Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

1-чи қадам. Атроф-муҳитнинг табиатини баҳоланг (масалан, у ўзгарадими ?).
2-чи қадам. Ўтмишда ташкилотга таъсир қилган ёки келажакда буни амалга ошириши мумкин бўлган таъсирларни аниқланг.
3-чи қадам. Дарҳол ёки рақобат муҳитида ишдаги асосий кучларни аниқлайдиган таркибий таҳлилни тайёрланг.
Ушбу учта қадамлардан муҳим жиҳатларини аниқлаши керак. Кейин қуйидаги саволларни бериш керак:
4-чи қадам. Ташкилотнинг бошқа ташкилотларга нисбатан позицияси қандай?
5-чи қадам. Атроф-муҳит қандай таҳдидлар ва/ёки имкониятларни келтириб чиқаради?
Ташкилотнинг муҳити бир неча усул билан текширилиши мумкин. Булар қуйидагилар:
(а) Глобал/локал (Global/local). Баъзи ташкилотлар дунё бўйлаб фаолият кўрсатмоқда. Бироқ, улар ҳали ҳам ўзлари фаолият юритаётган ёки експорт қилаётган мамлакатлар ёки бозорларнинг маҳаллий талабларига сезгир бўлишлари керак. Баъзи компаниялар бошқаларга қараганда глобал рақобатга кўпроқ дуч келишади.
(b) Умумий / вазифа (General/task). бу улар фойдаланадиган усул, яъни қуйидагилар:
(i) Умумий (ёки макро) муҳит (The general (or macro) environment) барча ташкилотларга билвосита таъсир кўрсатадиган барча омилларни қамраб олади, масалан: умумий иқтисодий тенденциялар, аҳолининг ўсиши, янги технологиялар. Бу омиллар PEST (political-legal, economic, social-cultural, technological) (сиёсий-ҳуқуқий, иқтисодий, ижтимоий-маданий, технологик) омилларга қисқартирилади;
(ii) Вазифа (ёки микро) муҳит (The task (or micro) environment) ташкилотга бевосита таъсир кўрсатадиган соҳаларни, масалан, хом ашё, рақобатчилар ва мижозларни сотиб олиш қобилиятини ўз ичига олади. Porter вазифалар муҳитини бешта рақобатбардош кучга таҳлил қилади, улар бўлимда муҳокама қилинади.
Атроф-муҳит ноаниқлик манбаи. Бошқача қилиб айтганда, қарор қабул қилувчилар атроф-муҳит омиллари тўғрисида етарли маълумотга эга эмаслар ва кўп нарсалар уларнинг назоратидан ташқарида. Умумий ноаниқлик даражаси икки ўқ бўйича баҳоланиши мумкин: соддалик/мураккаблик ва барқарорлик/динамизм.
(а) Оддийлик/мураккаблик (Simplicity/complexity).
(i)Ташкилот дуч келадиган турли хил таъсирлар. Ташкилот қанчалик очиқ бўлса, таъсирларнинг хилма-хиллиги шунчалик катта бўлади. Ташкилот фаолият кўрсатадиган бозорлар сони қанчалик кўп бўлса, у таъсир қиладиган субъектлар сони шунчалик кўп бўлади.
(ii) Керакли билим миқдори. Муваффақиятли ишлаш учун баъзи муҳитда билим талаб қилинади. Масалан, барча корхоналар солиқ тизимини билишлари керак, аммо фармацевтика корхоналари янги дори-дармонларни мажбурий синовдан ўтказиш тартиб-қоидалари ҳақида билишлари керак.
(iii) Экологик таъсирларнинг ўзаро боғлиқлиги мураккабликни келтириб чиқаради. Импорт ва экспорт қилувчи компаниялар ўзларининг валюта курсларига бўлган фоиз ставкаларидаги сезиларли ўзгаришлари. Кейин фоиз ставкалари компаниянинг қарз олиш харажатларига таъсир қилади. Сценарий-қурилиш ва моделлаштириш-бу атроф-муҳит шароитларини тушунишни ривожлантириш учун мураккабликлар билан курашиш усуллари.
(b) Барқарорлик / динамизм (Stability/dynamism).
(i) Атроф-муҳит майдони бир хил бўлиб қолса, барқарор бўлади. (Масалан, инвесторлар ҳукумат ўзгариши ҳақида асабийлашади.) Талабни башорат қила оладиган фирмалар барқарор муҳитга дуч келишади.
(ii) Беқарор муҳит тез-тез ўзгариб туради. Кўпгина мода маҳсулотларининг муҳити беқарор.
Қоида тариқасида, ноаниқлик учун қуйидаги назорат рўйхатидан фойдаланиш таклиф этилган:

