O. S. Rayimjonova M. G. Tillaboyev sh. U. Ergashev

II BOB. Summator va xisoblagich 
2.1. Summator va xisoblagich 
Yarimjamlagich ikkilik qo’shishda eng kichik qiymatdagi sonlarni
(2.1.1) 
qo’shish uchun ishlatiladi. 2ta A va B ikkilik sonlarni qo’shishda 4ta har xil 
kombinatsiya mavjud. 
4ta holatning har birida 2ta sonning yig’indisi qidiriladi, lekin shuni e’tiborga olish 
kerak, sababi oxirgi A=1 va B=1 holda yana bitta siljish birligi paydo bo’ladi. U 
qo’shish operatsiyasining keyingi bosqichida hisobga olinishi kerak hamda uni 
yig’indiga qo’shadi 
2.1.1-rasm. Yarimjamlagichning shartli belgilan. 
Bu yerda A va B ikkilik sonlariga mos keluvchi 2ta kirish hamda S yig’indi va C
siljish
keyingi razryadga siljish birligiga mos keluvchi 2ta chiqish mavjud. 
Bir martalik qo'shimchaning ishlashi sek.10.30. Bunday holda, atamalarni 
qo'shishda 
𝛼
2
+ 𝑏
2
+ 𝑝
1
o'nlik sonlarni ikkilik raqamlarga tarjima qilish qo'llaniladi. 
2.1.2-rasm Bir qatorli ikkilik qo'shimchaning tasviri 

---

36 
Atamalarni qo'shganda
𝛼
2
+ 𝑏
2
+ 𝑝
1
yoki0+1+01 kasr raqami1olinadi. Bunday 
raqam01 ikkilik raqamiga to'g'rikeladi,
xuddi shunday,1+1+0 = 2,bu 
holda ikkilik raqam10 ga to'g'ri
keladi .Raqamlarni qo'shganda1+1+1= 
3, bu ikkilik raqamga moskeladi 11,
 va hokazo. 
Qo'shimchalar ketma-ket va parallel harakatlar bo'lishi mumkin. Ketma-ket 
harakatlarning yig'indisida ikkilik raqamlar kodlari ketma-ket shaklda, eng past 
darajadan boshlab, atamadan keyin kiritiladi. 
Shaklda10.31 to'rt xonali ikkilik sonlarni yig'ish uchun mo'ljallangan ketma-ket 
harakat qo'shimchasining diagrammasini ko'rsatadi. Qo'shimcha uchta siljish 
registrida, D-triggerda va bir martalik summada qurilgan. 
2.1.3-rasm Bir qatorli qo'shimchaning ishlash jadvali 

---

37 
2.1.4-rasm 
Ketma-ket harakat qo'shimchasining diagrammasi 
Qo'shimchaning ishlashi jadvalda keltirilgan.10.32, bu erda pibirinchi toifadagi pi 
atamasi har doim nolga teng. 
2.1.5-rasm
. Qo'shimchaning ishlash jadvali 
Qo'shish 
operatsiyasini 
tezlashtirish 
uchun 
bir 
nechta 
bitta 
zaryadli 
qo'shimchalardan iborat parallel ta'sirli qo'shimchalar ishlatiladi. Bunday 
summatorlarda atamalar bir vaqtning o'zida bir martalik qo'shimchalarning 

---

38 
tegishli kirishlariga kiradi, bunda bir martalik qo'shimchalarning har biri o'z 
chiqishlarida tegishli razryadlarning summalarini va katta razryadlarning 
kirishlariga o'tkaziladigan o'tkazmalarning atamalarini hosil qiladi. Parallel 
harakatning to'rt bitli qo'shimchasining diagrammasi sek.10.33. 
2.1.6-rasm
. To'rt bitli parallel harakat qo'shimchasining diagrammasi 
• 
5 qo'shish pallasida kompensatsion qarshilik 
• 
6 Proteus-da op-AMPDA summator ishini simulyatsiya qilishProteus 
• 
6.1 inverting qo'shimchasini simulyatsiya qilish 
• 
6.2 неинвертирующегоteskari bo'lmagan qo'shimchani simulyatsiya qilish 
• 
7 chastotali javob va chastotali javob 
• 
8 неинвертирующихteskari bo'lmagan summalarni taqqoslash 
• 
9 teskari va teskari bo'lmagan qo'shimchaning ijobiy va salbiy tomonlari 
• 
10 analog qo'shimchani qo'llash 
So'zning umumiy ma'nosida, summator-bu biror narsani jamlaydigan va chiqishda 
ushbu ta'sirlarning yig'indisini beradigan har qanday qurilma. Qo'shimchani bizga 
noma'lum bo'lgan har qanday quti shaklida taqdim etish mumkin, unga kirish 
ta'sirlari kiradi va bunday qutining chiqishida ularning miqdori beriladi. 
2.1.6-rasm
. 
Summator

