O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Yilla:
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
1990-2007-yillar mobaynida respublika xo‘jaliklarida don 
ekinlari ishlab chiqarish bo'yicha ma’lumot
Ekish maydoni, ming 
gektar hisobida
Hosildorlik,
gektariga
sentner
Yalpi hosil, 
ming tonna
717,5
770.2 
874,8
908.3
1170.3 
1280,1
1383.7
1424.6
1291.8
1321.8
1182.6 
1125,1
1230.8
1441.3
1441.3
1323.4 
1275
1249.8
14
12
14
12
13
19
19
19
24
23
27
30
4
35
33
39
41
43
1007.4 
900 
1250 
1064
1516.5
2382.3
2616.3
2725.2
3036.4
3081.4
3140.3 
3343,7
478.5
4984.6
4763.4
5211.7
5212.8 
5357,7
Sug‘oriladigan yerlardagi don ekinlari
Ekish maydoni, ming 
gektar hisobida
Hosildorlik,
gektariga
sentner
Yalpi hosil, 
ming tonna
221
310.5
336.6
605.8
793.6 
1116,2
975.8 
965 
974,1
22
24
20
18
26
23
26
32
31
491.3 
731
660.4 
1092,3 
2074 
2543,5 
2537 
3043,7 
3048

---

2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Yilla]
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Yilla
1990
1991
/
1027,8
30
3086,2
1018,4
33
3311,7
1014,8
45
4546,1
1115,6
42
4680,3
1071,4
42
4522,2
1083,8
46
5029,1
1096,7
47
5139,9
1094,6
48
5256
Lalmi yerlardagi don ekinlari
Ekish maydoni, ming 
gektar hisobida
Hosildorlik,
gektariga
sentner
Yalpi hosil, 
ming tonna
549.3
564.3
571.7
564.5
486.5
267.5
448.8
309.5
288.8 
154,8
106.6
176.3 
325,7
294.2 
239,6
178.3 
155,2
7.4
9.2
7.1
5.7
6.3
2.7
4.2
6.8
6.2
3.5 
3
9.8 
9,3 
8,2
7.6 
4,1
6.9
408,7
519
403.6
324.2
308.3 
72,8 
188,2
209.1
177.9
54.1 
32
172.4 
304,3 
241,2
182.6
72.9
107.1
ShoU
Ekish maydoni, 
ming gektar 
hisobida______
144,5
155,8
Hosildorlik,
gektariga
sentner
37,4
32,3
Yalpi hosil, 
ming tonna
539,8
502,6

---

1992
176,3
29,5
520,7
1993
138,8
29,7
411,6
1994
158,3
29,8
472,2
1995
154,1
19,1
293,8
1996
177,1
23,5
416,8
1997
184,9
18,7
345,6
1998
143,7
22
316,3
1999
158,6
24,1
382,3
2000
54,9
27,8
152,5
2001
28,1
29
81,6
2002
53,8
28,9
15,7
2003
104,7
29,4
308,1
2004
56,4
28,4
160
2005
41,8
31,3
130,8
2006
43
33,3
176,5
Don uchun makkajo‘xori
Yillai
Ekish maydoni, ming 
gektar hisobida
Hosildorlik,
gektariga
sentner
Yalpi hosil, 
ming tonna
1990
91
38,8
352,8
1991
86
38,7
332,7
1992
76,7
35,2
269,8
1993
75,6
36,2
273,7
1994
50
28,7
143,3
1995
22,4
23,1
51,8
1996
18,2
19,3
35,2
1997
26,6
18,6
49,6
1998
27,8
12,7
35,4
1999
37,4
20,4
76,2
2000
18,8
23,2
43,7
2001
15,8
25,6
40,4
2002
14
30,3
42,4
2003
13,9
24,7
34,4
2004
13,7
31,1
42,6
2005
13,6
38,2
52
2006
12,3
42,5
52,3

---

J a d v a ld a g i m a ’lu m o tla rd a n k o ‘rin ib tu rib d ik i, m a m la k a tim iz
b o ‘yicha 1991-yilda 770 ming gektar yerga g ‘alla don ekinlari ekilgan 
b o ‘lib, o ‘rtacha hosildorlik gektaridan 12 sentnerni, yalpi hosil esa 900 
ming tonnani tashkil qilgan. 1995-yilda m am lakatim iz b o ‘yicha 1 mln. 
372 ming gektar yerga don ekinlari ekilgan b o ‘lib, gektaridan o ‘rtacha 
19 sentnerdan hosil olingan, yalpi hosil 2 mln. 382 ming tonna b o ig a n .
2000-yilda 1 mln. 182 m ing gektar yerga don ekinlari ekilgan b o ‘lib, 
o ‘rtacha hosildorlik gektaridan 27 sentnerni tashkil etgan, yalpi hosil esa 
3 mln. 140 m ing ton n ad an ortiq bo'lgan. 2007-yilda 1 m ln. 249 m ing 
g ek tar yerga don ekinlari ekilib, o ‘rta c h a h o sild o rlik g e k ta rid a n 43 
sentnerni tashkil etgan, yalpi hosil esa 5 mln. 357 ming tonnadan ortgan.
M am lakatim izning sug‘orilad igan y erlarid a o ‘rta c h a hosild orlik
gektaridan 48 sentnerga yetkazildi. Bir qator ilg‘or xo'jaliklar gektaridan 
70-80 sentner va undan yuqori hosil yetishtirm oqda.
K e la ja k d a m a m la k a tim iz d a d o n y e tis h tiris h n i k o ‘p a y tir is h , 
hosildorlikni oshirish, ekinlar o'stirishning m ukam m allashgan usullarini 
ish lab chiqish va uni jo riy etish hisobiga am alg a o shirilishi k o ‘zda 
tutilm oqda.
Don ekinlarining morfologik xususiyatlari. G ‘alla ekinlariga xilma-xil 
bo'lgan m adaniy o ‘simliklaming eng muhim guruhi kiradi. Ularning 
h a m m a si g ‘a lla d o s h la r, y a ’ni b o s h o q d o s h la r (G ra m in e a y e ) yoki 
q o ‘ng‘irboshsimonlar (Poaceaye) oilasiga mansubdir. Bu oila eng katta 
botanik oilalardan biri b o ‘lib, unda butun yer yuzida keng tarqalgan bir 
yillik va ko ‘p yillik o ‘simliklarning 500 dan ortiq avlodi ham da 5000 dan 
k o ‘proq turi bor.
Bu guruhga sakkizta botanik avlod kiradi, bularning k o ‘pchiligi kenja 
turlar, tur xillari va navlarga b o ‘linadi. G ‘alla ekinlari xilma-xil shakllari, 
um um iy m orfologik belgilari, organlarining tuzilishi va rivojlanishi 
bilan t a ’riflanadi. Shuning uchun g ‘alla ekinlarini ularning um um iy 
xususiyatlaridan boshlab o ‘rganish, keyinchalik esa h a r bir avlod va 
turning bir-biridan farq qiladigan belgilari ustida to ‘xtalib o ‘tish zarur.
D on ekinlari o ‘zlarining botanik, biologik xususiyatlari va olinadigan 
m ahsulotlarining turiga qarab 2 ta k a tta guruhga, y a ’ni g‘alla don ekinlari 
va d u k k a k li don ek in larig a b o ‘lin ad i. G ‘alla d o n e k in lari h am o ‘z 
navbatida 2 ta guruhga b o ‘linadi (2-jadval).
Birinchi guruh g‘alla don ekinlariga bug‘doy, arpa, javdar va suli kiradi. 
Bu ekinlar g‘allasimon ekinlar deb ataladi.

---

Ikkinchi guruh g‘alla don ekinlariga m ak k ajo ‘xori, oq jo ‘xori, sholi 
va tariq kiradi. Bu ekinlar tariqsim onlar deb ham nomlanadi. D on va 
dukkakli don ekinlariga k o ‘k n o ‘xat, mahalliy n o ‘xat, mahalliy loviya, 
yasm iq, b u rch o q , soya, lov iy anin g h am m a tu rla ri, lyupin, xash ak i 
dukkaklilar kiradi.
Birinchi va ikkinchi guruh g ‘alla don ekinlari bir-biridan quyidagi 
belgilariga qarab farq qiladi.
2-jadval