O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

SA V O LLA R
1. K uzgi bug ‘doyning xususiyatlarini izohlang.
2.Kuzgi bug'doy у etishtirish texnologiyasini t a ’riflang.
3. Kuzgi b u g‘doyning muddatlari va ekish m e ’yorini ay ting.
4.Kuzgi bug'doyning oziqa moddalarga talabini izohlang.

---

2 .3 .Kuzgi arpa
Xalq x o ‘jaligidagi aham iyati. 
K uzgi arp a keng m iqyosda 
foydalaniladigan g'alla don ekinlaridan biridir. Uning doni oziq-ovqat, 
yem-xashak va sanoatning ayrim tarm oqlari uchun xom ashyo b o iib
xizmat qiladi. Arpa doni tarkibida oqsilda tengi yo‘q aminokislotalaming 
barcha turlari, shu jumladan, juda kamyob hisoblangan lizin va triptofan 
mavjud. Arpa donidan yorma tayyorlanadi. Bu yorma insoniyatning eng 
muhim oziq-ovqatlaridan biri b o iib hisoblanadi. Arpa doni tarkibida 
oqsil kam boiganligi sababli u pivo tayyorlash sanoatining yagona xom 
ashyosi hisoblanadi. Kuzgi arpa yaxshi parvarish qilinsa, hosildorlik 
jihatdan kuzgi bug‘doydan qolishmaydi. Arpa unini 15-20 % miqdorda 
bug‘doy uniga qo‘shib non tayyorlash mumkin.
K uzgi arp an in g qishga chidam liligi kuzgi b u g 1 doy va kuzgi 
javdamikidan past. Shuning uchun uning ekilish mintaqalari yem-xashak 
yetishtirishni k o ‘paytirishda k atta aham iyatga ega. Sug‘oriladigan 
yerlarda kuzgi arpa beda uchun qoplama ekin sifatida ham ekiladi. Arpa 
juda qadimiy ekin. Arxeologik qazilmalar arpa dastlabki neolit davridan 
boshlab ekilib kelinganligidan dalolat beradi.
Uning asosiy ekin maydonlari Markaziy Osiyo, Kavkazorti, Ukraina, 
Ruminiyaning va Q ozogistonning janubi, Yevropa m am lakatlarida 
joylashgan. 0 ‘zbekistonda k o ‘p yillar kuzgi va bahorgi arpa ekin 
maydonlari deyarli teng boigan, hozirda sug‘oriladigan yerlarda asosan 
kuzgi arpa keng tarqalgan, bahorgi arpa ko‘pincha qoplama ekin sifatida 
beda bilan ekiladi. Kuzgi arpa bahorgi arpaga nisbatan ikki baravar 
serhosil, ammo uning qishga chidamsizligi bahorgi arpa o ‘rniga ham kuzgi 
arpa ekish imkoniyatini cheklaydi.
K uzgi arp a kuzgi b u g ‘doy, ja v d a r, tritik a le g a n isb a ta n erta, 
0 ‘zbekiston sharoitida jazirama issiqlar, garmsel boshlanguncha yetiladi. 
Shuning uchun tuproq va havo qurg‘oqchiligidan kam zararlanadi. Kuzgi, 
qishki, bahorgi nam liklardan yaxshi foydalanadi. A rpa doni chorva 
hayvonlari uchun to ‘yimli yem hisoblanadi. Uning 100 kg donida 128 
oziqa birligi boiadi. Arpa somonining oziqaviy qimmati yuqori, 100 kg 
somonida 33 oziqa birligi mavjud.