O ’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo

2-daraja - ish yoki o`qish 

yuzasidan buladigan o`zaro 

munosabat.

Liderlar o`rtasida o`zaro munosabatlar jamoadagi psixologik iqlimning muhim 

tomonidir. Bundan tashqari jamoaning psixologik iq
limiga jamoa a’zolari 
o`rtasidagi giaxslararo munosabatlar h
am katta ta’sir ko`rsatadi. Bunda jamoa 
a’zolari o`rtasidagi o`zaro munosabatlarnnng qanchalik chuqur bo`lishi muhim rol
o`ynaydi. 


1-daraja simpatiya yoki 

antipatiya asosida vujudga 

keluvchi utaro 

munosabatlar

3-daraja insoniy 

munosabatlar yoki chuqur 

ishonchga asoslangan o`zaro

munosabatlar

---

50

Guruh va jamoalardagi shaxslararo muiosabatlarni o`rganishda kuzatish, eksperiment, turli
xil suhbat me
’yorlaridan foydalaniladi. Shaxslararo munosabatlari o`rganishish
metodlaridan yana biri - sotsiometriya metodidir. 
Bu metodning mohiyati shundan iboratki, inson u yoki bu ko`rsatkich bo`yicha guruh
a
’zolarini tanlaydi. Qilingan tanlashlar asosida kishining guruhdagi shaxslararo 

munosabatlar tizimida tutgan o`rni haqida xulosa chiqaradi.

Demak, sotsiometriya metodi yordamida guruh a
’zolari o`rtasidagi simpatiya yoki
antipatiyani aniqlash mumkin, sotsiometriya metodni operativ tarzda o`tkazish, uning 
natijalarini esa matematik ravishda qayta ishlash va grafik tarzda ifodalash mumkin.
Sotsiometriya tadqiqot metodi sifatida tan olish bilan bir qatorda uning ba
’zi
kamchiliklarining ham ko`rsatib o`tish zarur. Asosiy kamchsilik shundan iboratki, 

sotsiometriya metodi mavjud munosabatlar tuzilishining sabablarini imkonini bermaydi.

Shuning uchun ham sotsiometriyadan olingan ma
’lumotlar kuzatish, suhbat, psixologo-
pedagogik eksperiment natijalari bilan to`ldirilishi lozim. 
Sotsiometriya metodidan guruh jamoa a
’zolari o`zaro bir-birlarini yaxshi bilgan 
holatlardagina, rasmiy ish yuzasidan bo`ladigan va shaxsiy munosabatlardagi haqiqiy
o`rnini aniqlash, birlamchi guruhlar mavjudligi yoki mavjud emasligini topish, birlamchi 
guruhlarning paydo bo`lish va tarqab ketish sabablarini aniqlash mumkin!
Sotsiometriya metodining mohiyati shundan iboratki, tekshiriluvchiga birga qilinadigan 
ishlar yoki guruh a
’zolarning ishlarini birgalikda bajarishga hohishlari to`grisida savollar 
beriladi. Beriladigan savollar tanlash ko`rsatkichlari deyiladi. Kuchli va kuchsiz
ko`rsatkichlar farqlanadi. Kuchlilari chuqur va barqaror munosabatlari, kuchsizlari esa 
yuzaki va beqaror munosabatlarni aniqlashga imkon yaratadi.
Kuchli va kuchsiz ko`rsatkichlar mazmun jihatdan turlicha bo`lishi mumkin, lekin ulardagi 
umumiy narsa-natija, ya
’ni sherik tanlashdir. 
Sotsiometrik tadqiqotdan olingan malumotlar asosiy sotsiogrammalar tuziladi. Agar guruh
a
’zolari soni 20 tadan ko`p bo`lsa, sotsiometrik matritsa tuzish maqsadga muvofiq 

hisoblanadi. Shuningdek, natijalarni grafik ravishda, zanjir, uchburchak yoki yulduzcha

shaklida ham ifodalash mumkin. Shunday qilib, sotsiometriya metodi ob
’ektiv va aniq
malumotlar, ya
’ni shaxsning guruh yoki jamoadagi real holatini aks ettiruvchi ma’lumotlar
olishga imkon beradi va amaliy maqsadlarda foydalanishi mumkin.