Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улубек номидаги ўзбекистон миллий университети геология ва геоинформацион тизимлар факультети

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
МИРЗО УЛУБЕК НОМИДАГИ ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ

ГЕОЛОГИЯ ВА ГЕОИНФОРМАЦИОН ТИЗИМЛАР ФАКУЛЬТЕТИ
Таълим йўналиши: 60530500-Геология (фаолият соҳаси бўйича) кечки
Минералогия ва кристаллография фанидан

МУСТАҚИЛ ИШ

МАВЗУ: БИОСРАТИГРАФИЯ, ГЕОЛОГИК МАСШТАБ, МАГНИТОСТРАТИГРАФИЯ


Бажарди: ______________________
Қабул қилди:__________________
Тошкент - 2022 й.
Режа:
1. Информация по биостратиграфии.
2. Геологический масштаб.
3. Магнитостратиграфия.

Замонавий стратиграфия иккита асосий бўлимга бўлинган ягона, табақалаштирилган, мустақил фан сифатида қаралади: умумий стратиграфия ва хусусий ёки минтақавий. Умумий стратиграфиянинг вазифаси бу фаннинг методологик ва назарий асосларини, унинг тамойиллари ва тадқиқот усулларини ишлаб чиқиш, шунингдек, умумий стратиграфик ва геохронологик масштабларни такомиллаштиришдан иборат.

