O‘bekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

16-seminar mashg‘uloti. Gaz va suyukdik sarfi dagchiklarini loyixalash

Ќishloќ va suv xo‘jaligida ќo‘llaniladigan bosim datchiklarining turlari ko‘p bo‘lib, ular suyuќlik va gazlar bosimini o‘lchash uchun xizmat ќiladi. Ko‘pchilik bosim datchiklarining ish prinsiplari bosim kuchini mexanik kuchlarga aylantirib berish prinsipiga asoslangan bo‘ladi. Bunday datchiklarning ќabul ќiluvchi elementlari o‘lchanayotgan bosim ta’sirida bo‘ladi. YUќori bosimlarni o‘lchashda bosim ta’sirida o‘tkazgichning elektr ќarshiligi o‘zgarishi xodisasiga asoslangan datchiklar ќo‘llaniladi. Gazlarning kichik bosimlarini nazorat ќiladigan datchiklarda esa ularning issiќlik o‘tkazuvchanligi, yumshoќligi, ionlanish darajasi kabilar xisobga olinadi.

Ќishloќ va suv xo‘jaligida mexanik ќabul ќilish elementiga ega bo‘lgan suyuќlikli, porshenli, membranali ћamda silfonli datchiklar ќo‘llanilib kelinmoќda.
Suyuќlikli bosim datchiklarining U-shaklli (2.19, a-rasm), ќo‘nѓiroќchali (2.19,b-rasm), gidrostatik (2.19,v-rasm), membranali (2.19, g- rasm) , silfonli (2.19, d-rasm) , manometrik trubkali (2.19, e-rasm) turlari mavjud.
U-shaklli suyuќlik datchiklarida bosimlar farќi F = F1 – F2 suyuќlik ustuni oѓirligi bilan muvozanatlashadi:

∆F = ήh, (2.15)

Bu erda, ή- suyuќlikning solishtirma oѓirligi.

Ќo‘nѓiroќchali tizimlarda bosimlar farќi ∆F = F1 – F2 ќo‘nѓiroќchani aralashuvini ћosil ќiladi va natijada F1 bosimni aniќlash imkoniyati tuѓiladi.
Gidostatik tizimlarda xalќali tarozili kameraning burilish burchagi bosimlar farќi ∆F = F1 – F2 ga proporsional bo‘ladi.

2.19-rasm. Suyuќlikli bosim datchiklarining turlari:

a) – U-shaklli; b) – ќo‘ngiroќchali; v) – gidrostatik, g) – membranali, d) – silfonli, e) – manometrik trubkali.

Suyuќlikli bosim datchiklari aniќ va bir me’yorda ishlashi bilan bir ќatorda ularning ekspluatatsion noќulayliklari ( kichik oraliќlarda o‘lchash sharoitlari, faќatgina vertikal ћolatda ishlashi, katta o‘lchamlarga ega bo‘lganligi kabilar) sababli oxirgi paytlarda ularni o‘rnini takomillashgan datchiklar egallamoќda.

Membranali datchiklarda (2.19,a-rasm) elastik plastina (membrana) nazorat ќilinayotgan muxit bosimi ta’sirida bo‘ladi va kontaktli tizim bilan mustaxkam boѓlangan shtokka ta’sir ko‘rsatadi. Bunday turdagi datchiklar sodda tuzilishi, puxtaligi, o‘lchovlarni etarlicha aniќlik bilan o‘lchashi sababli ularni ќo‘llash yil sayin ko‘payib bormoќda.
Silfonli datchiklar (2.19,b-rasm) egiluvchan materialdan yasalgan gofrirovanli yupќa devorli trubkadan tashkil topgan bo‘ladi. Tashќi va ichki bosimlar farќini unga ta’sir ќilayotgan kuch ћosil ќiladi. Bu kuch ta’sirida silfonning cho‘zilishi va ќisilishi ћosil bo‘ladi. Silfonning bo‘sh uchini siljishi ko‘rsatkich strelkasi va xarakatlanuvchan kontaktlari orќali amalga oshiriladi.

1.