Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

Истеъмол нархлари индексини ҳисоблаш¹⁰⁴

Маҳсулот ва хизматлар турлари	Ҳар бир тоифага сарфланган ҳафталик уй харажатларининг улуши (%)	Ҳар бир тоифада сотиб олинган товарлар ($) ва хизматларнинг ўртача нархи	Ўртача нарх ($)
Кийим ва пойабзал	25	$44	0,25*$44=$11
Уй-рўзғор буюмлари ва хизматлари	10	$90	0,10*$90=$9
Озиқ-овқат	50	$8	0,50*$8=$4
Саёҳат	15	$20	0,15*$20=$3
Жами	100 %		Нарх саватчаси $27

Сават нархи базис йилида $25 ‚ди, шунинг учун йиллик инфляция 8% ни ташкил этди, яъни:
CPI бир йилда= = x100=108
Изоҳ. Сотиб олинган товарлар ва хизматлар савати ва саватдаги ҳар бир нарсага қўлланиладиган оғирликлар йилдан-йилга ўзгариши мумкин, чунки маҳсулотлар ва харажатлар тартиби ўзгаради.
Буюк Британияда Чакана нархлар индекси (РRI Retail Price Index) ўлчови инфляция томонидан ҳар ой нашр этилади Миллий статистика бошқармаси. Бу нархнинг ўзгаришини ўлчайди вакиллик намунаси нинг чакана савдо товарлар ва хизматлар.
PRI (Retail Price Index) халқаро статистик стандартларга мос келмаслиги сабабли, 2013 йилдан буён Миллий статистика бюроси уни "миллий статистика" деб таснифламайди. Истеъмол нархлари индекси ўрнига. Бироқ, 2018 йилга келиб Буюк Британия хазинаси ҳар хил индексларга боғлиқ солиқларни кўтариш учун инфляциянинг РRI ўлчовидан фойдаланади.
1988 йилда 100 га асосланган инфляция кўрсаткичларининг 3 кўрсаткичи: Чакана нархлар индекси, RPIX ва CPI билан ўртача даромад индекси киритилган.
Буюк Британия РRI қуйидагича қурилган:

• 
  База йили ёки бошланғич нуқтаси танланади. Бу нарх ўзгаришини ўлчайдиган стандартга айланади.
  
• 
  Ўртача бир оила сотиб олган нарсалар рўйхати тузилади. Бунга ёрдам беради. Яшаш харажатлари ва озиқ-овқат маҳсулотларини ўрганишади.
  
• 
  Оғирликлар тўплами ҳисоблаб чиқилади, бу ўртача оилавий бюджетдаги моддаларнинг нисбий аҳамиятини кўрсатиб беради - ўртача уй харажатининг улуши қанча кўп бўлса, шунча оғирлик бўлади.
  
• 
  Ҳар бир буюмнинг нархи буюмга берилган вазнга кўпайтирилади, шунда буюм нархининг ҳиссаси унинг аҳамиятига мутаносиб бўлади.
  
• 
  Ҳар бир буюмнинг нархи асосий йилда ҳам, таққослаш йилида (ёки ойда) топилиши керак.
  