• 
  Оддий (ташвишланадиган озгина атроф-муҳит таъсири) ва барқарор: паст ноаниқлик;
  
• 
  Мураккаб ва барқарор: паст ва ўртача ноаниқлик;
  
• 
  Оддий ва беқарор: ўртача ва юқори ноаниқлик;
  
• 
  Мураккаб ва беқарор: юқори ноаниқлик.
  

Ишбилармонлик муҳити ўзгарувчанг бўлиши мумкин ва ишбилармонлик муҳитидаги ўзгаришлар бир қатор омиллар билан боғлиқ. Баъзи юз берадиган ўзгаришлар ва омиллар қуйдагилар деб эътироф этилган:
(а) бизнеснинг глобаллашуви омили-рақобатнинг кучайиши ва глобал мижозлар ички бозор сифатида дунёнинг исталган нуқтасида осонликча рақобатлаша оладиган компаниялар;
(b) фан ва технология ривожланиши омили, айниқса алоқа (internet) ва транспорт (айниқса, ҳаво саёҳат);
(c) бирлашиш ва стратегик иттифоқлар;
(d) мижозларнинг фикри ва хатти-ҳаракатларини ўзгартириш;
(e) ҳукумат ва жамоатчилик томонидан бизнес қарорларини текширишни кучайтириш;
(f) савдо-сотиқни либераллаштириш ва бизнес ўртасидаги тартибга солиш ва ҳамкорликни ҳукумат томонидан ташқи бозорларга киришни осонлаштириш;
(g) бизнес амалиётидаги ўзгаришлар-камайтириш, аутсорсинг ва қайта муҳандислик;
(h) компаниялар ва уларнинг ходимлари ўртасидаги ижтимоий ва ишбилармонлик муносабатларидаги ўзгаришлар, мижозлар ва бошқа манфаатдор томонлар.
Компаниялар кўпроқ халқаро рақобатга дуч келганда, айниқса халқаро бозорларга янада кенгроқ кириш, уларнинг ташкилий тузилмасини танлаш афзалроқ. Тармоқ ташкилот шакллари ва виртуал ташкилотлар ушбу тенденциянинг яна бир намоёнидир. Эҳтиёж стратегик халқаро иттифоқлар ташқи бозорларни тушуниш ва уларга кириш зарурати билан боғлиқ.
Бундай муносабатлар коммуникация технологиялари (электрон почта, internet) нинг ривожланиши асосий омил бӯлиши мумкин.
Баъзи фирмалар кўпроқ мослашувчанлик учун ўзларининг ишчи тузилмаларини ўзгартиради.⁴²
Ишбилармонлик муҳитини таҳлили асосан ишлашнинг асосий кӯрсаткичлари асосида белгиланади ва уларни муваффақиятини баҳолайди. Кўпинча муваффақият - бу операцион мақсадларнинг баъзи даражаларига, масалан, мижозларнинг мамнуниятини, даврий ютуқларини, баъзан эса муваффақиятлар стратегик мақсадларга эришиш йўлида белгиланади. Шуғулланадиган ташкилот ёки маълум бир фаолият (масалан, лойиҳалар, дастурлар, маҳсулотлар ва бошқа ташаббуслар)ни баҳолайди. Муҳим деб ҳисобланадиган нарса кўпинча ишлашни ўлчаш бўлимига боғлиқ.
Муҳим нарсани яхши тушунишга эҳтиёж борлиги сабабли, бизнеснинг ҳозирги ҳолатини ва унинг асосий фаолиятларини баҳолашнинг турли хил усуллари самарадорлик кўрсаткичларини танлаш билан боғлиқ. Ушбу баҳолар кўпинча потенциал яхшиланишларни аниқлашга олиб келади, шунинг учун самарадорлик кўрсаткичлари мунтазам равишда "иш фаолиятини яхшилаш" ташаббуслари билан боғлиқ. ⁴³