«обеспечение ускоренного развития национальной экономики и высоких темпов роста: проблемы и решения»

“Milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash: muammolar va yechimlar” 
152 
tushunchasini chuqur ilmiy-uslubiy jihatdan uning mazmun-mohiyatini milliy xususiyatlarini inobatga 
olgan holda kengroq yoritish va takomillashtirish zarurligini anglatadi. 
Korporativ boshqaruv korporatsiya sarmoyadorlarning manfaatlarini ifodalovchi va xizmat 
ko'rsatadigan va iqtisodiy va ijtimoiy maqsadlar o'rtasidagi muvozanatni tashkil etuvchi jarayondir. 
Korporativ boshqaruv ostida Aksiyadorlik jamiyatlari, menejment organlari va emitentning mansabdor 
shaxslari o'rtasidagi munosabatlar tizimi, mulkdorlar bilan aloqa qilish tizimi yotadi. Shunday qilib, 
korporativ boshqaruv aktsiyadorlik kompaniyasi o'z aktsiyadorlarining manfaatlarini ifodalash, himoya 
qilish, kompaniya faoliyatining samaradorligini ta'minlash, kompaniyaning egalarini himoya qilish, shu 
jumladan ichki tartibga solish bilan bog'liq barcha masalalarni o'z ichiga oladi. 
O‘zbekiston Respublikasi Korporativ boshqaruv kodeksiga ko‘ra, Korporativ boshqaruv – bu 
aktsiyadorlik jamiyati ijroiya organi, uning kuzatuv kengashi, aktsiyadorlari, mehnat jamoasi vakillari va 
boshqa manfaatdor tomonlar, jumladan kreditorlarning manfaatlarning muvozanatiga erishish maqsadida, 
Aksiyadorlik jamiyati faoliyatini samarali tashkil etish, modernizatsiyalash, ishlab chiqarish quvvatlarini 
texnik va texnologik qayta qurollantirish, raqobatbardosh mahsulotni ishlab chiqarish va uni tashqi 
bozorlarga eksport qilishni taʼminlashga qaratilgan o‘zaro munosabatlar tizimidir. Bugungi kunda mustaqil 
Markaziy Osiyo davlatlaridan biri bo‘lgan O‘zbekiston korporativ boshqaruv tizimini isloh qilish va 
takomillashtirishga rahbarlik qildi va islohotlar dasturini amalga oshirish natijasida mamlakat korporativ 
boshqaruv tizimiga sezilarli o‘zgarishlar kiritildi. 
Korporativ boshqaruvning O‘zbek modeli hukumat, intuitiv investorlar va minoritar manfaatdor 
tomonlar tomonidan yuqori darajadagi mulkka
egalik bilan ajralib turadi. Tadqiqotning ushbu qismida biz 
korporativ boshqaruv modelining asosiy ishtirokchilari, ulushga egalik shakli, direktorlar kengashi tarkibi, 
me’yoriy-huquqiy baza va oshkor qilish talablari kabi beshta muhim elementga asoslangan O‘zbekiston 
korporativ boshqaruv modelini keng muhokama qilamiz. 
O'zbek modelidagi asosiy o'yinchilar: 
O'zbek modelining asosiy ishtirokchilari orasida institutsional investorlar, fond bozorlari va boshqa 
vositachilar, shuningdek, korporativ boshqaruv doirasida hukumatning qo'shilishi kiradi. Ulardan hukumat 
va intuitiv investorlar asosiy o'yinchilardir. Yapon modeliga o‘xshab, o‘zbek modelida ham davlat 
kompaniya faoliyatida korporativ boshqaruv jarayonida faol ishtirok etadi. Qimmatli qog'ozlar bozorida 
institutsional investorlar faoliyatining professional standartlari to'g'risidagi nizomga (2008) muvofiq 
O'zbekistonda investitsiya fondlari, sug'urta kompaniyalari va tijorat banklari institutsional investorlar 
hisoblanadi. 
O'zbek modelidagi ulush egalik shakli. 
Yuqorida aytib o'tilganidek, O'zbekistonda kompaniyaning mulkchilik tarkibiga davlat mulki, chet 
el mulki va xususiy mulk kiradi. Biroq, ichki iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida hali ham davlat 
ulushining salmoqli qismi mavjud. Masalan, O‘zbekistondagi 31 bankdan 11 ta yirik tijorat bankida davlat 
ulushining salmoqli qismi saqlanib qolgan. Bundan tashqari, bank sohasida 2 ta to'liq ulushga ega davlat 
banklari faoliyat ko'rsatmoqda. O'zbekiston kompaniyalari uchun fond bozori orqali o'z kapitalini 
moliyalashtirishdan ko'ra bank moliyalashtirish muhimroq moliyaviy manba hisoblanadi. O'zbekiston 
kompaniyasining xorijiy kompaniyalarining egalik ulushi juda kichik, ammo qabul qilingan tashqi siyosat 
kompaniyalarning mulkchilik tarkibidagi xorijiy kapital ulushini oshirishni rag'batlantiradi. 
O'zbek modelida direktorlar kengashi tarkibi: 
O'zbekistonda ham kompaniyalar Germaniya va Yaponiyadagi kabi ikki pog'onali boshqaruv 
tuzilmasiga ega. Kengash tarkibida kuzatuv kengashi va boshqaruv kengashi mavjud (Ashurov Z., 2014 
yil). Oʻzbek modelida kuzatuv kengashi faoliyati 2003-yilda Hukumat qarori bilan qabul qilingan 
“Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish toʻgʻrisida”gi qonun hamda 
“Aksiyadorlik jamiyatining kuzatuv kengashlari toʻgʻrisida”gi namunaviy nizom bilan tartibga solinadi. 
Oʻzbekistondagi har bir kompaniya , mulkchilik turlaridan qat'i nazar, kompaniyaning boshqaruv organi 
sifatida kuzatuv kengashiga ega bo'lishi kerak. Kuzatuv kengashi korporativ boshqaruv organi bo'lib, 
mulkdorlar (asosiy) va menejerlar (agent) o'rtasida bog'lanish vazifasini bajaradi. U kompaniyani strategik 
boshqarishni, boshqaruv faoliyati sifatini nazorat qilishni ta'minlaydi. Jahon korporativ boshqaruv 
amaliyotida ham odatiy hol bo‘lganidek, O‘zbekistonda kuzatuv kengashi a’zolari Aksiyadorlar Umumiy 
Yig‘ilishi tomonidan bir yil muddatga saylanadi, bundan tashqari, kuzatuv kengashiga shaxslar bir 
muddatga qayta saylanishi mumkin. Kengash a'zolarini saylash huquqiga faqat oddiy aksiya egalari ega. 
Kuzatuv kengashi raisi hay’at a’zolari umumiy sonining ko‘pchilik ovozi bilan qayta saylanishi mumkin. 
Aksiyadorlar Umumiy Yig’ilishi har yili kompaniyada majburiy ravishda o'tkaziladi. Uning vazifasi 
mulkdorlarga boshqa boshqaruv organlaridan kompaniya tomonidan olib borilayotgan siyosat, istiqboldagi 
yutuqlar va strategiya to'g'risida batafsil va ishonchli ma'lumot olish, kompaniya faoliyatining eng muhim 

---