O l zbekistonning eng yangi tarixi

Download 1.23 Mb.

Sana	24.11.2021
Hajmi	1.23 Mb.
	#176829

Bog'liq
2 5409266972917501277

11:50 .,ıı 4896 •

Faqat o^lqish - Bu faylga özgart..

" O ^lzbekistonning eng yangi tarixi” haqida so'z yuritilganda, biz uchun, avvalo, mamlakatimizning 1991 Vildan keyin boşİb o'tgan tarİxİy yo'lİ mohiyati va mazmunini anglab yetish mühimdir. Bu jarayon qanday borganligini, mamlakatimiz muştaqillik arafaşida va uning dastlabki yillarida çanday muammolarga duch kelganini ushbu ma'ruza matnlarida tushunasiz.

"O'zbekistonning eng yangi tarixi" ö'quv fanining predmeti -O'zbekistonning qarİyb 70 villİk zulmdan qutilİb, Shu kunlargacha bo'lgan ijtİmoiy-iqtİş0dİy, sivosiy va madaniy-ma'naviy taraqqivoti davrlari jaravonini o'rganish. "O'zbekiştonning eng yangİ tarİxİ" fani dunyoda eng qadİmİy va boy tarixga ega bo'lgan o'zbek xalqining bir necha ming yillik tarixiy va ma'naviy taraqqiyotini o'rganuvchi va o'rgatuvchi, tarixidan g'urur va iftixor tuyg'ularİnİ uyg'0tuvchİ fandır. MarkazİY Oşiyoda, jurnladan, O'zbekİ5tonda yashab kelayotgan xalqlar jahon fani va madaniyati hazinasiga munosib hissa qo'shib kelmoqdalar, O'zbek halqi Markaziv Osiyodagi barcha halqlar qatorida doimo erkinlik, hurlik, ozodlik va mustaqillik uchun muştamlakachilar va yot kelgİndİlarga qarşhl kurash Olib borgan va Shu jihatdan u 0'zİnİng chuqur İldiz Otgan an'analariga egadİr.

"O'zbekİştonnİng eng yangİ tarİxİ" O'quv faning vazifaşİ — muştaqİllİkka erishish arafasida O'zbekistonda yuzaga kelgan murakkab vaziyatni hamda mustaqillik yillarida davlat boshqaruvi, ijtimoiy-iqtisödiy, siyasiy va ma' naviy hamda boshqa sohalardagi islohotlarning mazmun-mohiyatini tushinish, ularni Vatanga sadoqat va muhabbat ruhida tarbiyalash hamda milliy g'ururni shakllantirishdan iborat.

Instİtut bakalavr yo'nalİşhİda ta'lİm olayotgan talabalar bilişhİ kerak bo'lgan umumiy bilim doirasi "O'zbekistonning eng yangi tarixi "fani oldiga quyidagi vazifalarni qo'yadi:

Birinchidan, Yurtimİz tarİxİni 0'qİşh va 0'rganİşh jarayonİda yoshlarda tarİxİy bilimlar, ilmiy-nazariy tuşhunchalar va tasavvurlar shakllanmog'i Iozim. Chunki voqyea va hodisalarni bilmasdan, ular haqida tuşhuncha va tasavvurga ega bo'lmasdan turib mustaqİllİk xaqidagj dunyoqarash haqİda gap yurİtİşh mumkİn emas

Ikkinchidan, Vatan tarixini yoritish, o'qitish va o'rganish jarayonida chuqur ilmiylik, xolişlik, tarİxİy haqiqatning ustivorligi asosİy va boşh yo'nalişh bo'lişhi lozİm;

Uchİnchİdan, tarİxİnİng har bir satrİ, har bir varog'İ milliy qadriyatlarga hurmat ruhi bilan şug'orilgan bo'lishi va milliy doya va milliy mafkuraşining kamol topishiga xizmat qilishi darkor;

To'rtinchidan, Vatan tarixining boshidan oxiriga qadar singib ketgan asosiy g'oya - otashin vatanparvarlik, baynalminalchilik, inşonparvarlik kabi ulug' fazilatlarga qaratİlmog'İ kerak;

11:30

Faqat o'qish - Bu faylga ožgart..

Beshinchidan, Vatan tarixi fani mustaqil respublikamizning siyosiy, iqtisodiy, madaniy-ijtimoiy qadriyatlarining yanada mustahkamlanishi va ravnaq topishiga xizmat gilishi, davr va zamon bilan hamnafas bo'lmog'i ayniî muddaodir

Umuman Olganda, O'zbekistonning eng yangi tarixini o'rganish va uni o'qitishning dolzarb muammolari bo'yicha keng munozaralarning zaruratini Chuqur anglagan holda olimlar, pedagog xodimlar va maorifning boshqa vakillarini tarix ilmi va fani masalalarini keng ommaga yetkazish hamda matbuotda faol muhokama qilish zarur. jamiyatimiz, avniqsa, yosh avlod ona Vatanimizning yaqin o'tmishini tushunishga, murakkab, jo'shqin va jadal sur'atlar bilan davom etayotgan mamlakatimiz mustaqilligining tarix solnomasini tizimli o'rganishga, uni to'laqonli anglab yetishga katta ehtiyoj sezmoqda. Mazkur sharafli ijtimoiy vazifani amalga oshirish esa o'zbek tarixchilarining ilmiy va fuqarolik burchidir

"O'zbekistonning eng yangi tarixi" 0'quv faning maqsadi-mustaqillikka erishish arafasida O'zbekistonda yuzaga kelgan murakkab vaziyatni, ularning sabablari va oqibatlarini;

mustaqillik yillaridagi o'zgarishlarni, O'zbekistonning eng yangi tarixi masalalarini, zamonaviy jarayonlarda O'zbekistonning jahon hamjamivatidagi 0'rnini tarixiylik va xolislik nuqtai nazaridan ;
O'zbekistonning eng yangi tarixi muammolarini o'rganish, dunyoqarashni mustahkamlashda milliy mustaqillik g'oyasini qo'llay bilish, atrofida sodir bo'layotgan jarayonlarga o'z munosabatini bildira olish, jamiyat va inson dunyoqarashi rivojida tarix fanining 0'rnini anglash va bugungi kunda sodir bo'layotgan voqyealarning tarixdagi muhim voqyealar bilan bog'liqligini bilish kerak.

Davlatimiz rahbarining 2017 vil 30 iyundagi "O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi huzurida O'zbekistonning eng yangi tarixi bo'yicha jamoatchilik kengashi faoliyatini tashkil etish to'g'risida”gi qarorni imzoladi. Qarorda Jamoatchilik kengashi Oldiga O'zbekistonning eng yangi tarixini tizimli, haqqoniy va xolis tarzda o'rganishni tashkil etish, yangi avlod ilmiy va o'quvuslubiy adabiyotlarni yaratish hamda mamlakatimizning dunyodagi o'rni va rolini ko'rsatishga qaratilgan qator vazifalar qo'yilgan. Mazkur hujjatda ko'rsatilgan vazifalarni bir-birini to'ldiruvchi ikki orqali ro'yobga chiqarish lozimBirinchi. yo'l — yangi avlod ilmiy va 0'quv adabiyotlarini yaratish.

Ikkinchi yo'l — mavjud bilimlarni yoshlarga targ'ib etish va o'qitish,

YO'I — mavjud bilimlarnl yoshlarga targ' ib etish va o•qitish-

O•zbckistonning Cng yangi tarixi haqida so•z yuritllganda, biz LEhun, avvalo, mamlakatimizning 1991 Yildan keyin bosib O'tgan tarixiy yo•li mohiyati va tmzmuninl anglab yetish muhimdir. Bu jarayon qanday borganligini. mamlakatimiz mustaqillik araûsida va uning dastlabki yillarida qanday muamtnolarga duch kelganini tushunib yetish muhim. O'zbck jamiyatida qadimgi davrlardan beri ayrim dcmokratiya unsurlari: o'zini o'zi boshqarishning jamoa shakli. mahalla yig•inlari, oqsoqollar kengashlari va xalq diplomatiyusi mavjud edi. Biroq hozirgi kunda ushbu institutlar tornonidan an'anaviy funksiyalar bajarilishining o•zi bilan qanoatlanib bo•lmaydi. Biz ularning faoliyatini hozirgi davr talablariga mos yangi mazmun bilan to•ldirishimiz maqsadga muvofiqdir.