Бу керакли вақт оралиғида фоиз ўзгаришини ҳисоблаш имконини беради.
РRI ҳисоблашда РRIХ ва СРI ҳисоблашда ишлатиладиган Жевонс усули эмас, балки Cарли усулининг ўзгариши қўлланилади.
Ўлчанмаган Cарли усули инфляция даражасини ошириб юборади. Аммо юқорида айтиб ўтилганидек, РRI ҳисоблаш оғирликлардан фойдаланади, бу ортиқча сўзларни олиб ташлайди.
Амалда таққослаш қисқа даврларда амалга оширилади ва оғирликлар тез-тез қайта баҳоланади.
CPI одатда пастроқ бўлади, гарчи бу қамровдаги фарқлардан кўра кўпроқ индексларни ҳисоблаш формулаларидаги фарқларга боғлиқ бўлса. Буюк Британия ҳукумати 2010 йил июн бюджети 2011 йил апрелидан бошлаб баъзи имтиёзларни ошириш учун CPI ўрнига RPI ўрнига фойдаланилади.
Штатларнинг пенсияларига келсак, Буюк Британия ҳукумати 2011 йилдаги кузги баёнотида бу кўрсаткичлар CPI, ўртача даромад ёки 2,5 фоизга кўпайишини тасдиқлади.
Ипотека фоиз ставкаларининг ўзгариши сабабли PRI ўзгариши ўзгарувчанлиги ўнгдаги графикада кўрсатилган. Бу РRIХ -га ўтиш фойдасига ишлатилган далиллардан бири эди.
PRIнинг ўзгариши қуйидагиларни ўз ичига олади RPIX, бу харажатларни олиб ташлайди ипотека фоиз тўловлари, билвосита солиқларни истисно қиладиган RPIY (ҚҚС ) ва маҳаллий ҳокимият органлари солиқлари, шунингдек ипотека учун фоизлар тўловлари ва ўртача ҳисоблаш учун Cарли (арифметик) усулидан кўра Жевонс (геометрик) дан фойдаланади RPIJ.¹⁰⁵
Буюк Британияда 1970 ва 1980 йилда, инфляция оқибатида юқори ишсизлик кўрсаткичлари бўлди.
Бугунги кунда Буюк Британияда инфляция яна рекорд даражага кўтарилди. Буюк Британияда сентябрь ойида истеъмол нархлари индекси (CPI) 2021 йил сентябрига нисбатан 10,1 фоизга ўсганини кўрсатди. Бу ҳақда Буюк Британия Миллий статистика бошқармаси (ONS) хабар бермоқда.
Шу тариқа, инфляция йиллик кўрсаткичлар бўйича 40 йиллик рекорд ўрнатилган жорий йилнинг июль ойи даражасига қайтди.
Август ойида Буюк Британияда инфляция 9,9 фоизни ташкил этган. Инфляциянинг тезлашишига энг катта ҳисса қўшган озиқ-овқат ва алкоголсиз ичимликлар нархларининг кўтарилиши бўлди - йиллик 14,6 фоизга ўсди.
Бу 1980 йил апрелидан бери энг юқори кўрсаткичдир. ONS маълумотларига кўра, ушбу тоифадаги нархлар кетма-кет 14 ой давомида ўсиб бормоқда.
Нархлар энг тез ўсиб бораётган нон маҳсулотлари, дон маҳсулотлари, гўшт маҳсулотлари, сут, пишлоқ ва тухумдир.
Нархларнинг сезиларли ўсиши уй-рўзғор буюмлари ва мебель (10,8 фоиз), ресторан ва меҳмонхоналар (9,7 фоиз), шунингдек, уй-жой коммунал хизматлари (9,3 фоиз) тоифаларида ҳам кузатилди.
Бугун эълон қилинган маълумотлар иқтисодиёт заифлашганда ҳам асосий инфляция кучлилигича қолаётганини кўрсатмоқда дейди Capital Economics бош иқтисодчиси Пол Дейлс Reuters агентлигига.
Мутахассиснинг таъкидлашича, озиқ-овқат ва энергия нархларини ҳисобга олмаганда, асосий инфляция 30 йиллик энг юқори кўрсаткичга — 6,5 фоизга етган.¹⁰⁶
Хулосалар шундан иборатки, инфляция бир нечта турларга ажратилар экан. Сўнги охирги 2-3 йилларда турли иқтисодий омиллар таъсири, яъни пандемия, дуеьёда нотинчлик ва ишсизликнинг армияси кўпайиши натижасида, инфляция даражаси кўп мамлакатларда ўсиш сураътларини кўрсак бўлади. Бу вазият ўз навбатида иқтисодий циклнинг кучли тебранишига олиб келади. Лекин, инсоният ҳар доим иқтисодий ўсиш ёки пасайиш тенденцияларга дуч келиши мумкин. Шу боис, дунё мамлакатлари иқтисодий экспертлари бу вазиятни барқарорлаштириш йўлларини топиш муҳим аҳамият касб этмоқда.