Ohaktosh konlarini portlatishsiz qazib-yuklashga tayyorlashning samarali usulini tanlash

 Journal of Advanced Research and Stability
Volume: 02 Issue: 01 | 2022
ISSN: 2181-2608 
www.sciencebox.uz/ 
491 
harakatini har bir blok vektor yo’nalishi bo’yicha moslab o’rnatish imkonini beradi. Tovush 
to’lqinining kon jinsi massivi orqali o’tish tezligiga qarab jinslarning yaroqliligi (kon jinslarining 
monolitligi, darzdorligi, suvchanligi), yumshatilish usullari aniqlanadi. Biroq akustik usulda kon 
jinslarining bir nechta fizik-mexanik xususiyatlarinigina bilvosita aniqlash mumkin. Tog’ 
jinslarini mexanik usulda yumshatishga sezilarli darajada ta’sir etadigan kon jinslarining 
texnologik xususiyatlari quyidagilardir: qatlamning qalinligi, har bir qatlamlarning alohida 
o’lchamlari, jinslarning jipslashish va birikish xususiyatlari. Ohaktosh jinslari massivining 
texnologik parametrlarini pasportlashda qatlamlarning o’lchamlari va qalinliklari inobatga 
olinadi. 
Hisob-kitoblar natijasida Caterpillar 374DL rusumli gidravlik ekskavatorlarning ohaktosh 
massasini qazib-yuklash ishlarida qo’llanilishi, frezerli qazuvchi kombaynlarga nisbatan 3 yoki 4 
baravar, burg’ilab-portlatish ishlariga nisbatan 2 yoki 3 baravar kam xarajat talab etishini 
ko’rishimiz mumkin. 
Yupqa qalinlikdagi ohaktosh konlarini qazish kombayinlari bilan qazib olish texnologiyasi 
yuqori sifatli sement tayyorlash uchun xomashyo qazib olishda qolgan usullarga nisbatan kam 
xarajatli, lekin sheben, but toshlar, donador bloklarni qazib olishda buning aksidir. Aholi 
yashaydigan punktlar, avtomobil va temiryo’l liniyalari, muhandislik inshootlari va maxsus 
obyektlar yaqinidagi murakkab tuzilishga ega ohaktosh konlarini qazish kombayinlarida qazib 
olish ekologiya va mexanizatsiyalashning talablarida samarali hisoblanadi. Qazish kombayinlari 
ohaktosh konlarini yer qobig’idan nomudgarchiliksiz qazib olishda ahamiyatlidir. 
Kombayn bilan qazib olingan ohaktosh massasining hajmi burg’ilab-portlatish usuli yoki 
traktorga asoslangan yumshatish usuli bilan qazilgan kon massasiga nisbatan kichikdir. 
Kombayn bilan ohaktosh jinslarini qazib olish massivda dastlabki maydalash ishlarini olib 
bormasdan qazish imkonini beradi. Kombaynlar yordamida ohaktosh massasini tanlab qazib 
olishda foydali qazilmani tashuvchi transportlarning yuk tashish reyslari sonining kamayishi 
qazish nuqtasidan qabul qilish nuqtasigacha tashish xarajatlarini kamayishiga sabab bo’ladi. 
Ohaktosh konidagi kombayn qazish ishlari olib borilayotgan ishchi maydonning tekis yuzaligi bu 
yerda harakatlanuvchi transportlarning yurish qismining zo’riqishini kamaytirishga yordam 
beradi. 
Qazish kombaynlarining solishtirma ekspluatatsion xarajatlari Rip&Load texnologiyasinikiga 
qaraganda 7 %, burg’ilab-portlatish ishlariga qaraganda 25 % kam. 
Yupqa qalinlikdagi ohaktosh massivlarida frezerli kombaynlar bilan qazish ishlari samara 
bermaydi. Sababi frezerli kombaynlar asosan qalin tanali ohaktosh massivlarida qazish ishlarini 
olib borishda samaraliroqdir. 
Ohaktosh jinslarini qazib-yuklashga tayyorlashda mexanik yumshatkichlarni qo’llashning 
ko’pgina afzalliklari bilan bir qatorda kamchiliklari ham mavjud. Mexanik yumshatkichlarning 
ohaktosh konlarini qazib olishda burg’ilab-portlatish ishlariga nisbatan quyidagi afzalliklari 
mavjud: 
 ohaktosh konlari cho’kindi tog’ jinslari turkumiga mansubligi sababli, qatlamli ko’rinishda 
uchrashida qatlamlarni selektiv qazib olish imkoniyati mavjudligi; 
 atrof-muhitga ko’rsatadigan ekologik va seysmik ta’sirlarni kamligi yoki umuman mavjud 
emasligi; 
 iqtisodiy jihatdan burg’ilab-portlatish ishlariga qaraganda ekskavatorlarni qo’llash 
xarajatlarining kamligi; 

---