Хусусий ёки минтақавий стратиграфия ўзининг вазифаси сифатида кенг кўламли геологик тадқиқотлар ва қидирув ишларининг асоси сифатида минтақавий ва маҳаллий стратиграфик схемаларни ишлаб чиқишдан иборат.
Умумий стратиграфия бўлимида, ўз навбатида, назарий стратиграфияни алоҳида категория (кичик бўлим) сифатида ажратиб кўрсатишга арзийди. Геологик жисм, стратиграфик бўлиниш (стратон), масштаб, чегара, воқелик, табиийлик, конкретлик, бир вақтдалик ва бошқалар каби фундаментал тушунчаларни тушунтириш192 ва аниқлаштириш назарий стратиграфияга ва стратиграфиянинг асосий тамойилларини ўрнатишга тегишли. унинг мантиқий ва математик асосларини яратиш вазифаси. Ниҳоят, стратиграфия назарияси олдида ушбу назариянинг услубий ва мантиқий-гносеологик асосларини ишлаб чиқиш муаммоси турибди. Совет (ва ҳозир рус) адабиётида ҳам, чет эл адабиётида ҳам кўплаб асарлар ушбу масалаларга бағишланган.
Умумий стратиграфиянинг яна бир қисми, баъзан амалий деб ҳам аталади, минтақавий стратиграфия амалиёти билан боғлиқ ҳолда услубий масалаларни ишлаб чиқишдир.
Вақтинчалик ёки геохронологик (Г.П. Леоновнинг фикрига кўра) контсепция геология класцикларининг ғояларидан келиб чиққан бўлиб, CИМнинг ИИ-ВИИИ сессиялари қарорларида мустаҳкамланган бўлиб, уни "классик" контсепция сифатида белгилаш учун асос беради. стратиграфия. Баъзан уни Эвропа деб ҳам аташади.
Ушбу контсепция нуқтаи назаридан Д.Л. Степанова ва М.С. Месежниковнинг "Умумий стратиграфия (стратиграфияни ўрганиш тамойиллари ва усуллари)" асари ушбу дарсликни тайёрлашда, хусусан, ушбу бўлимни тайёрлаш учун асос бўлиб хизмат қилди.
Стратиграфиянинг параллель равишда ривожланаётган иккинчи асосий контсепцияси геологик хариталаш манфаатларининг стратиграфик тадқиқотлар мақсад ва вазифаларининг бошқа жиҳатларидан устунлигига асосланади. Ушбу контсепциянинг ўзига хос хусусияти қатламли, биринчи навбатда чўкинди жинсларни ўрганишнинг барча масалаларини қамраб олган геологиянинг бир тармоғига айлантирадиган стратиграфия предметининг кенгайишидир. Шундай қилиб, литология, чўкинди жинсларнинг петрографияси ва седиментология стратиграфия доирасига киради.
Кўпинча америкалик деб аталадиган кўриб чиқилаётган контсепциянинг ўзига хос хусусияти стратиграфия предметини кенгроқ тушунишдан ташқари, стратиграфиянинг турли тоифалари: литостратиграфик, биостратиграфик ва стратиграфик бирликларнинг мустақиллиги, эквивалентлиги ва бир-биридан мустақиллигини тан олишдир. хроностратиграфик.Улар билан бир қаторда бошқа бир хил даражада мустақил тоифаларни ҳам яратиш мумкин.минералогик, экологик, палеомагнит ва бошқа белгиларга асосланган стратиграфик масштаблар. Ўзининг экстремал ифодасида бу ғоялар стратиграфиянинг бирлигини инкор этишга ва мустақил стратиграфиянинг кўплиги — "литостратиграфия", "биостратиграфия", "экостратиграфия", "магнетостратиграфия" ва бошқаларни тахмин қилишга олиб келади.
Америка контсепциясининг геологик хариталаш эҳтиёжлари учун стратиграфиядан фойдаланишни биринчи ўринга қўйиши унинг тарафдорлари томонидан реал геологик жисмлар ва уларнинг моддий таркибига алоҳида эътибор қаратилиши натижасидир. Литологиянинг стратиграфик тадқиқотнинг етакчи усули сифатида эътироф этилиши ва чўкинди жинсларнинг петрографияси, седиментология ва фациология193 каби фанларни стратиграфия соҳасига киритиш тенденцияси шундан келиб чиқади. Стратиграфиянинг вақтинчалик ёки геохронологик жиҳати фонга ўтади. Шунга кўра, палеонтологик усул (биостратиграфия) иккинчи даражали қийматга эга бўлади, чунки у хариталанган геологик жисмларнинг "табиий" чегараларини таъминламайди.
Ҳозирги вақтда ушбу тушунчалар ўртасидаги аниқ туб фарқга қарамай, замонавий стратиграфиянинг ривожланишидаги умумий тенденция, дастлаб улардан фақат биттасига хос бўлган бир қатор қоидаларнинг ўзаро кириб бориши туфайли уларнинг аста-секин яқинлашиши ҳисобланади.
Геологик объектларни радиологик маълумотларга кўра маълум бир вақт даврига белгилаш учун геохронологик шкала — умумий стратиграфик бирликларнинг геохронологик эквивалентлари тўплами қўлланилади.
Геохронологик шкала ишончли (йўналтирувчи) нуқталар — қатъий белгиланган стратиграфик позицияга эга бўлган, радиологик ёш қийматлари ишончли тарзда ўрнатилган тоғ жинслари ва минералларга асосланади. Ҳозирча бундай нуқталар кўп эмас, чунки радиологик усуллар фақат фауна ва флора қолдиқларини ўз ичига олган чўкинди жинсларнинг айрим турларини аниқлаш учун қўлланилади (булар асосан глауконит ва вулқон жинслари). Турли муаллифлар томонидан таклиф қилинган геохронологик масштабларнинг бир нечта вариантлари мавжуд.
Шундай қилиб, кўп сонли мураккаблаштирувчи омилларга (қизи изотопларни йўқотиш, сунъий бойитиш, минералларнинг парчаланиши натижасида бузилишлар ва бошқалар) қарамай, бутун дунё бўйлаб ўтказилган ўлчовлар кейинги даврнинг давомийлиги ҳақида этарлича изчил ғояларни ишлаб чиқишга имкон берди. Эрнинг архей тарихи, фанерозой учун — эрамлар ва даврларнинг давомийлиги ҳақида ва яқинда — даврлар ва ҳатто асрлар.
Турли муаллифларнинг фикрига кўра, фанерозой даврларининг давомийлиги баъзида сезиларли тафовутларга эга, аммо яқинда геохронометрик шкала муаллифларининг кўпчилигидан изчил маълумотлар мавжуд бўлиб, уларни такомиллаштириш узоқ вақт давомида энг чуқур тадқиқот мавзуси бўлади.
Минераллар ва жинсларни радиологик тадқиқ қилиш геологлар учун янги кенг истиқболларни очиб берди. Аввало, геохронологик миқёсдаги эрамларнинг давомийлиги, даврлари, даврлари аниқланди ва шунинг учун турли геологик ва биологик жараёнларнинг давомийлиги тўғрисидаги ҳукмлар этарлича аниқ миқдорий асосга келтирилди.
Радиологик хронометриядаги ютуқлар бир қатор геологларни стратиграфиянинг барча бошқа усулларига нисбатан радиологик усулларнинг келажакдаги устуворлиги ҳақида фикр билдиришга ундади.
Бироқ, истисносиз барча стратиграфик усулларнинг моҳияти, кейинчалик кўпроқ ёки камроқ чекланган масофада кузатилган бўлимларда маълум интервалларни аниқлашга қисқартирилади. Бошқача айтганда, барча стратиграфик усуллар Ер тарихини даврлаштиришга асосланади. Ушбу даврлаштиришнинг асоси аслида тоғ жинсларининг моддий таркибидаги ўзгаришлар, уларнинг физик-кимёвий хусусиятлари ёки улардаги органик қолдиқларнинг ўзгариши кузатилганлиги сабабли, бу асосда бўлимларни бўлиш ва таққослаш маълум маънода табиатнинг тарихи билан боғлиқ. Ернинг ривожланиши ва унинг алоҳида бўлимлари. Радиологик маълумотлардан бундай мақсадларда фойдаланиш мумкин эмас. Улар ҳар доим аллақачон қабул қилинган даврийликни тасдиқлаш учун ишлатилади.
Радиологик хронометрия стратиграфик бирликларга ўлчов беради. Бу унинг асосий аҳамияти бўлиб, шубҳасиз, усул такомиллашгани ва таҳлил қилинган намуналарнинг геологик маълумотномасининг аниқлиги ошгани сайин тобора ортиб боради.
Магнетостратиграфик қутблиликнинг бўлиниши фақат жинсларда бу хусусиятни аниқлаш мумкин бўлган жойларда фарқланади. Таърифга кўра, тош магнитланишининг ижобий йўналиши шимолга қаратилган магнитланишдир (у Ер магнит майдонининг замонавий шимолий қутбига ишора қилади) ва кейин жинснинг нормал магнитланиши ёки нормал қутблилиги айтилади. Аксинча, агар магнитланиш магнит майдоннинг замонавий жанубий қутбига ишора қилса, у ҳолда тош тескари магнитланиш ёки тескари қутбга эга. Шунинг учун магнитостратиграфик қутб бирликлари нормал ёки тескари магнитланган. Муаммо шимолий палеомагнит қутбнинг палеозой даврида географик экваторни кесиб ўтганлиги сабабли пайдо бўлади, шунинг учун баъзи қуйи палеозой ва ундан олдинги ётқизиқлар учун қайси йўналиш шимолий қутбга ва қайси йўналиш жанубга қаратилганлиги аниқ эмас. Бундай ҳолларда, қутблилик у топилган қобиқ пластинкаси учун кўринадиган қутбли ҳаракат йўли (АПWП) нуқтаи назаридан аниқланиши керак. Агар бўлинманинг магнитланиш йўналиши ҳозирги шимолий қутбнинг йўлига (АПWП) тушадиган палеомагнит қутбга ишора қилса, бу бўлинма нормал қутбга эга; магнитланиш ундан 180 ° узоққа йўналтирилган бўлса, бўлинма тескари поларитега эга.
Магнетостратиграфик қутблилик бўлинмалари икки жиҳатдан фарқланади:

