О liy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi urganch Davlat univеrsitеti Pedagogika fakulteti “Tasviriy san`at va muhandislik grafikasi” yònalishi 201-guruh talabasi Matchonova Asaloyning Tasviriy san'at fanini o'qitish metodikasi fanidan Kurs

Darsning vazifalari: O‘quvchilarni murakkab va simmetrik shakldagi narsalaming tuzilishi, shaklini ko‘ra bilishga o‘rgatish, ulaming tasviriy malakalarini rivojiantirish. Tabiatga nisbatan mehr uyg‘otish.
Darsning jihozlanishi: Kapalak kolleksiyasi. Katta oMchamda ishlangan kapalak rasmi va tengdosh o‘quvchilarining shu mavzuda ishlagan rasmlaridan namunalar. Darsning mazmuni: Yangi mavzuni bayon qilishni o‘qituvchi kapalak haqida qisqacha suhbat bilan boshlaydi: Bolalar, yozgi ta’til vaqtida siz har xil kapalak, ninachi, tillaqo‘ng‘iz kabi hasharotlarni ko‘rgan va ulardan kolleksiya to‘plagan boisangiz kerak. Ma’lumki, kapalak shakli, tuzilishi, rangi, bezagi, oichami jihatdan nihoyatda xilma-xil boiadilar. Shunga qaramasdan, ulaming bir-biriga o‘xshash tomonlari ko‘p. Kapalakni o‘xshash va umumiy tomonlarini solishtirib ko‘rish orqali bilib olish qiyin emas. Kapalaklar o‘zlarining shakli, rangi va yengil parvozi bilan kishilarga nihoyatda zavq bagishlaydi. Shuning uchun ham ko‘pchilik bolalar ulami sevishadi. Ulami tutib kolleksiya to‘playdilar. Kapalaklar haqidagi umumiy suhbat tugagach, katta oichamdagi bironta kapalak rasmi doskaga osib qo‘yiladi va u bolalar bilan birgalikda tahlil qilinadi.
Tahlil quyidagicha savollar yordamida amalga oshiriladi:
- Kapalak qanday boiaklardan tashkil topgan?
- Kapalakning qanoti qanday ko‘rinishda?
- Kapalakning bosh qismi va tanasining shaklichi?
- Kapalakning tanasi va qanotlarida qanday ranglar bor?
- Kapalak simmetrik shakldami yoki yo‘qmi?
- Nima sababdan kapalakni simmetrik shaklda deymiz?
- Kapalakning qanoti, tanasi, boshi o'zaro qanday tutashgan?
0 ‘qituvchi kapalaklami namumalarini ko‘rsatadi va ulami rasmini chizish usulini doskada ko‘rsatadi. Bu ishni u birinchi galda rasmni qog‘oz yuzasida kompozitsiya jihatdan to‘g‘ri joylashtirishni tushuntirishdan boshlaydi. Shu maqsadda u o‘zi ishlagan namunaviy kutubxonasi rasmni va íengdosh o‘quvchiiarlning ishlagan rasmlaridan namunalfimi bolalarga ko‘rsatadi. Kapalak turlari. Rasm chizish simmetriya o'qini belgilash va kapalakning umumiy balandligini yotiq chiziq bilan, enini og‘ma chiziqlar bilan belgilab olishdan boshlanadi. So‘ngra simmetriya o‘qi ustida kapalakning boshi, .anasining tasviri ishlanadi. Oxirida esa belgilangan yotiq va og‘ma chiziqlar orasida kapalak qanotlarining rasmi tasvirlanadi. Rasm chizishdagi bosqichlami o‘qituvchi ba’zi o‘quvchilarga og'zaki takrorlatganidan so‘ng uni doskadan o‘chirib tashlaydi. So‘ngra bolalar partalarga qo'yilgan kapalaklarni kuzatadilar va ulaming o‘ziga qarab rasmini (qalamda va bo‘yoq bilan) ishlaydilar.
Dars oxirida sinfda ishlangan bolalar ishlaridan namunalar ajratib olinib, tahlil qilinadi. Yaxshi ishlangan rasmlaming egalari rag‘batlantiriladi, bo‘sh ishlangan rasmlardagi xato va kamchiliklar qayd etiladi. Yana bir boshqa kapalakning o'ziga qarab rasmini chizish uyga vazifa qilib topshiriladi. Yuqorida qayd qilinganidek, naturaga qarab tasvirlash, naturaga qarab haykal ishlashni ham nazarda tuliladi. Bu mashg‘ulotlaming yana o‘ziga xos jihatlaiidan biri bolalarda plastilin, loy, stek bilan to‘g‘ri munosabatda bo'lish, loy (plastilin) parchalarini o'zaro qo'shish orqali haykal ishlash, shuningdek, birgina yirik loy bo'lagidan ortiqcha joylarini olib tashlash orqali haykal hosil qilish metodikasini to‘g‘ri o‘zlashtirib olishga qaratilganligidir. O‘quvchilar tomonidan topshiriqlarni bajarishda naturani barchaga to‘liq ko‘rinishiga erishish muhimdir. Shuningdek, naturani bolalar ishtirokida savol-javob orqali tahlil qilish, u haqda to'liq tasawur hosil qilishga imkon beradi. BoshlangMch sinflarda bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olib, o‘zbek xalqiga xos boMgan mayda haykalchalar yasashga oid ishlardan namunalar ko‘chirtirish, bu san’at turining milliy badiiy an’analarini o‘rgatishda muhim ahamiyat kasb etadi. Kompozitsiya mashg‘ulotlari boshlang‘ich sinflarda rangtasvir kompozitsiyasi, dekorativ kompozitsiya