Олий ва урта махсус таълим вазирлиги наманган давлат университети


Download 318.91 Kb.
Pdf ko'rish
bet14/35
Sana03.12.2023
Hajmi318.91 Kb.
#1801367
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   35
Bog'liq
67. Одам савдоси жиноятнинг жиноят ҳуқуқий ва криминологик жиҳатлари

Килинди.Ички ишлар вазирлиги ва Миллий хавфсизлик хизмати 
тизимида узининг худудий тузилмаларига эга булган “Одамлардан 
фойдаланиш учун уларни ёллаш билан боглик жиноятларга карши 
кураш булими” ташкил этилди.
Одам савдосига карши кураш, бундай жиноят курбонларини 
ижтимоий химоялаш тадбирлари комплекс характерга эга эканлиги 
инобатга олиниб, давлат органлари, фукароларнинг узини-узи 
бошкариш органлари ва нодавлат нотижорат ташкилотларининг бу 
борадаги фаолиятини мувофиклаштириш максадида одам савдосига 
карши курашиш буйича республика Идоралараро комиссия тузилди1.
2008 йилнинг август ойида Узбекистон Республикаси Олий 
Мажлиси Сенатининг ялпи мажлисида одамлар савдосини олдини 
олиш максадида Узбекистон Республикаси Жиноят Кодекси 135- 
моддаси янги тахрирда, яъни “одам савдоси” куринишида узгартилди, 
мазкур кодекснинг “Атамаларнинг хукукий 
маъноси” - деб 
номланган саккизинчи булимига “одамлардан фойдаланиш” атамаси 
билан тулдирилди.
Ушбу конун кабул килинишига тулик асослар мавжуд булиб, - 
конуннинг энг асосий максади жамиятда мавжуд булган одам савдоси 
ва одамлардан фойдаланиш учун ёллаш каби жирканч нллатга карши 
курашишга, бу сохадаги трансмиллий жиноятларнинипг олдини 
олишга, одам савдосидан жабрланганларпп норм ад ,\асг тар.;шч

кайтаришга каратилган ва амалиёт ходимларига конунни тугри 
куллашда ёрдам беради.
1 Кодиров РД , Одам савдоси - умумжахон микёсдаги муаммо, «Хукук ва бурч», № 10,2008, 5-6.
48


Бундан 
ташкари, 
Узбекистон 
Республикаси 
Вазирлар 
Мах,камасининг 
2008 
йил 

ноябрдаги 
“Одам 
савдоси 
жабрдийдаларига ёрдам бериш ва уларни хдмоя килиш буйича 
Республика реабилитация марказини ташкил этиш тугрисида”ги 240- 
сонли карорининг 2-бандига асосан цуйидагилар одам савдоси 
жарбдидайларига ёрдам бериш ва уларни химоя килиш буйича 
Республика реабилитация 
марказининг асосий 
вазифалари ва 
функциялари этиб белгиланди:
одам савдосидан жабрланганларга кулай яшаш ва шахсий 
гигиена шароитларини таъминлаш;
одам савдосидан жабрланганларни озик-овкат, дори воситалари 
ва тиббий буюмлар билан таъминлаш;
одам 
савдосидан 
жабрланганларга 
шошилинч 
тиббий, 
психологик, ижтимоий, юридик ва бош ка хил ёрдам бериш;
одам савдосидан жабрланганларнинг хавфсизлигини мухофаза 
килиш;
одам савдосидан жабрланганларнинг кариндошлари билан 
алока урнатилишига кумаклашиш;
одам савдосидан жабрланганларнинг хукуклари ва конуний 
манфаатлари хакдца ахборот бериш;
одам савдосидан жабрланганларни ижтимоий реабилитация 
килишга кумаклашиш.
Одам савдосига карши кураш - одам савдосининг олдини олиш, 
уни аниклаш, унга чек куйиш, унинг окибатларини минималлашти- 
риш, одам савдосидан жабрланганларга ёрдам курсатиш буйича фао- 
лиятни уз ичига олади ва бу муаммонинг ечими комплекс ёндошувни 
талаб килади.

Шуни алохдда айтиш лозимки, Узбекистон Республикасининг 
халкаро хамжамиятга интеграциялашиб бориши, миллий конунчи- 
ликнинг халкаро хукук билан мувофиклашиб бориши билан конун 
хужжатларининг такомиллашаётганлиги бевосита одамлар савдоси 
муаммосига карши курашда мухим ахамият касб этади. Зеро, муам- 
мога карши курашнинг хукукий асоси булмай туриб уни бутунлай 
йук килиб булмайди. Ш у йулда “Одам савдосига карши кураш 
тугрисида”ги конуннинг кабул килиниб, нормалари бу сохадаги му- 
носабатларни тартибга солишнинг жахон стандартларига мувофик 
булиб, Узбекистон узи кушилган халкаро шартномалар ва конвен- 
цияларга содик эканидан, зиммага олган мажбуриятларини катьият 
билан адо этаётганидан далолат беради.