1) изотопик ёки биостратиграфик усуллар билан тоғ жинсларининг ёшини аниқлаш билан биргаликда чўкинди ёки вулқон жинсларининг қолдиқ магнитланиш йўналишини изотопик ёки биостратиграфик усуллар билан аниқлаш;

2) чизиқли магнит аномалияларни таниб олиш ва корреляция қилиш учун кема магнитометри томонидан олинган профиллардан фойдаланиш, улар талқин қилинишича, Ернинг магнит майдонининг кенгайиш жараёнида денгиз тубининг лаваларида мустаҳкамланган тескари ҳаракатларини акс эттиради.
Ушбу икки турдаги тадқиқотлар ўзаро боғлиқлиги ва бир хил сабаб жараёнларини қайд этиши кўрсатилган. Биринчи усул билан аниқланган бирликлардан фойдаланиш одатий стратиграфик процедурага амал қилади. Иккинчи усул билан ажратилган бўлинишлар денгиз тубида ёки остидаги кўринмас жинслардан олинган геомагнит майдондаги ўзгаришларнинг умумий миқдори ҳақидаги маълумотлар асосида талқин қилинади. Шунинг учун денгиз тубининг шаклланишида аниқланган магнит аномалиялар тўғри қабул қилинган стратиграфик бирликлар эмас.
Хулоса
Геологик хариталар мақсадига қараб бўлинади ва турли масштабларда тузилади. Улар умумий (1:1 000 000 ва ундан кичикроқ), минтақавий (1: 500 000 — 1: 200 000), батафсил (1: 100 000 — 1: 50 000) ва махсус (1: 25 000 ва ундан катта) бўлинади. Умумий кўриниш геологик хариталар кенг ҳудудларни (мамлакатлар, қитъалар ва бутун ер шари) характерлайди ва фақат геологик тузилишнинг энг умумий хусусиятларини акс эттиради. Минтақавий геологик хариталар алоҳида районларнинг (ҳудудлар, районлар, платформалар ва бошқалар) геологик тузилишини тўлиқроқ акс эттиради, батафсил ва махсус геологик хариталар нисбатан кичик майдон ва майдонларнинг геологик тузилишининг хусусиятларини кўрсатади. Ушбу хариталар қурилиш учун алоҳида аҳамиятга эга, чунки улар қурилиш майдонининг геологик асосларини жуда батафсил тақдим этади.
Уларнинг мазмунига кўра геологик хариталарнинг иккита асосий тури ажратилади: 1) тўғри геологик хариталар, яъни. тоғ жинслари (тўртламчи давргача бўлган) жинслар хариталари ва 2) тўртламчи давр ётқизиқлари хариталари.
Тўғри тоғ жинслари хариталарида тўртламчи давр ётқизиқлари остида ётган ва бевосита кузатишдан яширин бўлган жинслар (пайдо бўлиши, литологияси ва бошқалар) кўрсатилган.