O `zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti geografiya ta‘lim yo‘nalishi 3-kurs g319-guruh

1.1 Efiopiya davlatining siyosiy-geografik o’rni, maydoni
Efiopiya Afrika Sharqida joylashgan. U bilan chegaradosh Eritreya shimolga, Jibuti va Somali Sharqda, Sudan va Janubiy Sudan g'arbda va Keniya janubda. Efiopiya dengiz sathidan 1290 dan 3000 m gacha (4232 dan 9843 futgacha) o'zgarib turadigan baland Markaziy platoga ega, eng baland tog ' 4533 m (14872 fut) ga etadi.
Balandlik faqat buyuk Rift vodiysiga tushish nuqtasi oldin odatda eng yuqori, qaysi diagonal plato satrga. Platoni bir qator daryolar kesib o'tadi; xususan, Tana ko'lidan ko'tarilgan moviy Nil. Plato asta-sekin G'arbda Sudan pasttekisligiga va Sharqda Somali yashaydigan tekisliklarga borib taqaladi. Efiopiyaning eng g'arbiy joyi PIBOR daryosi qarama-qarshi Sudan qishloq Denjok. Uning eng Sharqiy joyi Puntlend va Galmudug Shtatlariga qarama-qarshi Dollo zonasining Sharqiy chegarasi bo'ylab joylashgan.
Yuqori Nil vodiysi va Efiopiyaning Sudan va Janubiy Sudan bilan chegarasi o'rtasida Efiopiya tog'larini tashkil etuvchi turli xil stollendlar va tog'lar ko'tarilgan baland platolar mintaqasi joylashgan. Deyarli har tomondan platolarning devorlari tekisliklardan keskin ko'tarilib, tashqi tog ' zanjirlarini tashkil etadi. Shunday qilib, tog'lar aniq belgilangan geografik bo'linishdir. Eritreya yilda, bu platosining Sharqiy devor Ras Kasar qizil dengiz parallel ishlaydi (18Zula ko'rfazida sifatida ham tanilgan) Annesley ko'rfazida (shuningdek, Zula ko'rfazida sifatida tanilgan) uchun (15 Zula ko'rfazida N).). Bu keyin Efiopiya ichiga tufayli Janubiy o'girsa va yaqindan chiziq quyidagicha 40 ba'zi uchun D. E. 600 km (373 milya). devorida uzilish bo'lib, u orqali Avash daryosi sharqqa tomon oqadi. Ushbu nuqtada asosiy diapazon janubi-g'arbiy yo'nalishda, janubda esa Avash vodiysi, bu tog'lar sathidan taxminan 1000 m (3281 fut) pastda, yana bir massiv to'g'ridan-to'g'ri janubda ko'tariladi. Ushbu ikkinchi diapazon zanjirni yuboradi Ahmar tog'lari) Sharq tomon Adan ko'rfazi.
Ikki bosh Sharqiy tizmalari G'arb tomonidan Janubiy parallel kursni saqlab, o'rtasida keng upland vodiysi bilan – qaysi vodiy ko'llar bir qator bor-haqida uchun 3daqiqa n, tashqi (Sharqiy) platosining Tottenxem hali liniyasi bo'ylab saqlab 40daqiqa E. D. va boshqalar. Platoning Janubiy eskarishi juda tartibsiz, lekin 6 dan shimoli-g'arbiy va janubi-Sharqiy umumiy yunalishga ega bg'lib, N. 3 gacha bg'ladi. U Turkana ko'li va shu ko'lning sharqida joylashgan depressiyani – Janubiy Debub Omo zonasini (katta Janubiy Millatlar, Millatlar va xalqlar mintaqasining bir qismi) e'tiborsiz qoldiradi. Platoning g'arbiy devoir 6 dan 11 gacha bg'lib, bg'yicha bg'ladi. 11 ning shimolidajoylardaqayta tepaliklar ko'proq sharqqa buriladi va ularning bazasida Sharqiy Sudan savanna tekisliklariga asta-sekin tushadi. Uning Shimoliy yuzida plato teraslarda Sharqiy Sudan darajasiga tushadi.
Sharqiy eskarpment bu tashqi oraliqlarning eng yaxshi aniqlanganidir. Uning o'rtacha balandligi 2100 dan 2400 m gacha (6890 dan 7874 futgacha) va ko'p joylarda tekislikdan deyarli perpendikulyar ko'tariladi. Eritreya qirg'og'ining qumli tuprog'ida o'zlarini yo'qotadigan tog ' torrentlaridan tushadigan tor va chuqur yoriqlar platoga etib borish vositalarini yoki Avash vodiysi orqali osonroq yo'lni tanlashi mumkin. Ushbu toshli to'siqni bosib o'tayotganda, sayohatchi o'rab turgan devor platoning normal darajasidan ozgina ko'tarilishini aniqladi.
Tog'larning jismoniy jihati ta'sirchan. Shimoliy qismi, asosan, 10 va 15 va N. lar orasida yotadi. U dengiz sathidan o'rtacha balandligi 2000 dan 2200 m gacha (6562 dan 7218 futgacha) bo'lgan ulkan arxey jinslaridan iborat va tanasi ko'li suvlari bilan chuqur Markaziy depressiyada suv bosgan. Platoning ustida 3700 m (12139 fut) dan 4600 m (15092 fut) gacha balandlikka erishadigan bir nechta tartibsiz va umuman noaniq tog ' tizmalari ko'tariladi. Tog'larning aksariyati g'ayrioddiy shaklga ega. Vaqt o'tishi bilan eroziya natijasida hosil bo'lgan ulkan yoriqlar mamlakatga xosdir suvning harakati. Ular tog'lar yoki tog ' tomonlarda ko'tarilgan daryolarning vodiylari atrofdagi pasttekisliklarga yo'lni kesib tashlagan. Ba'zi vodiylar ancha kenglikda; boshqa hollarda daralarning qarama-qarshi devorlari bir-biridan ikki yoki uch yuz metr masofada joylashgan bo'lib, deyarli vertikal ravishda minglab metrga tushib, ko'p yuz ming kubometr qattiq toshning eroziyasini anglatadi. Suv ta'sirining bir natijasi deyarli perpendikulyar tomonlari bo'lgan ambalar deb nomlanuvchi ko'plab izolyatsiya qilingan tekis tepaliklarning yoki kichik platolarning shakllanishi bo'ldi. Eng baland cho'qqilar Semien va Beyl oraliqlarida joylashgan. Semien tog'lari shimoli-Sharqda joylashgan Tana ko'li va qor bilan qoplangan cho'qqisi bilan yakunlanadi Ras Dashen, bu 4550 m (14928 fut) balandlikka ega. Ras Dashendan bir necha kilometr Sharqda va shimolda Biuat va Abba Yared tog'larijoylashgan bo'lib, ularning sammitlari Ras Dashennikidan 100 metrdan (328 fut) pastroqdir.
Bale tog'lari Efiopiya tog'larining katta qismidan Efiopiyadagi eng uzun va eng chuqur jarliklardan biri bo'lgan Buyuk Rift vodiysi bilan ajralib turadi. Bu oraliqning eng baland cho'qqilariga Efiopiyaning ikkinchi eng baland tog'i Tullu Demtu (4,377 m yoki 14,360 ft), Batu (4,307 m yoki 14,131 ft), Chilalo (4,036 m yoki 13,241 ft) va Kaka tog'i (3,820 m yoki 12,533 ft) kiradi. Sharqiy eskarpment bilan Parallel ravishda Biala, 3,810 m (12,500 fut), Abuna Yosef tog'i, 4,190 m (13,747 fut) va Kollo, 4,300 M (14,108 fut) balandliklari joylashgan. Tana ko'li va Sharqiy tepaliklar orasida guna tog'lari, 4210 m (13,812 fut) va Uara Sahiya, 3960 m (12,992 fut). Ichida Choqa tog'lari ning Misraq Gojjam, Choqa tog'i (shuningdek, nomi bilan tanilgan birhan tog'i) 4154 m balandlikka (13629 fut) erishadi. 10 dan pastdaxarajatlarningyuqoriqismi Shimoliy qismiga qaraganda ochikroq stolbalarga va kam baland cho'qqilarga ega. 3000 dan 4000 m gacha (9,843 va 13,123 fut) bir nechta balandliklar mavjud bo'lsa-da, aksariyati 2400 m (7,874 fut) dan oshmaydi, ammo Janubiy mintaqalarning umumiy xarakteri shimolda bo'lgani kabi: juda singan tepalikli plato.
