O. S. Rayimjonova M. G. Tillaboyev sh. U. Ergashev

3.3.Kombinatsion mantiqiy sxemalar ishini tekshirish 
Kombinatsiyalangan sxema - kirish va chiqish signallarining qiymatlari 
o'rtasida birma-bir yozishmalarni amalga oshiradigan mantiqiy sxema . 
Kombinatsion sxemalar integral mikrosxemalar shaklida ishlab chiqarilgan 
mantiqiy elementlardan foydalanadi. Bu sinfga dekoderlar, kodlovchilar, 
multipleksorlar, demultipleksatorlar va topuvchilarning integral sxemalari kiradi. 
Kodlovchi yoki kodlovchi - sonlarni o'nlikdan ikkilikka o'tkazish uchun 
kombinatsiyalangan mantiqiy qurilma. Raqamli tizimlarda kodlovchining asosiy 
qo'llanilishi klaviaturadan birlamchi ma'lumotlarni kiritishdir. 
Dekoder yoki dekoder raqamlarni ikkilikdan o'nli tizimga o'tkazish uchun 
kombinatsiyalangan mantiqiy qurilma. Dekoderda chiqishlarga mos keladigan 
axborot kirishlari mavjud . Kirishlardagi mantiqiy darajalarning har bir 
kombinatsiyasi chiqishlardan biridagi faol darajaga mos keladi. Odatda kirishlar 
soni 2, 3 yoki 4. Agar kirishlar soni chiqishlarga to'g'ri kelsa , u holda dekoder to'liq 
deb ataladi, agar kamroq bo'lsa, to'liq emas. Shaklda. 1, dekoder uchta kirishga ega, 
faol daraja mantiqiy nol darajasidir. C, B, A kirishlariga quyidagi darajalar 

---

102 
kombinatsiyasi qo'llanilishi mumkin : 000,001,010,011, ... 111, jami 8 ta 
kombinatsiya. 
3.3.1-rasm.Kombinatsion mantiqiy sxema 
Sxema sakkizta chiqishga ega ( , , , , , , , ), ulardan birida past potensial 
yoki mantiqiy nol hosil bo'ladi, qolganlarida - yuqori potensial yoki mantiqiy birlik. Ushbu 
chiqishning soni kichikroq asosli sanoq tizimidan katta asosli sanoq tizimiga o'tishning 
mashhur formulasi bilan aniqlanadi, bu erda asosli 
pozitsion sanoq sistemasidagi 
ixtiyoriy sonni ko'rinishida ifodalash mumkin. polinom: 
chunki bizda uchta kirish mavjud - A, B, C , ya'ni 
, keyin 
Misol uchun, agar o'nlik sanoq sistemasidagi 3 raqamiga mos keladigan kirishlarga 011 
mantiqiy kombinatsiya qo'llanilsa , u holda mantiqiy nol signal uchinchi chiqish raqamiga 
( ) o'rnatiladi 
, uni quyidagi formula yordamida hisoblash mumkin: 
, va 
boshqa barcha chiqishlar mantiqiy bitta signalga ega bo'ladi. Chiqish signalini 
yaratishning ushbu printsipi quyidagicha ta'riflanishi mumkin: 
(3.3.1) 
Chiqish signali darajasini FAL ifodasi bilan tavsiflash mumkin: 
Boshqa chiqishlar uchun FAL: 
(3.3.2) 
A, B, C axborot kirishlariga qo'shimcha ravishda dekoderlar qo'shimcha boshqaruv 
kirishlariga ega G. Bu kirishlardagi signallar dekoderning ishlashini ta'minlaydi yoki uni 

---

103 
passiv holatga keltiradi, bunda axborot kirishlaridagi signallardan qat'iy nazar , 
chiqishdagi barcha signallar mantiqiy birlik darajasiga ega. . 
Dekoderni yoqish kiritish to'g'ridan-to'g'ri yoki teskari bo'lishi mumkin. To'g'ridan-to'g'ri 
yoqish kiritishi bo'lgan dekoderlar uchun mantiqiy bir daraja faol, teskari kirishga ega 
dekoderlar uchun mantiqiy nol daraja faol. Shaklda. 1-rasmda bitta teskari boshqaruv 
kirishiga ega dekoder ko'rsatilgan. Boshqarish signalini hisobga olgan holda ushbu 
dekoderda chiqish signalini yaratish printsipi quyidagicha tavsiflanadi: 
(3.3.3) 
Bir nechta boshqaruv kirishlari bo'lgan dekoderlar uchun yoqish funksiyasi barcha 
ruxsat berish boshqaruv signallarining mantiqiy mahsulotidir. Misol uchun, bitta 
to'g'ridan-to'g'ri boshqaruv kirishi va ikkita teskari 
va 
(2-rasm) bo'lgan 74138 
dekoder uchun o'lchamlari funktsiyasi quyidagi shaklga ega: 
. 
dekoderlarni kaskadlash (imkoniyatini oshirish) yoki bir nechta sxemalarning 
umumiy chiqish liniyalariga parallel ishlashi uchun ishlatiladi . 
3.3.2-rasm. Dekoder sxemsi. 
Dekoderdan demultipleksator sifatida ham foydalanish mumkin - kirish 
signalini chiqishlardan biriga ulaydigan mantiqiy kalit. Demultipleksatorda bitta 
kirish, manzil va chiqish ma'lumotlari mavjud . Agar dekoder demultipleksator 
sifatida ishlatilsa , axborot kiritish rolini faollashtirilgan kirishlardan biri bajaradi va