Rivojlangan demokratik davlatlarda siyosiy partiyalar fuqarolik jamiyatining eng muhim institutlaridan birini tashkil etadi. Mamlakatimiz Birinchi Prezidenti Islom Karimov fuqarolarning davlat va jamiyatni boslklanshda keng ishtirok etishini ta•minlovchi siYOSIY institutlarning xilma-xilligiga asoslangan yangi demokratik tizim ncgizlarini shak zarurligiga alohida e'tit%'r qaratgan.

Sobiq tuzum davrida davlat va yakkapartiyaviylik tizimi shaxs ustidan yalpi hukmronligini o•rnatgan cdi. Fuqaroning huquqiy himoyalanmagani, twshqaruvning ma ' nwriy-buyruqbozlik usullan, har qanday muqobil fikrlashning tazyiq ostiga olinishi ko'p odamlarda chorasizlik tuyg' usini uyg•otib, real hayotdan uzoqlashish istagini oshirdi. OSiyosiy autsayderlar" deb ataluvchi kishilar sonining o•sishi, jamiyatda ijtimoiy pessimizm va boqimandalikning kuchayishiga sabab Idi.

Afsuski, bugungi kunda ham jamiyatda eski davrga xos bo'lgan ijtimoiy ongning residivlari muayyan darajada saqlanib qolrnoqda. Prezidentirniz Shavkat Mirziyoev ushbu holatni nazarda tutgan holda O' siyosiy partiyalarni jiddiy tanqid ostiga olib, quyidagilarni ta•kidladi: "Ochiq aytish kcrak, siynsiy parttyalarda bu sohada haligacha xotüjamlik. qandaydir mudrab o'tirish kayfiyati hukm surmoqda. Hech kimga foydasi bo•lmagan majlislar soatlab davom ctrnoqda, tanqldiy tahlil o•rniga mayda masalalar bilan o'ralashib, dolzarb muammolarning yechimi chctda qolib Bugun kuchli tuqarolik Jamiyatni qurish tobora ko proq dolzarblik kasb ctmoqda. Uning amalga oshirilishi real va faol ko•p partiyali tizimni shakllantirishni talab etayotir.

O%'bekistonning eng yangi tarixini o•rganishda yuqorida ta'kidlab o'tilgan qatorida jamiyatni ijtimoiy-iqtisodiy isloh qilishdagi o'zbek nuydelining konscptual asoslarini idrok ctish, davlatimizning global va mintaqaviy integratsiya jarayonlarida ishtiroki bilan bog•liq masalalarning Va haqqoniy tahlilini Xalqimiz va kelajak avlodga yetkazish burchimizdir.

O'zbckiston Rcspublikasi Fanlar akadcmiyasi Tarix instituti mamlakat milliy davlatchiligining vujudga kelishi va taraqqiy topishining eng yangi tarixini o•rganish. ilmiy, ilmiy-ommabop, o•quv-metodik. ma'rifiy adabiyotlarni tayyorlash Va chop etiSh borasidagi yetakchi ilmiy-tadqiqot muassasalaridan biri. Institutda eng yangi tarixining turli jabhalarini tadqiq etuvchi "Yangi va eng yangi tarix", "Etnologiya va antropologiya", "Tarixshunosllk va manbashunoslik'• bo•limlari faoliyat ko'rsatmoqda. Bu yerda eng yangi tarixni o•rganishda tarix, xalqaro munosabatlar nazariyasi, sotsiologiya. antropologiya, etnologiya, falsafa, iqtisodiy nazariya, siyosiy muammolarni qamrab Olgan yangi fanlararo yorxiashuvlar tahlili amalga oshirilmoqda. Yana ahamiyatli jihati, institutning Olti nafar yctakchi Olimi Jamoatchilik kcngashi a' Tosi hamdir.