Tog'lardan Sharqda qizil dengiz tomon pasttekislik yarim cho'l, Efiopiya xeric o'tloqlari va butalari bor. Mamlakatda qimmatbaho metallar va oltin, kaliy, tabiiy gaz, mis va platina kabi boshqa tabiiy resurslarning ma'lum zaxiralari mavjud. Ushbu resurslardan tashqari, gidroenergetikani yaratish uchun ham keng imkoniyatlar mavjud. Biroq, eng keng tarqalgan tabiiy resurs, shubhasiz, tabiiy gazdir. O'tmishda o'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, Efiopiya Afrikaning aksariyat mamlakatlariga nisbatan tabiiy gazning eng yirik konlariga ega. Ushbu potentsialga qaramay, tabiiy gaz hali to'g'ri ishlatilmagan. Salohiyat shunchalik balandki, mamlakatning ayrim qismlari geologiyasi, xuddi Ogaden havzasi singari, yaqin Sharqdagi neft va gaz konlarining tabiiy gazga boy geologik tuzilmalariga o'xshaydi. Yuqoridagi resurslardan tashqari, Efiopiya ham bir oz qishloq xo'jaligi bilan shug'ullanadi. Narsalar turish kabi, haqida 20% salohiyati yuqori bo'lsa-da, qishloq xo'jaligi foydalanish uchun ekspluatatsiya qilinmoqda. O'rmonlar o'rmonlar bilan qoplangan erlarning atigi 10-15% bilan o'rmonlar juda kamaydi. Chorvachilikni saqlash, shuningdek, yaylov uchun ishlatiladigan ulkan erlar bilan mashhur. Yaqin o'tkan yillarda, Efiopiya hukumati qimmatli resurs juda ham uzoq uchun ishga solinmagan ketmaydi ta'minlash uchun ilg'or qadamlar qo'ydi. Misol uchun, agar bajarilgan bo'lsa, 2023 tomonidan resursning keng ekspluatatsiyasini ko'rish rejasi tayyorlandi. Ushbu g'oya, sektorni Efiopiya iqtisodiyotining hal qiluvchi qismiga aylantirishdir. Maqsadga erishishni ta'minlash uchun amalga oshirilgan ba'zi strategiyalar mamlakatga ko'proq xususiy investorlarni taklif qilish va tog ' - kon sohasiga qiziqqan tomonlarga litsenziyalar berishni o'z ichiga oladi. Efiopiya neftni rivojlantirish korxonasi belgilangan maqsadlarga erishishni nazorat qilish uchun 2012 yilda tashkil etilgan. Ko'plab firmalar allaqachon gaz va unga bog'liq suyuqliklarning katta konlarini o'rganish uchun zarur ruxsatnomalarni olishgan. Efiopiyada 2013 yilda 1120 million tonna ekspluatatsiya qilinadigan yog'och zaxiralari mavjud edi.
Efiopiyada suyuq va qattiq uglevodorod zaxiralari (qazilma yoqilg'i) ham mavjud: 253 million tonna neft slanetslari va 300 million tonnadan ortiq ko'mir. Efiopiyada ularni ekspluatatsiya qilish va energiya ishlab chiqarish uchun ishlatish rejalari yo'q. Oxirgi marta rejalar bor edi, 2006 yilda 100 MVt quvvatga ega ko'mir elektr stantsiyasi (Yayu ko'mir elektr stantsiyasi) yaqin ko'mir koni bilan ko'rib chiqilayotgan edi. Jiddiy ekologik muammolar tufayli barcha rejalar 2006 yil sentyabr oyida to'xtatildi va bekor qilindi. Kutilgan ekologik halokat juda og'ir deb hisoblandi.
Efiopiyada ko'mir zaxiralari milliy miqyosda 300 million tonnani tashkil etadi. 2020/2021 ishlab chiqarish 500000 tonnaga etdi.