О. Рамазонов, О. Юсупбеков тупрокшунослик ва дехкончилик олий ÿtçye юртлари учун дарслик


Download 7.93 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/139
Sana28.10.2023
Hajmi7.93 Mb.
#1729405
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   139
Bog'liq
Тупрокшунослик-ва-дехкончилик.Рамазонов-О

Агрокимёвий урганишда тупрокнинг асосий озука 
моддалари (N,P,K ) билан кам, урта, юкори даражада 
таъминланганлиги курсатилади.
Геобатаник урганишда усимлик таркиби ва озука 
бериш кобилияти белгиланади.
Мелиоратив урганишда ер ости сувларининг чукур- 
лиги ва шурланганлик даражаси, тупрокларнинг шурла- 
ниш даражаси ва тури, эрозияга учраганлик даражаси
гидротехник, агромелиоратив, рекультивация, урмон- 
техник тадбирлар амалга оширилиши зарур булган 
майдонлар аникланади.
34


ДАВЛАТ ЕР КАДАСТРИ ВА ЛАНДШАФТЛАРНИ БАХОЛАШ
Тупрок сифатини изохловчи асосий курсаткич унинг 
унумдорлиги. Ишлаб чикариш ни реж алаш тириш да, 
хужаликлар самарадорлигини аниклашда, махсулот тан- 
нархини белгилашда тупрокларнинг унумдорлиги му- 
хим ахамиятга эга.
Ерлар сифатини аниклашда табиий-иклим шароит- 
лар билан бирга, улардан фойдаланиш нинг иктисодий 
курсаткичлари хам инобатга олинади. Ш у максадца 
худуд табиий-иктисодий ёки кадастр ж щ атд ан район- 
лаштирилади. У бир хил табиий ва иктисодий курсат- 
кичларга эга булиб, киш лок хужалик иш лаб чикари- 
шининг йуналиши (ихтисослашганлиги), етиштирила- 
ётган экинлари, ерларнинг таркиби, энергия, ишлаб 
чикариш учун зарур булган механизм, асбоб-ускуна- 
лар, минерал ва органик угитлар билан таъминланган- 
л ик даражаси, хосилдорлик, ялпи ва сотиладиган мах- 
сулотларнинг таннархи билан ажралиб туради. Кадастр 
районларининг чегараси жамоа хужаликлари, ширкат 
уюшмалари булиб, Узбекистон Республикаси худудини 
табиий кишлок хужалик районлаштириш планига тутри 
келади.
Кадастр районлар худудда кишлок хужалик ишлаб 
чикаришининг самарадорлиги асосан тупрок хоссала- 
ри ва унумдорлиги даражаси билан белгиланади. Унум- 
дорлик даражаси тупрокларни бонитировка килиш ва 
иктисодий бахолаш натижасида аникланади. Бонити­
ровка билан иктисодий бахолаш бир-бири билан узвий 
боглик курсаткичлар булиб, ердан фойдаланиш ни кайд 
килиш, ернинг микдори ва сифатини аниклаш , туп­
рокларни урганиш, ишлаб чикаришда ердан фойдала­
нишнинг микдорий курсаткичлари (хосилдорлик, хосил 
таннархи ва х-к.) хакидаги расмий маълумотларга асос- 
ланади.
Ерни иктисодий бахолашнинг асоси унинг иктисо­
дий унумдорлиги, яъни мавжуд ишлаб чикариш куч- 
лари ва муносабатлари шароитида жамият фойдалана- 
диган хосилдорлик ва маблагдир.
Иктисодий бахолашнинг мезони маълум майдон-
35


ЛАНДШАФТШУНОСЛИК
дан олинган хосилнинг киймати (пул, маблаг) ва уни 
етиш тириш учун сарфланган киймат (пул, маблаг)нинг 
ф арки хисобланади.
Е рларнинг кадастр-иктисодий бахолаш Давлат ер 
кадастрининг таркибий кисми хисобланади ва куйида- 
ги максадларда фойдаланилади:
• улка, вилоят, туман худудида ер тузиш планини 
асослаш , ердан фойдаланувчи ташкилотларни шакл- 
лантириш , уларнинг ер майдонларини макбуллашти- 
риш;
• хужалик худудида ер тузиш ишлари лойихасини 
асослаш (алмашлаб экишни тупрок холатига караб 
жойлаш тириш , ер шурларини ажратиш ва х к.);
• ер турларининг айрим кисмини кишлок хужалик 
иш лаб чикаришига б оти к, булмаган максадларга, 
бино ва иншоотларни куришга ажратиш;
• давлат миллий бойлиги таркибида ер турлари 
кийм атини аниклаш ва хужалик юритишнинг иктисо- 
дий ш ароитларини такомиллаштириш;
Ерни иктисодий бахолашда ишлаб чикариш нинг 
макбул агротехник ва техналогик жараённи куллаш 
(материал-техник ресурслар) натижасида олинган хосил- 
дорлик ва харажатлар инобатга олинади. Хосилдорлик 
ва унга сарфланган харажатлар орасидаги богликлик 
гурухларга ажратиш усулида корреляция ва регрессия 
тартибда тахлил килиш оркали аникланади.
Келажакни мулжаллаб кишлок; хужалигида фойда- 
ланиладиган ер турларини иктисодий бахолаш давлат 
ёки водий (воха, регион)да киш лок хужалигини ри- 
вожлантиришда кулланилади.
Кадастр келажакни мулжаллаб ерларни иктисодий 
бахолашдан ташкари, айрим хужалик худудида ер ту­
зиш иш ларини ташкил этишда айрим курсаткичлар 
буйича бахолашда хам кулланилади. Буларга хосидцор- 
лик, соф фойда, килинган харажатларнинг копланиши 
киради ва заруратга караб кулланилади.
Л андш аф т табиатининг кам харакатланадиган, узга- 
рувчан ва биотик элементлари мужассамлашган кури-
36


ДАВЛАТ ЕР КАДАСТРИ ВА ЛАНДШАФТЛАРНИ БАХОЛАШ
ниш и булиб, ер сатхини ифодалаш билан бирга узига 
хос худудий компонентлардан иборат. Ландшафт кури- 
ниши ва таркибининг хилма-хиллиги уни ташкил этув- 
чи компонентларнинг бир-биридан фаркланиш ини и ф о
далайди. В.М. Фридланд тупрокнинг таш ки куриниши 
буйича хилма-хиллигини агроишлаб чикариш гурухла- 
рига бирлаштириш оркали иф одалаш ни ва куйидаги 
тенглама ёрдамида аникдашни таклиф этган:
а (К + Ь К + с К + ...)
К = ------ 2---- --------£------%,
100
бунда, а, Ь, с ва х к . — тупроклар когшами таркиби- 
даги 
айрим тупроклар кисми, К а, К,,, Кс ва х к. — 
айрим тупрок куринишининг асосий таркалган тупрок, 
ташк,и куринишидан фарки (ухшашлиги).
Айрим ареал тупрокларининг мазкур худуддаги си- 
фат курсаткичлари буйича бир-бирига ухшамаслик ко- 
эффиценти — К ни куйидаги тенглама ёрдамида аник- 
лаш мумкин:
К Р ( А - 5 ши) х ( а К , + ЬКь + с К , + - )
к
w o s
Бунда:
К Р — тупрок ареалини уртача ажратиш коэффи- 
центи;
\\Ю 8 — худуддаги тупрок ареалининг уртача кат- 
талиги (майдон);
5>тах — энг катта тупрок ареалининг майдони;
А — урганилаётган худуд майдони.

Download 7.93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling