O zbekiston respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

---

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA 
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG'BEK NOMIDAGI O'ZBEKISTON 
MILLIY UNIVERSITETI
M. XUDOYQULOV
JU R N A L IST IK A G A K IR IS H
O'quv qo'llanmasi
Toshkent
2005
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

oJurnalistikaga kirish* kursi matbuotshunoslik fanida asos 
o 'rin tutadi. Mazkur kuis matbuotning mohiyati, uning kel 
chiqish sabablari, funksiya va 
prinsiplari, ommaviy axbor 
vositalari tasnifi hamda boshqa ichki, obyektiv qonuniyatlari 
o'rganadi. Bu kurs ikki qismdan iborat bo lib, uning birinc 
qismi — «Ommaviy axborot vositalari nazariyasi*, ikkinchi qisr 
esa «Ommaviy axborot vositalari tipologiyasi® deb ataladi.
Mazkur o 'q u v qo'lianm asi jumalistika fakultetlari talabala 
uchun mo'ljallangan bo'lib, undan jumalistlar va barcha qiziqqa 
kitobxonlar foydalanishlari mumkin.
Mas'ul muharrir: 
Tarix fanlari doktori Q.T.Ernazaro
Muharrir: 
Filologiya fanlari nomzodi
G N.Tavaldiyeva
2
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

OMMAVIY AXBOROT VOSITALARI NAZARIYASI
KIRISH
Ommaviy 
axborot 
vositalari 
nazariyasi 
— 
ijtimoiy
informatsiyaning paydo bo'lishi va tarqalishi hamda bu borada 
asosiy o 'rin tutuvchi ommaviy axborot vositalari — gazetalar, 
jumallar, radio, teleko'rsatuvlar, axborot agentlikiarining ishi, 
faoliyatini o'iganuvchi fandir. Boshqacha qilib aytganda, mazkur 
kurs matbuot haqida, uning ilmiy-obyektiv qonuniyatlari haqida 
bahs yuritadi.
Matbuot so 'zi arabcha «tabaa» (bosmoq) so'zidan olingan 
bo'lib, «bosma mahsulot* degan m a'noni bildiradi. Ya’ni, bosma 
usulda 
chiqariladigan, ko'paytiriladigan 
barcha 
mahsulot
matbuotni tashkil etadi. Ana shu matbuotning asosiy qismini 
1 vaqtli, to 'g rirog'i davriy matbuot tashkil etadi. Bu ma'lum
vaqtlarda, 
davriy tarzda doimiy chiqib 
turadigan 
matbuot 
nashrfaridir. Matbuot atamasi bilan bir qatorda jumalistika atamasi 
ham ishlatiladi. Bu so 'z fransuzcha “Joum al” so'zidan olingan 
bo'lib, “ kundalik” degan m a'noni bildiradi. Jumalistika atamasi 
o 'z navbatida bir necha m a'noda ishlaliladi:
1) . Bosma mahsulotlar, ya’ni matbuot nashriarining yig'indisi;
2) 
. Matbuot nashrlarini chiqarish, ulaiga materiallar tayyorlash 
bilan bog'liq kasb;
3) 
. Matbuotning ichki qonuniyatlarini o'iganuvchi fan sifatida 
qo'llaniladi.
Keyinchalik, 
vaqtli 
matbuotning tarkibiga bosma 
usulda 
chiqariladigan gazeta va jumallar bilan bir qatorda uning texnikaga 
asoslangan 
yangi 
turlari 
— 
radio, 
teleko'rsatuvlar 
kelib 
qo'shilgach, bularning umumiy majmuasiga ommaviy axborot 
vositalari deb nom berildi. Ommaviy axborot vositalarining asosini 
matbuot tashkil etadi, ular matbuot qonuniyatlari asosida ish 
ko'radilar, shu 
boisdan bularni qisqacha matbuot deb yuritish 
mumkin.
Matbuot insoniyat jamiyatida doimo muhim o 'rin tutib kelgan 
Sivilizatsiyalashgan har qanday jamiyatda har qanday ijtimoiy-
3
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

