Олий таълим, фан ва инновация вазирлиги ислом каримов номидаги тошкент давлат техника университети тжа-28-19-гуруҳ талабаси

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ТАЪЛИМ, ФАН ВА ИННОВАЦИЯ ВАЗИРЛИГИ
ИСЛОМ КАРИМОВ НОМИДАГИ ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТЕХНИКА УНИВЕРСИТЕТИ
ТЖА-28-19-ГУРУҲ ТАЛАБАСИ
_________________________________________________________НИНГ
____________________________________ ФАНИДАН БАЖАРГАН
МУСТАҚИЛ ИШИ
ТЕКШИРДИ: _______________________
ТОШКЕНТ- 2023
Мавзу: _______________________________________________________________

Корхона маҳсулотларига (хизматларини, ишларини) нархни шаклланиши

1.

• Нархнинг иқтисодий моҳият ва турлари.

2.

• Корхонанинг нарх сиёсати

3

• Нархнинг шаклланиш стратегияси ва усуллари

4

• Тармоқда нархнинг шаклланиши

5

• Нархни аниқлаш усуллари

Режа:

1. Нархнинг иқтисодий моҳият ва турлари.

• Нарх – товар қийматининг пулдаги ифодаси эканлигини қайд қилади.
• Бунда икки хил нархни ажратиб кўрсатишади.
• а) талаб нархи бу – нарх ҳар бир товар бирлигининг харидорларни ўзига жалб қила олиш қобилиятидир (маълум вақтда), истаклар кўпайса у пасаяди.
• б) таклиф нархи – бу товар сотувга келиб тушган нархдир.

2.Корхонанинг нарх сиёсати

• Бозор иқтисодиёти шароитида нарх бир қатор вазифаларни бажаради:
• Бозор мувозанатини таъминлаш.
• Иқтисодий регуляторлик функцияси.
• Рақобат воситаси функцияси.
• Ҳисоб – китоб функцияси.
• Социал ҳимоя функцияси.
• Тақсимлаш вазифаси.

3.Нархнинг шаклланиш стратегияси ва усуллари

• Нархларни туркумлашга бир қатор мезонлар асос қилиб олинади.
• Булар нархларнинг иқтисодий мазмуни, тартибга солиниш даражаси ва амал қилиш доирасидир.

Иқтисодий мазмунига кўра нархлар қуйдаги турларга ажратилади.
- Улгуржи нархлар. Бу нархларда товарлар катта партияларда, кўтарасига сотилади. У таркибан ишлаб чиқариш харажатлари ҳамда улгуржи-савдо ташкилотлари харажатлари ва фойдасини ўз ичига олади.
Чакана нархлар. Бу товарлар бевосита истеъмолчиларга сотиладиган нархлар. Чакана нарх ўз таркибига товарнинг улгуржи нархи ҳамда чакана савдо ташкилотлари харажатлари ва фойдасини олади.
- Харид нархлари. Бу нархлар давлат буюртмаси бўйича ишлаб чиқарилган товарларга белгиланади.
Дотацион нархлар. Давлат бюджети ҳисобидан арзонлаштирилган нархлардир.
Демпинг нархлар. Бундай нархларда ишлаб чиқарувчилар бозордаги мавқеини мустаҳкамлаш ва рақибларини сиқиб чиқаришда фойдаланади.
- Нуфузли нархлар. Алохининг юқори даромад олувчи қатлами ҳарид қиладиган нуфузли (обрў-талаб) товарларга белгланади
Таърифлар. Турли хил хизматлар (телефон, транспорт, коммунал ва ҳ.к) бахоси сифатида чиқади.

4.Тармоқда нархнинг шаклланиши

• Нарх турли омиллар таъсирида шаклланади:
• Ишлаб чиқариш ҳаражатлари.
• Товарнинг нафлилиги, яъни унинг истеъмолчиларга фойдалилик даражаси.
• Талаб ва таклифнинг нисбати, яъни бирор бир товарга талаб катта бўлсаю, у товарнинг таклифи кам бўлса нарх юқори бўлади ва аксинча.
• Рақобат, у таклиф орқали нархга таъсир қилади.

5.Нарҳни аниқлаш усуллари

• Бозор шароитига қараб ўзгармайдиган нархлар стандарт нархлар дейилади. Бунда нарх ўзгармасада, фойда кўпайиши мумкин, яъни бу нарх харидорга қулайлик туғдирувчи харажатларни қисқартириш йўли билан амалга оширилади.
• Ўзгарувчан нархлар – булар бозор шароитига қараб оширилиб ёки камайтирилиб турилади.
• Монопол нархлар монопол мавқеига эга бўлган товарларга белгиланиб, ишлаб чиқариш баҳосидан юқори ёки паст бўлиши мумкин.
• Тартибга солинадиган нархлар – бу юқори ва қуйи чегараси белгиланган нархлардир.
• Иррационал нархлар ер, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси каби тибиий ресурсларга белгиланадиган нархларни билдиради.
• Яширин нархлар хуфиёна бозорларда шаклланадиган нархларни англатади.
• Нарх диапазони. Турли нархлар оралиғининг пулдаги ифодаси.