va haykaltaroshlik kompozitsiyasi kabi qismlardan tashkil topadi. Rangtasvir kompozitsiyasi mashg‘ulotlarida bolalar ko'proq yil fasllari, bayramlar, ommaviy tomoshalar, qishloq va shahar mehnatkashlarining . kundalik mehnati, qush va hayvonlar hayoti kabilarga doir mavzularda rasm ishlaydilar. Bunday mashg‘ulotlarda o‘qituvchi o‘zining asosiy e’tiborini bolalairasmlarida aks etadigan g‘oya, rasm mazmuni, rasm elementlarini qog‘oz yuzasida kompozitsiya jihatdan to‘g‘ri savodli qilib tasvirlanishiga qaratishi lozim. BoshlangMch sinflarda tasvirlanayotgan jarayon yoki narsalarning hajmini yorug‘-soya, perspektiva yordamida tasvirlash talab etilmaydi. Perspektiva qoidalariga rioya qilish talab etilmasa-da, biroq, yaqindagi narsalarni yirikroq, uzoqdagisini kichikroq tasvirlanishi lozim. Rangtasvir kompozitsiyasida tasvirlangan hayvonlar, qushlar, odamlar 0‘rtasidagi bir-birlari bilan bogMiqlikni, aloqadorlikni ham aks ettirish kerak boMadi. Kompozitsiyadagi barcha elementlar o‘zaro bogMiqlikda tasvirlanishi shart. Bolalar rangtasvir kompozitsiyasini xarakterli xususiyaflaridan biri, ulaming rasmlaridagi soddalik, jo‘nlik, dunyoni o‘zlaricha idrok etishlari va tasvirlashlari hisoblanadi. Ulardagi bu xususiyatlar bolalar rasmlarida saqlanishi lozim. 0 ‘qituvchining bu masaladagi asosiy vazifasi bolalarning ijodiy faolligini oshirishga, rasmdagi g'oyani toMiq ifodalay olishga, rasmni emotsional ta’sirini kuchaytirishga ta’sir ko‘rsatishdan iborat. BoshlangMch sinflarda dekorativ kompozitsiya mashg‘ulotlari naqsh ishlash, ertak va hikoyalaiasosida illyustratsiyalar ishlash kabilarni nazarda tutadi. Bu borada naqsh ishlash mashg'ulotlari katta o‘rinni egallaydi. Ayniqsa, yoMsimon, kvadrat, to'rtburchak, aylana shaklidagi naqsh namunalaridan ko‘chirib o‘rganishga, o‘zbek xalq amaliy san’ati namunalarini o‘zlashtirishga alohida e’tibor beriladi. Bunda ko‘proq naqsh kompozitsiyasi, rang, elementlarni i:o‘g‘ri i tasvirlash, ulami ijodiy xarakterda boiishligiga, naqsh foni bilan uning elementlarining ranglari o‘rtasidagi o‘zaro bogiiqlik, stilizatsiya masalalari o‘qituvchining diqqat markazida boiishi hisoblanadi. Shuningdek, naqsh gulining nomlarini ham o‘quvchilarga ko‘rgazmali tarzda tushuntirib borish talab etiladi. Dastlabki mashg‘ulotlarda bolalar yoisimon naqsh namunalaridan ko‘chirsalar, keyingisida naqsh sxemalari va elementlari asosida, oxirida butunlay ijodiy naqsh chizadilar.

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, Tasviriy san’at ta’limidagi muammolar tasniflandi. Butun jahon zamonaviy ta’lim tizimidagi integratsiyalashuv jarayoni uchun muhim innovatsiya sifatida tan olinayotgan ta’lim klasterini tasviriy san’at ta’limida ham ilmiy-pedagogik muammo sifatida tadqiq qilish va uning samarador usul ekanligini ilmiy asoslash uzluksiz ta’lim tizimi oldidagi dolzarb muammo ekanligi aniqlandi.
Mavzu bo‘yicha xorij tajribasini o‘rganish natijasida klaster yondashuvini qaror toptirish orqali zamonaviy mehnat bozori talablari asosida ta’limga innovatsiyalarni olib kirish, tasviriy san’at ta’limida mavjud muammolarning ilmiy yechimini topish mumkinligi ko‘rsatib o‘tildi. Ta’limga nisbatan bunday yondashuv o‘z navbatida tasviriy san’atda mavjud muammolarning yechimini o‘zaro hamkorlikda hal etish imkonini beradi.
Respublikamiz uzluksiz ta’lim tizimiining hozirgi holatidan kelib chiqib, ilg‘or xorijiy tajribalarga asoslangan klaster yondashuvini tasviriy san’at ta’limiga tatbiq etishning asosiy yo‘nalishlari ko‘rsatib berildi, tasviriy san’at ta’limida klaster yondashuvi va o‘qitish texnologiyalarini amaliyotga joriy etishning zaruriyati asoslandi.
Shulardan kelib chiqqan holda men o‘z kurs ishimning birinchi bobida tasviriy san’at ta’limiga ta’lim klasterini tatbiq etish zarurati haqida to‘xtalgan bo‘lsam, kurs ishimning ikkinchi bobida esa uzluksiz ta’limdagi tasviriy san’atni o’qitish va metodlari haqida yanada kengroq yoritgan holda o‘z kurs ishimni yakunladim. Biroz kamchiliklar bo‘lsada, o‘z ishimni to‘laqonli yorita oldim deb o‘ylayman. Va ushbu ishimni yozish davrida o‘zimda ko‘plab tajribalar va bilimlar egalladim. Kelgusida shu olgan bilim va ko‘nikmalarim asosida o‘z kasbimning mohir ustasi bo‘lishimga ishonaman.