Obodonlashtirish va transport

2.17-rasm.
Fransiya Respublikasidagi tonnel:
1—kabellar (8 dona); 2—d=3.5 m gaz quvuri; 3—oqova s ir' 
tarm og'i; 4—d=3 m ichimlik suv tarm og'i; 5—d= 4 m ichimlik « к
tarm og'i; 6—elektr yoritish tarm og'i; 7—yakka tem ir y o iak .
64

---

Kolltkiorlarga im koniyathr topilmagan holatiardigina umumiy 
vet osti injenerlik tarmoqlarini joylashtirish qo'llanilgan. Yakka 
xandakda joylashtirish usuli 
bu 
mamlakatda qo'llanilmagan. 
Kollektorlar va 
kollektor 
tonellari 
asosan 
ko'cha 
bo'ylab 
loylashlirilgan. Mutaxassislar tarafidan xizmatni sifatli olib borilishi 
maqsadida ko'chalam ing har bir kesislimasida ko'cha tagidagi 
kollektorlar to'g'risida m a’lumot beruvchi maxsus ko'rsatkichlar 
o rn atilg an (2.17-rasm). Parijda qo'llanilgan kollektorlarda ichimlik 
va texnikada foydalaniladigan suvlar uchun taqsimlovchi quvurlar, 
telefon va telegraf kabellari, siqilgan Iiavo quvurlari, kuchli bosim 
bilan ishlaydigan quvurlar, boshqaruv va ko'cha harakatini tartibga 
solishni amalga oshiruvchi signal kabellari joylashtiriladi. Fransuz 
tonellarining kesimi bo'yicha texnologik xususiyati shundan kelib 
chiqadiki, ularda gaz quvurlari bilan kuchlanishli kabellar birgalikda 
joylashtirilmaydi. Agarda tonelda gaz quvuri joylashgan bo'lsa, 
quyidagi xavfsizlik tadbirlarini olib borish kzda tutiladi: havo 
almashinuvini 
ta’minlovchi 
tuynuklar 
hosil 
qilinadi, 
elektr 
kabellarini bo'lmasligi, yoritish uskunalarini o'rnatganda ulami 
portlab ketishdan himoya qilish vositalarini o'rnatishni ko'zd^, 
tutish. Bu m am lakat tonellarining ko'ndalang kesimi elleps shaklida 
yaxlit-quyma 
holdagi tem ir-beton va kichik betonli bo'lakchali, 
ichkari qismi tem ir-beton qoplamali shaklda bunyod etiladi.
Angliya mamlakatida yer osti injenerlik tarmoqlarini piyodalar 
ylagi tagida joylashishini inobatga oiib ulaming eni kamida 3.2 m 
bo'lishligi belgilab qo'yilgan. Bunday kichik o'lcham li piyodalar 
yo'lagida yer osti injenerlik tarmoqlarini ta ’mirlashda ko'plab 
murakkabliklar paydo bo'ladi.
Bu mamlakatning shaharsozlik tartib qoidalari bo'yicha yer osti 
injenerlik tarm oqlarini 
o'm atish tartibi qurilish chizig'idan 
ko'chaning o'qiga qarab quyidagicha amalga oshiriladi: elektr 
kabellari, gaz quvurlari, ichimlik suv quvurlari va aloqa kabellari. 
Oqova 
suv 
tarm og'i 
esa 
ko'chaning 
katta 
qismi 
tagida 
joylashtiriladi. U m um shahar miqyosida xizmat qiladigan quvurlar 
silsilasi: suv, gaz va issiqlik ta’minoti ko'chaning qatnovi qismida 
tagida joylashtiriladi. Yer osti injenerlik tarmoqlarini kollektor 
tonelllarida joylashtirish London, Glasko, Edenburg, Aberden va 
boshqa shaharlarda juda yaxshi rivojlangan.
Yaponiyada ko'chalam ing o 'ta torligi va yer narxining haddan 
tashqari qimmatligi talablaridan kelib chiqqan holda yer tagi 
fazosida injeneiiik tarm oqlarini joylashtirish talablari Yevropa 
shaharlaridan iqtisodiy nuqtayi nazardan katta farq qiladi. «Tokio
65

---

ko'chalarida 
yer osti 
inshootlarini joylashtirishning 
shakllar 
standarti»da ko'chaning ko'ndalang kesimining eni 3 m etrdan 44 
m etigacha belgilangan (2.18-rasm).