Nutqning aniqligi, mantiqiyligi va sofligi

Tadqiqotchilar aniq nutq yaratish uchun so`zlovchidan quyidagilar talab etilishini qayd qilishgan:

• Tadqiqotchilar aniq nutq yaratish uchun so`zlovchidan quyidagilar talab etilishini qayd qilishgan:
• «a) tilning sinonimik imkoniyatlarini bilish va sinonimik qatorlardan kerakligini ajratib, nutqda qo`llash;
• b) nutqda ishlatiladigan so`zning anglatgan manolarini har tomonlama bilish;
• v) so`zning ko`p manoliligiga jiddiy e’tibor berish, ko`p manoli so`z nutqda qo`llanganda uning qaysi mano qirrasi ko`zda tutilayotganini aniq tasavvur qilish; fikr-ning yuzaga chiqishida bu so`zning boshqa mano qirralari monelik qilish-qilmasligini ko`z oldiga keltirish;
• g) omonimlarning xususiyatlarini bilish, chunki ular-ni bilmaslik aniqlikning buzilishiga olib keladi;
• d) paronimlarni bilish, ulardagi tovush yaqinlik-lariga e’tibor berish;
• ye) tor muhitda ishlatiladigan, chetdan kirgan, kasb-hunarga oid, arxaik, eskirgan, dialektizm so`zlarning ma’nolarini yaxshi anglagan holda nutqqa kiritish»

Nutqning mantiqiyligi «Aristotel insonning eng xarakterli xususiyati - fikrlarini isbotlay olishi deb bilgan. Qadim Xitoy va Qadim Hind notiq va mantiqshunoslari fikrni asoslash jarayonini diqqat bilan o`rgangan. Buyuk ajdodlarimizdan biri Forobiy esa fikrni asoslash to`g’risidagi ta’limot-ni mantiq ilmining asosiy tayanchi deb hisoblagan. Tinglovchilarga haqiqatni yetkazish va ularni u yoki bu fikrning to`g’riligiga ishontirish bilan bog’liq har qanday nutqiy jarayon o`zaro bog’liq uch unsurdan tashkil topadi. Birinchi unsur - isbotlanishi kerak bo`lgan fikr. Ikkinchisi - fikrning to`g’riligini isbotlovchi asos va dalillar. Uchinchisi - namoyish, ya’ni fikr va asos (dalil)lar o`rtasidagi aloqani kursatuvchi mantiqiy bog’lanish. Fikrlashning mantiqiyligini ta’minlashda bu uch unsur borasida shakllangan qoidalarga rioya etish muhim ahamiyatga ega. Shu bilan birga aytish lozimki, fikrlash jarayonida mantiqiy xatolar mantiqiy fikrlash mada-niyatining zaifligi va fikriy pala-partishlik oqibatida vujudga keladi yoki tinglovchilarni ongli ravishda adashtirish, bahs-munozarada qanday bo`lmasin yutib chiqishga intilish istagidan kelib chiqadi. «Auditoriya bilan muloqotga kirishar ekan, notiq uni o`z fikrlariga inontirishi, mafkuraviy oziq be­rishi, odamlarning ongini o`zgartirishi lozim. Notiq nutqining ta’sirchan va ishonarli bo`lishida asosiy shartlardan biri esa fikrning mantiqiyligidir».

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT