Oilaviy munosabatlarning bola shaxsida ijtimoiy

Ёшларга ижтимоий-психологик хизмат кўрсатиш маркази 
qiluvchi qurilma shisobiga vaziyat basholanadi va harakatni kuchaytirish, quvvatlash, 
pasaytirish to’g’risidagi komanda beriladi. V.K.Kalin bazali tizimga kirmagan irodaviy 
sifatlarni ikkilamchi deb nomlaydi, chunki ularda bilimlar, ko’nikmalar, emosiya va 
intellektning paydo bo’lishi mujassalashadi. Muallif qat'iyatlikni ikkilamchilar qatoriga 
kiritadi, vasholanki uning fikricha, u o’ziga mashliyo qiladigan shis-tuyg’ularni 
yengishdan, shuningdek, rad etilgan variantlardan, ishonchsizlikni to’sishdan tashkil 
topadi. U tirishqoqlikni ham ikkilamchi sifatlar tarkibiga kiritadi, Chunki ularda 
ob'ektning to’planganligi ifodasi o’z aksini topgan, ravshan shayotiy qadr-qiymat 
mujassamlashgan. Chidamlilik tavsifida "qo’shimcha impulslar", "qo’shimcha irodaviy 
zo’r berish", "iroda kuchi", "sabr-toqat" jabshalari ifodasining o’rni mavjud. 
Chidamlilikka turtkining xususiyatlari tirishqoqlik irodaviy sifatga mos tushish shollari 
uchraydi. Ye. P. Ilinning rang jadvalida tirishqoqlik sifati chidamlilikdan keyin 
joylashgan bo’lib, quyidagi ta'rifga ega: " Tirishqoqlikqiyinchilikka va 
muvaffaqiyatsizlikka qaramasdan, maqsadga erishish yo’lida uzluksiz ravishda 
intilishning paydo bo’lishidir". Tadqiqotchi D. N. Uhakovning mulohazasicha, 
"chidam" tushunchasi quyidagi ma'no anglatib keladi: 1) aksil harakat qilmasdan, 
shikoyatsiz, shasratsiz shalokatli, mushkul, noxush holatlarni dildan kechiradi; 2) aksil 
harakat qilmasdan, o’zgarishlarni kutgan tarzda taqdir shaziliga rozi bo’lish; 3) biror 
holatga mubtalolik; 160 4) nima bilandir kelishish, biror ortiqcha kechinmaga parvo 
qilmasdan, og’irchilikni muruvvatkorona o’tkazish; 5) imkon darajada amal qilishga 
ko’nikish; 6) shoshqaloqlikka yo’l qo’ymaslik; 7) paysalga solishga, kutishga imkoniyat 
yaratish; Shuni aloshida ta'kidlab o’tish joizki, tirishqoqlik, qat'iyatlik sifatlari bilan bir 
qatorda chidamlilikni irodaviy xislatlarning yetakchisi tariqasida tan olish, 
qiyinchiliklarga qaramasdan, harakatni davom ettirishga intilish tarzida tushunish 
muhim ahamiyat kasb etishi shak-shubshasiz. Lekin og’riqqa chidash, bardoshlikka 
moyillik nuqtai nazardan yondashinilganda esa irodaning erkinligi ta'biri, irodaviy 
sohaning paydo bo’lishi va amalga oshishi moshiyati yuzasidan metodologik nuqsoniy 
talqin yuzaga kelishi mumkin. Tibbiyot psixologiyasida ma'lumki, inson tomonidan 
og’riqqa bardosh berish chidamlilik sifatining vujudga kelishi, kechishi jarayonining 
yorqin ifodasidir. Shayot va faoliyat tajribalari ko’rsatishicha, shaxs og’riqqa ko’nika 

---