O’ zbekiston r espublikasi a xborot t exnologiyalari va

Optik izolyatorning ish prinsipi. 
Optik izolyator uch elementdan tashkil topgan: qutblantirgich (1), Faradey 
yacheykasi (2) va analizator (3) chiqish qutblantirgichi
Faradey yacheykasini parametrlari shunday tanlanadiki, undan o‘tadigan yorug‘likni 
qutblanish o‘ qi 45
0
ga buriladigan bo‘ lishi kerak. Qutblantirgichni o‘ qi ham shunday 
burchak ostida o‘ rnatiladi. 
Foydali kirish signali qutblantirgich (1) orqali o‘tib, gorizontal tashkil etuvchisini 
bartaraf etib, o‘ zini vertikal tashkil etuvchisini o‘zgarishsiz qoldiradi.

---

So‘ng vertikal qutblangan yorug‘lik Faradey yacheykasi (2) orqali o‘tadi, qutblanish 
tekisligini 45
0
ga buradi va analizator (3) orqali qarshiliksiz o‘tadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Optik izolyator sxemasi: a) - to‘g‘ri yo‘nalishdagi foydali signal erkin o‘tadi; b) – teskari 
yo‘nalishdagi signal qutblantirgichda yutiladi. 
Yorug‘likni teskari yo‘nalishda tarqalishida (3.9-rasm) u yana analizator (3) 
tekisligida qutblanadi, so‘ng Faradey yacheykasi (2) orqali o‘tib, gorizontal qutblangan 
xolga keladi. Shu tariqa, yorug‘likni qutblanish va qutblantirgich (1) o‘qlari 90
0
burchakni
tashkil etadi, shuning uchun qutblantirgich (1) teskari nurlanishni o‘tkazmaydi. 
Optik multipleksor va demultipleksorlar spektral sezgir bo‘lib, selektiv hisoblanadi, 
ya’ni ularni xarakteristikalari optik to‘lqin uzunligiga bog‘liq. 
To‘lqin uzunligi bo‘yicha zichlashtirilgan (WDM) tolali optik aloqa tizimlarida har 
bir uzatuvchi modul lazeri muayyan chastotali signalni generatsiyalaydi. Bu signal 
(kanal)larni tolali optik liniya bo‘yicha uzatish uchun ularni yagona guruhiy signalga 
birlashtirish kerak. Bu vazifani bajaradigan qurilmani optik multipleksor (MUX) deb 
ataladi. Optik aloqa liniyasining boshqa uchida shunga o‘xshash qurilma guruhiy signalni 
axborotdan foydalanuvchilarga yetkazish maqsadida alohida signal (kanal)larga ajratib 
beradi va bu qurilmani optik demultipleksor deb ataladi. Kanallarni vaqt bo‘yicha 
zichlashtirish uchun mo‘ljallangan va asosiy e’tibor uzatuvchi va qabul qiluvchi 
optoelektron modullarni sinxronlash aniqligiga qaratilgan TDM tizimlaridan farqli ravishda 
а)
 
Тўғри йў- 
налишдаги 
сигнал
В
z
Қутблантиргич (1)
Фарадей 
ячейкаси (2)
Анализатор (3)
θ=45
0
z
Тескари йў- 
налишдаги 
сигнал
z
Қутблантиргич (1)
Фарадей 
ячейкаси (2)
Анализатор (3)
θ=45
0
b)
 
 
В
z

---

spektr bo‘yicha zichlashtirilgan tolali optik aloqa tizimlarida alohida signallarning 
parametrlari avvaldan aniq ma’lum bo‘lgan spektral tashkil etuvchilari bo‘yicha 
multiplekslanadi va demultiplekslanadi
Multipleksor Demultipleksor
To‘lqin uzunligi bo‘yicha zichlashtirilgan tolali optik aloqa tizimlarida 
multiplekslash va demultiplekslash jarayonlari
.
Interferension filtrlar asosidagi multipleksorlash texnologiyasi ancha qadimiy va 
keng tarqalgan texnologiya xisoblanadi. U Fabri-Pero rezonatori ish prinsipida ishlaydi. 
Bitta interferension filtr 
1

.....
n

oqimni 
1

va 
2

.....
n

oqimga ajratadi. Bunda ko‘p 
to‘lqinli oqimdan faqat bitta tashuvchini ajratib olishi mumkin. n ta tashuvchini 
demultipleksorlash uchun esa n ta filtr o‘rnatish kerak bo‘ladi. 
optik multipleksor va optik demultipleksor ko‘rsatilgan. 
λ
1 
λ 
n 
λ 
n 
λ
1
λ
2 
λ
3 
λ
4 
λ
5 
λ
2 
λ
3 
λ
4 
λ
5 

---

Optik multiplekslash va demultiplekslash kombinatsiyalashgan yoki o‘zaro ketma-
ket joylashgan tor oraliqli (polosali) filtrlardan foydalanishga asoslanadi. Optik signallarni 
filtrlash uchun, jumladan, yupqa pardali filtrlar, tolali yoki bregg difraksiya panjaralari, 
payvandlangan tolali shahoblagichlar, suyuq kristallar asosidagi filtrlar, integral optik 
qurilmalari (fazar deb ataladigan fazali to‘lqin uzatgichli difraksiya panjaralari) dan 
foydalaniladi.
Multipleksorlar tolali WDM optik aloqa tizimlaridan tashqari, shuningdek, tolali 
optik kuchaytirgichlarda, mahalliy tarmoqlarda signallarni to‘lqin uzunligi bo‘yicha 
marshrutlash chog‘ida va boshqa ayrim hollarda ham qo‘llaniladi.
Multipleksorlar yig‘iluvchi va ajratiluvchi optik signallar (kanallar) soniga qarab ikki 
guruhga bo‘linadi 
- to‘lqin uzunligi bo‘yicha kanallar orasidagi masofa 20 nm dan kam bo‘lmagan bir 
necha (4 tagacha) spektral kanallarni birlashtiruvchi multipleksorlar;
- spektral kanallar orasidagi masofa 0,4, . . . , 1,6 nm oraliqda yotgan hamda 4 tadan 
ko‘p — 8 ta, 16 ta, 32 ta va undan ko‘p sondagi kanallarni birlashtiruvchi multipleksorlar. 
Hozirgi vaqtda qo‘llaniladigan spektr bo‘yicha zichlashtirilgan (WDM) optik aloqa 
tizimlarida alohida kanallar orasidagi chastotaviy oraliq 100 GGts (0,8 nm) ni tashkil 
etadigan optik multiplekslovchi va demultplekslovchi qurilmalar eng keng qo‘llaniladi. 
So‘nggi yillarda yaratilgan multiplekslovchi qurilmalar 50 Ggs va undan kichik chastotaviy 
oraliqda joylashgan kanallarni uzatishni ta’minlash imkonini beradi. Zamonaviy 
multipleksorlar asosan yupqa pardali filtrlar va biroz kamroq darajada to‘lqin uzatgichli 
difraksiya panjaralari matritsalari hamda bregg panjaralari asosida tayyorlanadi. 
To‘lqin uzunligi bo‘yicha zichlashtirilgan optik aloqa tizimlarida kanallar joylashuvi 
zichligini yanada oshirish, multiplekslovchi optik quril-malarga qo‘yiladigan talablarning 
qat’iylashuvi jarayonida foydala-niladigan texnologiyalarning turi o‘zgarishi mumkin. 
Element bazasining borgan sari kichiklashib borayotgani hisobiga elektron 
komponentalarning unumdorligi oshib bormoqda. Elektron komponentalar o‘lchamining 
kichrayib borish chegarasiga yetib qoldi va elektr kommutatsiya sistemalarining yagona 
muqobili optik kommutatsiya sistemalari hisoblanadi. 

---

Optik kommutator – bu ma’lum to‘lqin uzunligidagt yorug‘lik impulslari shaklida
taqdim etilgansignallar kommutatoridir. 
Optik kommutator – tolali optik telekommunikatsiya tarmoqlarining muxim 
elementlaridan biri bo‘lib, u telekommunikatsiya tarmoqlarining optik signallarni o‘ta 
yuqori tezliklarda uzatish qobilyatida ishlashiga imkon beradi va signallarning yo‘nalishlari 
(mashirutlashtirilishi)uchun o‘zgaruvchan platformani ta’minlaydi. 
To‘lqin uzunligi bo‘yicha bo‘linish bilan multipleksirlash va α kommutatsiya 
(to‘lqin uzunliklari kommutatsiyasi) bir – biri bilan juda yaqin bog‘liq. Signallar 
kommutatsiyasi sistemasida va DWDM agregat oqimida xar bir to‘lqin uzunligi o‘tishdagi 
xalaqitlarni iloji boricha kamaytirish uchun qo‘shni to‘lqin uzunliklairdan aniq ajratilishi 
kerak. 
Optik aloqa sistemalarining servislariga kirish imkoni bo‘lishi bilan mijozlar 
bazasini ancha oshirish va transport trafigiga bo‘lgan talabning o‘sishi ko‘zda tutiladi. Shu 
paytgacha keng polosali elektron kross – kommutatorlar tarmoqda trafikni taqdim etish
talablarini qanoatlantirar edi, biroq bu sistemalarning murakkabligi va ularning
kommutatsiya matritsalarining o‘lchamlari aslida imkoni bor chegarasiga yetdi. 
Optik kross-kommutatorlar trafikni yuklash darajasi yuqori bo‘lgan elektron raqamli 
kross-kommutatorlarning 
o‘lchamlarini 
va 
murakkabligini 
kamaytirishi 
va 
marshrutlashtirishni to‘lqin uzunliklari 
darajasida amalga oshirishi mumkin. 
Signallar STM-1 ga qaraganda yuqoririq darajada marshrutlash-tirilishi va optik 
darajada samarali ishlov berilishi mumkin. Optik matritsa haqiqatda, elektron matritsaga 
nisbatan kam quvvat iste’mol qiladi, yuqoriroq tezlikda ulaydi va katta xajmdagi trafiklarni 
kichikroq murakkablikda ishlov beradi. 
Optik kommutator telekommunikatsiya tarmoqlarining yuqori unumdorligini, 
tarmoqning yaxshi ishlashini, xizmat ko‘rsatish qiymatining pastligini va optik darajada 
signallarni marshrutlashtirish rekonfiguratsiyalanuvchi yo‘llarni ta’minlaydi. Bu 
imkoniyatlar telekommunikatsiya sohasida raqamli kommutatsiyaning murakkab va 
qimmat operatsiyasining zarurligini yo‘qotishga yordam beradi.