Oibdo: “ ” 2020-jıl. Sáne

OIBDO:______________________ __________________________

“___” ________________2020-jıl.

Sáne :_______________

Pán: Fizika

Klass:___________

Tema : QUYASH HÁM AYDÍŃ TUTÍLÍWÍ

Sabaq barısın ámelge asırıw texnologiyası: Sabaq túri: Ámeliy,teoriyalıq,dástúriy. Sabaq quralları: Plakatlar,bukletler,sabaqlıq,doska,h.t.b Metod:Mashqalali oqitiw metodikasi Sabaqtıń maqseti: Bilim beriwshilik: QUYASH HÁM AYDÍŃ TUTÍLÍWÍ haqqında oqıwshılardıń bilim hám kónlikpelerin arttırıw. Tárbiyalıq maqseti: Oqıwshılardıń tábiyatqa degen sezimin oyatıw.Tábiyattı asırap abaylawǵa úyretiw. Rawajlandırıwshılıq maqseti: Óqıwshılardı aqliy tárepten rawajlandırıw hám olardı erkın pıkırlewge uyretıw. Sabaqtıń blok sxeması : № Sabaqtıń bólimleri Belgilengen waqıt 1 Shólkemlestiriw 3 2 Ótilgen temanı tákirarlaw 10 3 Taza temanıń mazmunı 15 4 Bekkemlew 10 6 Úyge tapsırma 2 Rawajlandıratuǵın tayanısh kompetenciyalar elementleri: Kommunikativlik kompetenciya: Sabaqlıqta keltirilgen fizikalıq atamalardı,nızamlardı, qaǵıydalardı áwizeki hám jazba kóriniste anıq túsinerli bayan qıla alıw; fizikalıq shamalardıń shet tilinde aytılıwı hám jazılıwın, toparlarda óz-ara qarim – qatnasta bolıp isley alıwın rawajlandırıw. Xabar texnologiyası menen islew kompetenciyası: Turli xabar dereklerinnen kerekli maǵlıwmatlardı ǵárezsiz ráwishte izlep taba alıw hám olardan paydalanıw,xabar texnologiyaları qáwıpsizligin biliw hám ámel qılıw. Ózin-ózi rawajlandırıw kompetenciyası: Ózlestirgen bilimlerine tayanǵan halda ǵáressiz ráwishte ózinıń fizikalıq bilimlerin rawajlandırıw, túrli didaktikalıq tapsırmalardı isley alıw, o‘z is-háreketin tuwrı bahalay alıw.

Taza temanıń mazmunı: QUYASH HÁM AYDÍŃ TUTÍLÍWÍ

Tábiyatta saya hám yarım saya payda bolıwın úlken masshtabta Quyash hám Aydıń tutılıwında baqlaw múmkin. Quyash átirapında basqa planetalar sıyaqlı Jer de óziniń tábiyiy joldası Ay menen birgelikte aylanıp turadı. Jer Quyash átirapında 365,26 sutka dawamında bir ret aylanıp shıǵadı. Al, Ay Jer átirapında 29,5 sutkada bir ret aylanadı. Olardıń aylanıwı dawamında qaysı bir payıtta Jer menen Quyash aralıǵına Ay túsip qalsa, Ay Quyashtan keletuǵın nurlardı jawıp turadı. Sonda Quyash tutılıwı júz beredi (105-súwret).



Jerdegi A oblastqa túsetuǵın Quyash nurları Ay tárepinen tolıq bekitilip qalǵanlıqtan, ol jerde qarańǵılıq boladı. Bul orında Quyashtıń tolıq tutılıwı baqlanadı. Al, Jerdiń B oblastında yarım saya boladı. Bul orındaǵı baqlawshı ushın Quyashtıń tolıq emes tutılıwı júzege keledi. Jerde Quyashtıń tolıq tutılıwı baqlanǵan orınlarında tolıq qarańǵılıq bolǵanlıqtan, aspanda juldızlar jarqırap kórinedi. Jerdiń bul oblastı ısıtılıwdan toqtaǵannan keyin samallar payda boladı. Jaǵımsız jaǵday júzege kelip, iytler úrgen, haywanlar baqırǵan. Al, bul adamlarǵa tásir etip, qorqıwǵa túsken.

Jer hám Aydıń aylanıwı dáwirinde Ay menen Quyash aralıǵına Jer túsip qalsa, Ay tutılıwı júzege keledi (106-súwret). Ay ózinen jaqtılıq shıǵarmaydı. Ol tek Quyashtan túsetuǵın nurlardı shaǵılıstıradı. Ayǵa túsetuǵın Quyash nurın Jer bekitip qalǵanda, Jerdiń sayası Ayǵa túsedi. Jerdiń atmosferası bolmaǵanda edi, onda Ay tutılıwı dáwirinde ol kórinbey qalar edi. Jer atmosferası Quyash nurların shashıratıp jibergenligi sebepli Aydıń tutılıwı dáwirinde qızǵısh disk kórinisinde

kóremiz.

Ay tutılıwınıń sebeb belgili bolmaǵan dáwirde adamlarda qorqınısh payda bolǵan. Onı túsindiriw ushın hár túrli ráwiyatlar hám ápsanalar toqıǵan. Házirgi kúnde Quyash hám Ay tutılıwı ádewir aldınnan, qay jerde, qashan hám qanday kóriniste bolatuǵını aytıp beriledi. Sonlıqtanda alımlar bul qubılıstı úyreniw ushın tayarlıq kóredi. Quyash tolıq tutılǵanda basqa waqıtta kórinbeytuǵın «Quyash tajı»n baqlaw múmkin. Jer óz kósheri átirapında aylanıwı sebepli kún hám tún almasadı. Ay da óz kósheri átirapinda aylanadı. Aydıń kúndizgi jaqtılıq túsip turǵan bólegi bizge kórinip, jaqtı túspegen bólegi kórinbeydi. Onı ay tutılıwı menen almastırmaw kerek.

Bekkemlew

1.Ne sebepten qaǵaz hóllense, artındaǵı jazıwlar kórinedi?

2.Suwdıń jaǵasında otırǵan bala suwda Quyashtıń súwretleniwin

kórip tur. Bala ornınan túrgeletuǵın bolsa, Quyash súwretleniwi qaysı tárepke jılısadı?

3.Suw ishinde átirapqa qaralsa, ondaǵı taslar, suw otları hám t.b. suw ústinen turıp qaralǵandaǵıday kórine me?
VI.Úyge tapsırma: 137 – bettegi 49- temani oqip aytip beriw.