siyosiy harakat matbuotsiz bo'lib o'tishi mumkin emas. Hozirgi 
zamon insoniyati hayotini matbuotsiz, gazeta va jurnallarsiz, radio 
va teleko'rsatuvlarsiz tasavvur etib bo'lmaydi. Inson nonsiz, noz 
ne'matlarsiz yashay olmaganidek ma'naviy ozuqa b o lm ish
matbuotsiz ham yashay olmaydi.
Kishilik jamiyatida, insonlarning hayoti va faoliyatida bunchalik 
ulkan va zarur o 'rin tutib kelayotgan matbuotning o 'z i nima? U 
qachon va qanday sharoitda paydo bo'lgan? Matbuotning vujudga 
kelishidagi ijtimoiy-siyosiy sabaWar nimada? Matbuot qanday 
qonuniyatlar asosida ish 
ko'radi? Ana shu savollarga matbuot 
haqidagi fan — ommaviy axborot vositalan nazariyasi 
javob 
beradi. Ya’ni, matbuot ham insoniyat jamiyatidagi boshqa ijtimoiy 
hodisalar qatorida o 'z ichki-ohyektiv qonuniyatlariga egadir va 
OAV nazariyasi fani ana shu qonuniyatlami o'rganadi. Demak, 
OAV nazariyasi kursi ijtimoiy informatsiya va matbuotning kelib 
chiqishi, uning mohiyati, funksiya va prinsiplari haqidagi fandir.
Matbuotni 
ijtimoiy 
hodisa 
sifatida 
o'rganishda 
turlicha 
qarashlar, fikrlar mayjuddir. Shu paytgacha bizda jamiyatdagi 
boshqa ijtimoiy hodisalar qatorida matbuot ham markscha- 
lenincha ta'lim ot asosida, 
sinfiy-g'oyaviy 
nuqtayi 
nazardan 
o'rganilib kelindi. Mamlakatimizning milliy mustaqillikka erishuvi 
natijasidagina boshqa ijtimoiy fanlar qatorida matbuot nazariyasi 
sohasida ham yangicha, xolis, umuminsoniy qarashlar qo'llanila 
boshlandi. “ Bizlaming endigi vazifamiz — ma'naviy hayotimizni , 
ilm-fanimiz faoliyatini, izlanishlarimizni eski mafkura qoliplaridan 
xalos etish, tafakkurimizni qullik iskanjasidan forig' qilishdan 
iborat b o 'lm o g 'i zanir”,— deb ta'kidlagan edi O'zbekiston 
Prezidenti I.A. Karimov1. Shu munosabat bilan matbuotshunoslik 
fanining asosiy tarkibiy qismi, o'zagi bo'lgan OAV nazariyasi kursi 
ham endilikda to 'g 'r i, ilmiy xolislikka asoslangan umuminsoniy 
qarashlar asosida qayta ishlab chiqilmoqda. Natijada mazkur fan 
ham tobora ijodiy rivojlanib, eski va o 'z umrini yashab bo'lgan
1 
Kanmov I A. Bizdan ozod va obod vatan qolsin. —Toshkent; O'zbekiston 
nashriyoti, 1994, 168- bet
4
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ko'nikmalardan xalos ho'lih bormoqda. OAV nazariyasi fani 
matbuot haqidagi boshqa fanlar bilan, jumladan matbuot tarixi 
bilan chambarchas bog'liqdir. Boshqacha qilib aytganda, matbuol 
nazariyasi matbuot nashriari tarixiy tajribasining umumlashmasidir. 
Mazkur fan shu bilan birgalikda amaliy, ijodiy ahamiyat ham kasb 
etadi. Ya'ni, u matbuotning tarixiy tajribasidan uning shu kungi 
faoliyati uchun zarur bo'lgan, unda keng qo'llaniladigan amaliy, 
ijodiy 
xulosalar chiqaradi. 
Binobarin, 
matbuot nazariyasi 
matbuotning mohiyati, jumalistik ijod va mahorat haqidagi fandir. 
OAV nazariyasi ijtimoiy voqelikni aks etlirishning alohida bir 
qonuniyatga asoslanuvchi turi bo'lgan publitsistika nazariyasi bilan 
ham chambarchas bogliqdir. OAV nazariyasi kursi ijtimoiy fan 
sifatida falsafa, tarix, siyosatshunoslik kabi fanlar bilan ham n'zaro 
aloqada bo'ladi. [jodiy xususiyati jihatidan adabiyotshunoslik, til 
nuqtayi nazaridan esa tilshunoslik fanlari bilan ham bag'lanih 
ketadi. Ommaviy axborot vositalari nazariyasi fani universitetlar 
jumalistika fakultetlari uchun asosiy, etakchi fan sanaladi. U 
bakalavr va magistrlar tayyorlashning butun kurslari davomida 
o'qitiladi hamda undan diplom ishi yoziladi, davlat imtihoni 
topshiriladi. Kursning vazifasi talabalarga 
matbuotning ichki, 
obyektiv qonuniyatlari haqida chuqur, har taraflama nazariy bilim 
berish hamda ulami matbuot nashrlari 
va OAV da ishlashlari 
uchun kasbiy malakalar hosil qildirishdan iboratdir. Ya’ni bu kurs 
jumaljstlaming kasbiy tayyorlanishida markaziy o'rinni egallaydi.
Kurs ilmiy ma'ruza, savol-javob va boshqa xildagi amaliy 
mashg'ulotlar tarzida olib boriladi Talahalarning 
bu 
kursdan 
olgan bilimlari reyting va test usullari asosida tekshirib boriladi. 
Buning 
uchun talabalardan 
m ashgulotlaiga 
muntazam 
qatnashish, berilgan ilmiy adabiyotlami 
chuqur o'zlashtirish, 
OAV ning kundalik faoliyati bilan tanishib borish talab etiladi.
5
www.ziyouz.com kutubxonasi

---