---

39 
Elektronikada qo'shimchalar ikki guruhga bo'linadi: 
• 
analog signal qo'shimchalari 
• 
raqamli signal qo'shimchalari 
Agar, masalan, bizning kvadratimizning narxi 1 V bo'lsa,unda ushbu rasmda biz 1 v 
amplituda doimiy kuchlanishni ko'ramiz. Buning uchun istalgan vaqtda ushbu 
signallarning amplitudalarini qo'shish kifoya. 
Quyidagi rasmda biz ikkita a va B signallarini va bu signallarning yig'indisini 
ko'ramiz: A+B. agar signal A \ U003d 2 V, signal b \ U003d 1 V bo'lsa, unda bu 
signallarning yig'indisi 3 V bo'ladi. 
2.1.7-rasm
. Signallarning amplitudasi 
Xuddi shu narsa salbiy kutupluluk signallari uchun ham amal qiladi. 
2.1.8-rasm
. Signallarning amplitudasi 

---

40 
Teng amplituda, lekin har xil kutuplulukli signallarni qo'shganda, biz jami 0 ga 
erishamiz. Ya'ni, bu ikki signal o'zaro kompensatsiya qilingan: 1 +(-1)\ u003d 0. 
Vaqt o'tishi bilan o'zgarib turadigan signallarni, ya'ni o'zgaruvchan signallarni 
qo'shishni boshlasak, narsalar yanada qiziqarli bo'ladi. Ular davriy yoki davriy 
bo'lmagan bo'lishi mumkin.
Eng oddiy misolni ko'rib chiqing. Bir xil amplitudalar, chastotalar va fazalarga ega 
ikkita sinusoidal signal mavjud. Keling, ularni qo'shimchaga topshiraylik. Oxir 
oqibat nima bo'ladi? 
2.1.9-rasm
. 
signallarning amplitudalari
Biz amplitudasi ikki baravar katta bo'lgan sinusoidni olamiz. Qanday qilib u 
chiqdi? Hisoblash juda oddiy. Sinusoidning har bir nuqtasi a +B-bu sinusoidning bir 
xil vaqtidagi nuqtalarning qo'shilishi A va B. aniqlik uchun ular 3 nuqtani oldilar: t1 , 
t2 va T3 . 
T1 vaqtida bizda a signalining amplitudasi 1 V, b signalining amplitudasi ham 
1 V edi. 
Umuman olganda, ularning T1 vaqtidagi natijasi 2 V ga teng bo'ladi, biz buni a+b 
signalida ko'ramiz 
T2 vaqtida a signalining amplitudasi 0 V, b signalining amplitudasi ham 0 V. 
siz taxmin qilganingizdek, 0+0 \ u003d 0, biz buni t 2 vaqtida a+b signalida ko'ramiz. 

---

41 
Xo'sh, T3 vaqtida signalning amplitudasi A \ u003d -1 V, signalning 
amplitudasi B \ u003d -1 V, natijada ularning yig'indisi -1+(-1) \ u003d – 2 V ni 
tashkil qiladi, biz buni sinusoidda ko'ramiz. Shunday qilib, xulosa: signallarni 
qo'shish uchun signallarning amplitudalarini bir xil vaqtda umumlashtirish kerak. 
Agar biz signallardan birining fazasini boshqasiga nisbatan 180 darajaga 
o'zgartirsak va signallarning amplitudasi va chastotasini o'zgarishsiz qoldirsak, 
ularning yig'indisi nimaga teng bo'ladi? Biz ikkinchi signalni 180 darajaga 
o'tkazamiz va har bir daqiqada ularning amplitudalarini yig'amiz. Yig'indisi nolga 
teng bo'ladi, buni quyidagi rasmda ko'rish mumkin. 
2.1.10-rasm
. 
signallarning amplitudalari