Olimlar tomonidan "Buyuk va muqaddas, mustaqil diyor". "O•zbekistonning eng yangi tarixi: nazariy-metodologik asoslari. o'rganish tajribasi, rnanba va uslublar", "O' zbckiston yoshlari ijtirnoiy•madaniy islohotlar jarayonida" "O•zbekistonning eng yangi tarixidan lavhalar", "Farg'ona vodiysi shaharlarida iqtisodiy transforrnatsiya jarayonlari (1991-1996 yillar)" kabi qator to'plam va monografiyalarning nashr etilishi O'zbekistonning eng yangi tarixiga oid amalga oshirilgan qator ilmiy-tadqiqot loyihalar natijasi. deyish mumkin,

O•zbekistonning eng yangi tarixini o•rganishda yuqorida ta'kidlab o•tilgan vazifalar qatorida jamiyatni ijtimoiy-iqtisodiy isloh qilishdagi o•zbek modelining konseptual asoslarini idrok etish. davlatimizning global va mintaqaviy integratsiya jarayonlarida ishtiroki bilan bog'liq masalalarning to'g•ri Va haqqoniy tahlilini xalqimiz va kclajak avlodga yctkazish burchimi7dir,

O'zbckiston Rcspublikasi Fanlar akademiyasi Tarix instituti mamlakat milliy davlatchiligining Vujudga kelishi Va taraqqiy topishining eng yangi tarixini o'rganish, ilmiy, ilmiy-ommabop, o^vquv-metodik, ma'rifiy adabiyotlarni tayyorlash Va Chop etish borasidagi yetakchi ilmiy-tadqiqot muassasalaridan biri Institutda Crzbekiston eng yangi tarixining turli jabhalarini tadqiq etuvchi "Yangi va eng yangi tarix”, "Etnologiya va antropologiya", "Tarixshunos11k va manbashunoslik” bo•limlari faoliyat ko•rsatmoqda. Bu yerda eng yangi tarixni o'rganishda tarix, xalqaro munosabatlar nazariyasi, sotsiologiya, antropologiya, etnologiya, falsafa, iqtisodiy nazariya, siyosiy muammolarni qamrab Olgan yangi fanlararo yondashuvlar tahlili amalga oshirilmoqda. Yana ahamiyatli jihati, institutning olti nafar yetakchi olimi Jamoatchilik kengashi a'zosi hamdir.

Olimlar tomonidan "Buyuk va muqaddas, mwstaqil diyor", »O•zbekistonning eng yangi tarixi: nazariy-metodologik asoslari. o•rganish tajribasi, manba va uslublar", "O'zbckiston yoshlari ijtimoiy-madaniy islohotlar jarayonida", •Ozbekistonning eng yangi tarixidan lavhalar”, "Farg'ona vodiysi shaharlarida iqtisodiy transformatsiya jarayonlari (1991-1996 yillar)” kabi qator to•plam va monografiyalarning nashr etilishi O'zbekistonning eng yangi tarixiga Oid arnalga oshirilgan qator ilmiy-tadqiqot loyihalar natijasi, deyish mumkin.

Bizda, afsuski. O'zbekistonning eng yangi tarixi turli aspektlarini osrganish bilan shug'ullanayotgan mutaxassislarning (tarixchilar. sotsiologlar, siyosatshunoslar. faylasuflar, iqtisodchi olimlar, huquqshunoslar) tarqoqligi, ular faoliyatini muvofiqlashtirish talab darajasida emasligi yaqqol ko'rinib qolmoqda. Bugun ilmiy gumanłtar hamjamłyat vakillarining hamkorligisiz Va birgalikda sarflanadigan kuch-g'ayratisiž hozirgi zamon tarixining mazmunini tushunish murakkabligi barchaga ayon.

Ana shunday bir paytda davlatimiz rahbarining O'zbekiston Respublikłsi Fanlar akademiyasi huzurida O'zbekistonning eng yangi tarixi bo'yicha jamoatchilik kengashi faoliyatini tashkil etish tovrisidagi qarori kengash va tarixchilarga muhim belgilab berdi. Institut olimlari va kengashning faoliyatini qayta ko'rib chiqish. tariximizni mufassal ifoda etadigan tadqiqotlar. kitoblar, monografiya va darsliklar yaratish rnasalasini tez va sifatli hal etmoq talabini qo 'ymoqda.

Mazkur qarorda belgilanganidek, institut va kengash a'zolari qator rejalar. oshirilishi 7urur bo•lgan masalalarga jiddiy kirishgan. Unda siyosat,

iqtisod, madaniyat, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida sodir txŕlayotgan voqealar asosida O'zbekistonning eng yangi tarixini o'rganish bo•yicha kompleks yondashuvni ta ' minlash inobatga olingan. Ushbu vazifalarning ilmiy idrok ctilishi va hal qilinishi muayyan darajada tarix fani mavjud tushuncha-mctodologik arscnalining tanqidiy tahlili va tcgishli tarzda O•zbckistonning eng yangi tarixiga oid turli voqealarni tadqiq ctish bilan shug'ullanayotgan barcha ilmiy YO'nalishlarning nazariy salohiyati yangilanishi bilan bog•liqdir.

I. Ozbekiston tarixi fanining metodologik (uslubiy) ilmiy-usul va tamoyillari quyidagilardan iborat:

Ilmiy xolislik (ob•ektivlik);
Tarixiy — tahliliylik; Mantiqiy — uzviylik;
Vorislik va izchillik;
Xronologik izchillik;
Ci'oyaviylik va vatanparvarlik;
Halol va xolislik;
Qtyoslash va kvatish,•
Kuzatish va umumiylashtirish;
Baxslashish, munozara yuritish va isbotlash;
Matematik hisoblash;
Shakllash va modellashtirish;
Ayrimlikdan umumiylikka (induksiya) va umumiylikdan ayrim (deduksiya);

Bugungi kunda oshkoralik, shaffoflik kabi tamoyillar ilgał•i surilayotgan bir vaqtda tarix qanday bo•lsa. uni shundayligicha o^vrganish ustivor kerak. Chunki yaqin tarix ko'pchillk 0'z ko'z o•ngidan o'tkazgan voqeliklardir. Uni oshirmay, yashirmay, boricha 0' rganish zarurdir.

Umuman olganda, O'zbckistonning eng yangi tarixini osrganish va uni o'qitishning d017.arb muammolari bo'yicha keng munozaralarning Zaruratini Chuqur anglagan holda olimlar. pedagog xodimlar va maorifring boshqa vakillarini tarix ilmi va fani masalalarini keng ommaga yetkazish hamda matbuotda faol muhokama qilish Zarur. Jamiyatimiz, ayniqsa, yosh avlod ona Vatanimłzning y•aqin ostmishini tushunishga, murakkab, jo•shqin va jadal sur'atlar bilan davom etayotgan mamlakatimiz mustaqilligining tarix solnomasini tizimli o•rganishga, uni to•laqonli anglab yetishga katta ehtiyoj sezmoqda. Mazkur sharatli ijtimoiy vazifani amalga oshirish esa o•zbek tarixchilarining ilmiy va fuqarolik burchidir.

Ko•p ming yillik taraqqiyot yo•lini bosłb ostgan va o•tmishida karta tarixiy siljishlar bilan birga, tanazzullar Va inqirozlarga guvoh bo•lgan 0'zbek xalqi hayotida XX asming oxiri va XXI asrning boshlari muhim ahamiyat kasb yetdi-

Ana shu davrda xalqİmİz yaratgan buyuk bunyodkorliklar, siyosİy, İqtısodİy, huquqİy, İjtİmoİy va ım'navİy sohadagİ bcqİyos yutuqlar O•zExkıstonnıng bundan keyİngİ uzoq kelajakka mo•ljallangan taraqqİyotİga asos bo'lı% xİzmat qİladİ, Ushbu davmİng mohİyatİ — bulunlay yangİ tuzum, yangİcha turmuşh tarzi, zanwnaviy jahon sivilizatsİyasİ talablariga javob bera oladİgan aqlİy salohiyat, İntellektual İmkoniyat bilan bog•lİqlİgİ mühim ahamiyatga ega,

Garchİ mwstaqİllİk davrİ tarİxan qİsqa mLLştabİd tuzum İskanjasİdan chİqİb ketish, bütün bir xalqnİng muçtaqİllİgİ va yerkİnlİgİnİ ta•mİnlash kabi g•oyatda tahdİdlİ va tahlİkalİ, ayni paytda sharafiİ jarayonnİ IMIşhdan kechİrdİ.

O•zbckiston Rcspublİkasİmng mustaqİIIİk yillarida K'Sİb o'tgan yo'lİnİng mazmun-mohİyatİ va xusuşİyatlarİnİ obcktİv baholagan holda mustaqİllİk davrİnİ quyİdagİ İkkİ bosqİchga o'rganİsh maqsadga muvofiq cdİ:

I) 1991—2016-yillar. Bu davrda milliy davlatchilik asoslari va ijtimoiy yo'naltİrİlgan bozor İq1İsodİyotİnİ yuzuga kellİrİshga qaratilgan o'lİsh davrİnİng dastlabki islohotlarjarayoniga İlk qadamhr qo•yİldİ, Demokratik an'analar asosİda yangİ davlal boshqaruv tizimi — qonun chİqaruvchİ, İjro etuvchİ va sud hokİmıyalİ lashkİl ctİIdİ hamda fuqarolik jamİyatİ asoslarİ yaratİldİ, erkin bozor İqtisodıyotiga o•tİla boshlandi. 2000-yildan mamlakatda fuol demokratik yangİIanİsh va modernimsiyalash jarayonlari kuzatİIdİ. Jumladan. kuchlİ davlatdan — kuchIİ fuqarolik jamİyatİga bosqichma-bosqich o•tish asosiy vazifa qilib qo'yİldİ. Natljada mamlakatnİng SİYOSİY va İqtİsodİy hayotİda dcnwkrat11shtİrİsh Va liberallashtİrİsh jarayonlarİ İnşan haq-huquqlarİ Va crkİnlİkhrİnİ himoya qİluvchİ mustaqİl sud tİ7İmİ mustahkamlandİ, fuqarolİk jamİyatİ asoslarİ rİvojlandİ. 2010-yİldan demokratik kloh0tlar mamhkatnİ modernİ7atsİyahsh jarayonİm yanada chuqürlaşhtİrİsh maşalasİ İlgarİ şurİldİ. Unİng boshlanİshİ O•ztxkİstonnİng Bİrİnçhİ Prczİdcntİ Islom KarİmOV tomonİdan mamlakatda fi.qarolİk jamİyatİnİ shakllan1İrİsh va demokratik ıslohotlarni yunada chuqurlashtİrİsh konsepsİyasİnİng Işhlab chıqİlİshİ bilan bog•lİqdİr. Shuningdek, bu davr davlar hokİmİyu1İ va boshqanıvİnİ yanada demokratlashtirish, sud-huquq tizimi, axbor011ashlİrİsh sohasİnİ İsloh yetişil. so'z erkinliğini ta'minlash. saylov qonunchİlİgİnİ takomİllashtİrİsh. demokratik bozor İslohotlarİnİ chuqurlashtirishga qaratilganligi bilan xaraktcrlanadi.

2) 2017-yİldan keyİngİ yillar, Bu davr tarİXİ 2016-YİI dekabr 0Yİda saylangan O'ZlXkİston Prczİdcntl Shavkat strategİk taraqqıyotga asoslangan keng ko'lamlİ jadal İslohotlar davrİ hİsoblanadİ. Natijada, hayotİmİzga yangİ İboralar, xususan, "xalq bilan mulCKlOt", "xalq qabulxonalari", '"Virtual qabulxona", tanqİdİy tahlil", qat'İy tartİb-İntİ7mm", "tcxnoparklar", kmlangnİ 0'7İng aşra", "yo'I "kafolatlangan xavfsİzlİk" Sİnprİ tuşhunchalar kirib keldi va hay01İmİznİng ajrahnas qİsmİga aylandİ.