O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Begona o‘tlar va ularga qarshi kurash. 
Qishloq xo‘jalik ekinlari orasida 
uchraydigan begona o ‘tlarn ing keltiradigan zarari shundaki, ular 
tuproqdagi oziqa elementlaridan va quyosh nuridan k o ‘p foydalanishi 
natijasida madaniy o‘simliklarning o‘sish va rivojlanishi, hosildorligini 
pasaytiradi. Kuzgi bug‘doy ekilgan maydonlarda uchraydigan eng asosiy 
begona o ‘tlar ja g ‘-jag‘, eshak sho‘ra, olabuta, q o ‘y pechak, ituzum, 
mingdevona, qamish, semizo‘t, kakra, qo‘ytikan.
Begona o ila rg a qarshi kurash oldidan bug‘doy ekin maydonlarida 
uchraydigan begona o‘t turlari va ular holati aniqlanishi kerak. Aniqlashni 
eng oddiy usuli 1 m2 maydondagi begona o ‘tlar miqdori ko‘z chamasida 
bir va k o ‘p yillik o ‘simliklar uchun aniqlanadi.
Bir yillik begona o ‘tlar bilan zararlanish darajasi: lm 2 dagi begona 
o ‘tlar soni 10 dan kam b o isa - kuchsiz zararlangan.
Begona o ‘tlar soni 50 tadan ortiq bo isa, begona o ‘tlar bilan zararlanish 
darajasi yuqori deb hisoblanadi.
lm 2 maydondagi ko‘p yillik begona o ‘tlar soni 1 tagacha - kuchsiz;
1-5 tagacha o ‘rtacha va 5 tadan ortiqcha b o isa, kuchli o ‘t bosgan 
deb topiladi.
Ekin m aydonlarini begona o ‘tlar bosganligini aniqlash b o ‘yicha 
kuzatish b u g ‘doyning t o i a tu p lan ish d av rida o ‘tkaziladi. K erak 
boiganda keyingi muddatlarda ham o‘tkazish mumkin. Begona o‘tlarga 
qarshi kurash shartli ravishda ikki yo‘nalishda olib boriladi:
A) Begona o ‘tla r tarqalishini oldini olish, y a ’ni begona o ‘tlar 
tarqalishiga y o i q o ‘ymaslik: bunda begona o ‘tlar u ru g ‘ini har xil 
manbalar orqali tarqalishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak.
B) Begona o ‘tlarn i qirib bitirish - bunda yer yuzasi haydalib, 
tuproqning yuza qismi yumshatiladi va begona o ‘tlar oidiriladi.
Yerni shudgorlash oldidan yuza qismi yumshatilganda yerdagi begona 
o ‘t urugiari unib chiqadi va shudgorlashda bu o ‘tlar oiadi.
G ‘o ‘za qator oralariga bug‘doy ekishdan oldin qator oralaridagi 
urugiagan va urug‘i pishib yetilgan kurmak, eshak sho‘ra, oq sho‘ra, 
ituzum va shunga o ‘xshash begona o ‘tlar ildizi hamda poyasi bilan q o id a 
yulinib, dala chekkasiga olib chiqib yoqib tashlanishi kerak. Masalan: 
shu usul bilan bir dona oq sh o'ra yo‘qotilishi uning 100 ming dona 
urugining yo‘qolishiga sabab bo iadi yoki bir tup machin yo‘qotilganda 
uning 500 ming dona urug‘i yo‘q qilinadi.

---

Begona o ‘tlarn i qirib bitiruvchi choralar begona o ‘t u r u g ia r i, 
ildizpoyalari va begona o‘tlarni o‘zini yo‘qotishga qaratilib, u agrotexnika 
tadbirlari va kimyoviy kurash usullari bilan olib boriladi.
Begona o ‘tlarga kimyoviy usulda kurash gerbitsidlar yordamida olib 
boriladi. Bu usuldan foydalanilganda ta ’sir qiluvchi gerbitsidlarni tanlab 
foydalanish kerak. Bunday gerbitsidlar faqatgina begona o ‘tlarni oidirib, 
madaniy o‘simliklarga salbiy ta ’sir qilmaydi.
Tanlab t a ’sir qiluvchi gerbitsidlar k o n ta k t va sistem ali t a ’sirli 
gerbitsidlarga boiinadi. K ontakt ta ’sirli gerbitsidlar ta ’sirida begona 
o ‘tlarni faqatgina shu turdagi gerbitsidlar ta ’sir etgan organlari zararlanadi.
Sistemali ta ’sir etuvchi gerbitsidlar esa begona o ‘tlarni to ‘qimalariga 
barg va boshqa organlari orqali kirib, o ‘tkazuvchi naylarda harakatlanib 
o‘tni o ‘ldiradi. G ‘alla ekinlarida gerbitsidlarni tuplanish davrida qo‘llash 
eng maqbuli b o ‘ladi.
Gerbitsidlarni begona o ‘tlarga qarshi ta ’siri havo quruq va shamol 
bo im ag an davrda harorat 18-20°C, havoning nisbiy namligi 50 foiz 
boiganda yuqori samara beradi.
0 ‘zbekiston g ‘allazorlaridagi begona o ‘tlarg a qarshi ku rash d a 
qoilashga tavsiya qilingan asosiy gerbitsidlar - Starane, 20 foizli s.e.k. 
Pardner 22,5 foizli em.k. Banvel 48 foizli s.e.k. Granster 75 foizli s.e.k. 
D F 75 foizli k.o.sus. Serto-Plyus, 75 foizli k.o.sus. Bular asosan biryillik 
va ko‘pyillik begona o ‘tlarga qarshi ishlatiladi.