nutqiy

harakati

pauza

(to'xtam),

ohang,

urg`u,

unlilarning cho'zib talaffuz etilishi; turli xil jest

(imo-ishora)lar,

mimika

(qiyofaning

o'zgarishi)lar

fikrning

tinglovchiga

etib

borishida muhim ahamiyat kasb etadi.



7. Og`zaki nutqda talaffuzning ahamiyati

katta. Gapga ustalikni talaffuz ravonligidan

ayricha

tasavvur

etib

bo'lmaydi.

No'noq

talaffuz noxush vaziyatni keltirib chiqarishi

mumkin. Har bir so'z, har bir termin yoki har

bir gap ravon talaffuz etilishi shart.

Yozma  nutq  oldiga, asosan, quyidagi 

talablar  qo'yiladi:



Har bir so'z yoxud termin, har bir gap, jumla yuridik

mazmunni to'liq ifodalashga va muallif maqsadini

ochishga xizmat etishi shart.



Yozma nutq imkon qadar sodda va aniq, izchil va

mantiqli ifodalanishi lozim.



Yozma

nutqda

o'z

ifodasini

topayotgan

fikr

-

yuristning

tafakkur

mahsullari

dalillangan,

isbotlangan, qonun doirasida o'z yechimini topgan

bo'lishi zarur.



Yozma nutqda fikrlar rasmiy uslub doirasida sodda

va ravon, tushunilishi yengil bayon etilishi kerak.



O'rganilgan ishlarning xulosasi muqaddima va asosiy

qism bilan bog`langan bo'lishi lozim. Shundagina

chiqarilayotgan xulosalar, shuningdek hukmlar asosli

bo'ladi.



Tushunilishi qiyin bo'lgan

terminlardan iloji boricha

foydalanmaslik, agar matnda faqat mutaxassislar

uchun tushunarli bo'lgan terminlar qo'llanilsa, bunday

terminlarga

izohlar

va

sharhlar

berib

borilishi

maqsadlidir.



Rus tilidagi qonunlardan andaza olish, tarjima qilish

qonun moddalari mazmuniga, mohiyatiga salbiy ta'sir

ko'rsatadi. Shuning uchun tarjimalardan mutla?o voz

kechib, har qanday hujjatlarni milliy til qoidalari

asosida tayyorlash maqsadga muvofiqdir.



Yozma nutq imkon qadar sodda va aniq, izchil va

mantiqli ifodalanishi lozim.



Yozma nutqda o'z ifodasini topayotgan fikr -

yuristning

tafakkur

mahsullari

dalillangan,

isbotlangan, qonun doirasida o'z yechimini topgan

bo'lishi zarur.



Yozma

nutqda fikrlar rasmiy uslub doirasida

sodda va ravon, tushunilishi yengil bayon etilishi

kerak.

E'TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT