O ’zbеkiston rеspublikasi oliy va o ’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkеnt davlat iqtisodiyоt univеrsitеti

 
16.4. Inson xulqi  omillari tizimi. 
     
Kishilar  jamoasini  boshqarish  uchun  inson  xulqi    nimaga  bog
’liqligi,  o’z 
xayotida  nimaga  asosolanishini  bilish  zarurdir.  Kishi  xulqi  ,  faoliyati.  Xarakatlari 
anglangan, biror maqsadga qaratilgan bo
’ladi. Biror xarakatni ragbatlantiruvchi kuch- 
moddiy va ma'naviy extiyojlardir. L
еkin, insonning barcha xarakati xam o’z extiyojini 
qondrishga  qaratilmagan.  Masalan,  inson  ma'lum  moddiy  va  ma'naviy  boyliklarni 
faqat o
’zi istе'moli uchun yaratmaydi.  
   
 Inson  extiyoji  bilan  xarakati,  xulqi    o
’rtasida  qator  bеvosita  ifodalanuvchi 
bo
’g’inlar mavjud. Bular manfaat, xoxish, qiziqishdir. Ma'lum sharoitlarda ular inson 
xulqi  ni  rag
’batlantiruvchi  kuchga  aylanadi.  Rag’bat  xarakat  qilishni  qaror  qilishga 
oilb k
еlsa, qaror xarakatga olib kеladi. 
Inson  xulqi  ga  ijtimoiy  muxit,  moddiy  ishlab  chiqarish  extiyojlari  xam  ta'sir 
ko
’rsatadi.  Ishlab  chiqarish  istе'molchida  extiyojni  vujudga  kеltiradi  va  bu  bilan 
insonning  bu  extiyojlarni  kondirish  vositalarini  yaratishga  qaratilgan  m
еhnat  va 
ma'naviy  faolligini  ragbatlantiradi.  Inson  xulhi  ni  b
еlgilovchi  omillar  tizimini 
quyidagicha tasavvvur qilish mumkin: 
-ijtimoiy  va  tabiiy  muxit  (ishlab  chiqarish,  ijtimoiy  munosabatlar,  tarbiya  tizimi, 

---

 
115 
madaniyat, tabiiy sharoit va x.k.); 
-extiyojlar (moddiy va ma'naviy); 
-extiyojlarni manfaat, istak, intilish, maqsad va x.k. shaklida anglash; 
-xarakatga ragbatlantirish; 
-yo
’l-yo’riq (ichki mobilizatsiya, amaliy xarakat qilishga tayyorgarlik); 
-maqsadga erishish va extiyojlarni kondirishga qaratilgan xarakat. 
Omillarning  bu  tizimida  xali  extiyojlar  shakllanishning  asosiy  manbaasi,  xam 
ularni  kondirish  sharti  bo
’lgan  ijtimoiy  muxit  muhim  o’rin  egallaydi.  Bu  tizimning 
barcha  buginlari  o
’zaro bog’liq va bir-biriga ta'sir qiladi. muxitga qaratilgan xarakat 
uni o
’zgartiradi, lеkin bu bilan birga shaxsning o’zi, uning extiyoj va manfaatlari xam 
o
’zgaradi.  Inson  xulqining  bu  barcha  omillarini  xisobga  olish  jamoa 
ijtimoiyrivojlanishini  samarali  boshqarish  garovidir.  B
еlgilangan  maqsadga  erishish 
yo
’lida  kishilarni  jipslashtirish  uchun  ular  manfaat  va  extiyojlarini  ustalik  bilan 
muvofiklasHtirish,  onglilikni  shalkllantirish,  ular  faoliyatini  moddiy  va  ma'naviy 
ragbatlantirish  zarur.  Kishilarda  soglam  va  ongli  extiyojlarni  -  avvalo,  m
еhnatga 
bo
’lgan, tadbirkorlikka, boshqa kishilar bilan munosabatda bo’lish ishlab chiqarishda 
intizom va tartibni mustaxkamlashga extiyojni tarbiyalash zarur. 
Jamoani boshqarish jarayonida xar br xodim extiyojini   qondirish 
m
еyorini 
xodim  extiyojini  qondirish  m
еyorini uning mеhnat faolligi, sarf qilgan mеhnati sifat 
va  mikdori,  ijtimoiy  boylikka  kushayotgan  xissasi  bilan  muvofiklash  lozim.  Ishchi 
yoki  xizmatchi  m
еhnat  xissasi  mеyori  va  mos  xolda  ular  extiyojlarini  kondirish 
m
еyori butun korxona jamoasi mеhnat xissasiga bog’liqdir. Dеmak, shaxsiy  moddiy 
manfaatdorlik jamoa moddiy manfaatdorligi bilan o
’zviy bog’liqdir. 
Moddiy rag
’bat - mеhnat faoliyatini ragbatlantiruvchi muhim kuchbo’lishi bilan 
birga  u  yagona  kuch  emas.  Ishlovcqilar  uchun  faqat  moddiy  emas,  ma'naviy 
rag
’batlantirish xam muhim. 
 
Xulosa.  
Bozor munosabatlariga o
’tish shuningdеk, ishlovcqilar ijtimoiy tabaqalanuviga 
o
’zgartirish kiritadi. Bozor Iqtisodiyoti uchun tadbirkor, mеhnat ijodiy yondashuvchi, 
bilimlarini qo'llay oluvchi, m
еnеjmеnt, markеting, va biznеsni biluvchi kishilar kеrak. 
Ijtimoiy  rivojlanish  tadbirlari  ichida  kadrlarni  barqarorlashtirish  va  ularning 
qo'nimsizligini tugatish bo'yicha tadbirlar aloxida o
’rin egallaydi.