Одамлар савдоси трансмиллий уюшган жиноятчилиги жуда тез 
усиб бораётган ва нихоятда сердаромад фаолият тури булиб 
колмовда. Агар ракамларга куз юритадиган булсак, статистиканинг 
гувохдик беришича, охирги 10 йил ичида F арбий Европйга 3 ООО ООО 
аёл фох,ишаликка сотилган, 1990 йилдан бошлаб эса Таиланд фохиша 
бозорига 80 ООО аёллар ва болалар Мьянма, Камбоджа, Лаос, 
Хитойдан келтирилиб сотилган1.
Афгон аёллари Покистонга уз огирликларининг хар фунтига 600 
рупиядан (тахминан 2,5 лат) фохишаликка сотиладилар. Осиё, Лотин 
Америкаси ва Шаркий Европадан контрабанда йули оркали АКД1га 
келтирилган 50000 аёллар ва болаларнинг хар бири 12-18 минг AKTIT 
доллар атрофида сотилади2.
Халкаро аёллар савдоси ривожланигига сабаб булаётган асосий 
омиллар каторига: жахон масштабида аёллар ва эркакаларнинг 
структуравий нотенглиги, иктисодиётни глобаллаштириш жараёни, 
етказиб берувчи мамлакатларнинг огир ижтимоий-иктисодий ахволи, 
жиноий 
уюшмаларнинг 
фаоллиги, 
секс-индустриянинг 
легаллаштирилиши хамда таклифга нисбатан талаб микдорининг 
баландлиги, ахоли айрим катламларининг маънавий инкирозини 
киритиш мумкин. Савдо ва фохишалик - жинсга боглик булган 
тизимлар хисобланади. Эркаклар талабни, аёллар эса таклифни 
вужудга келтирадилар. Олиб чикиб кетилган ва фохишаликка жалб 
килинган аёлларнинг асосий истеъмолчиси булиб, улардан эрмак, 
жинсий коникиш ва зурлик харкатларини содир этиш учун 
фойдаланувчи эркаклар хисобланади.
Чет элга асосан 21-25 ёшдаги, купчилиги мустакил хаёт 
кечираётган аёллар олиб чикиб кетилади. Буларнинг асосий кисмини 
иш сохасида муваффакиятга эриша олмаган, оиласи бузилган аёллар 
ташкил этади. Улар жинсий хаётни эрта бошлаган ва оиладан 
ажралган буладилар. Жиноий уюшмаларнинг фаоллиги аёллар 
савдосини ривожлантирувчи мухим омиллардан бири хисобланади. 
Юкорида келтирилган омиллар аёллар савдосининг сабаблри булиб 
эмас, балки уни осонлаштирувчи омил булиб саналади.
Россия Федерациясининг Тула 
вилояти 
ИИБ 
ходимлари 
томонидан 
наркотик 
воситаларни 
ноконуний 
утказиш 
билан 
шугулланиб келган жиноятчшшиг уйидаи гпё,\вандлик восптасшш
1 Ерохина Л.Д. Масшатабы торговли женщинами и программы борьбы с нею в России // Материалы 
конференции по проблеме трафика. Владивосток. 2001, стр. 3.
2 Рамий сайт www.humantraficking.com маълумотлари асосида ёзилди.


топиш максадида тинтув утказилганда, хаммом да яшаб юрган Россия 
фукароси булган эркак узини уларга хизмат килувчи кул деб 
таништирган.
Терговда маълум булишича, ун йил илгари номаълум шахе уни 
яхши хак тулайди, деб шу хонадонга олиб келган. Бу ерда яшовчи 
лулилар унга: «Сен бизга кулсан, бизга итоат килишинг керак» деб 
паспортини ёкиб, ёзда хашакхонада, киш да хдммомда хеч нарса 
тушамасдан яшашга мажбур килишган, кочмокчи булганида жазолаб
каттик дуппослаб, суягини синишига сабаб булган огир тан жарохати 
етказганлар. Бу инсонни кулга айлантирилганидан бошка ша^арда 
яшовчи опаси ва 18 ёшга тулган кизи бехабар булиб, дом-дараксиз 
йуколган деб юрган1.
Бундай жиноятларни олдини олишда уларнинг келиб чикиш 
сабабларини хам урганиш максадга мувофик хисобланади.
Одам савдосининг келиб чикиш сабаблари хар хил булиб, турли 
мамлакатларда турличадир.
Бошка мамлакатлардан яхши хаёт излаган инсонлар купинча 
жиноятчиларнинг 
тузогига 
осон 
иланадилар 
ва жиноятчилар 
уларнинг 
ночор 
ахзолидан 
фойдаланиб 
бу 
инсонларни 
мажбурлайдилар.
Иктисодий 
кийинчиликлар, 
низлоар, 
жиноятчилик 
ва 
жамиятдаги зуравонликлар, табиий офатлар ва бошка шунга ухшаш 
слбий омиллар миллионлаб инсонларни огир ахволга солиб куяди 
хдмда уларни куллик ва турли куринишдаги мажбурлашлар олдида 
заиф килиб куяди. Куп жойларда киз болалар угил болаларга 
нисбатан кам кадрланади, уларнинг оилавий мажбуриятларни 
бажариш, хусусан, ота-онага, ука ва сингилларга караш эвазига 
билим олишдан воз кечишлари одатий холдир. М ана шундай 
нотенглик окибатида купрок аёллар ва кизлар одам савдосининг 
жабрланувчиларига айланадилар.
Одам савдосининг бошка омиллари сифатида чегараларнинг 
лозим 
даражада 
курикланмаслиги, 
мансабдор 
шахсларнинг 
порахурлиги, халкаро уюшган жиноий тармок ёки гурухларнинг 
иштироки, 
чегаралар 
назоратини 
амалга 
оширишда 
хукукни 
мухофаза 
килувчи 
органлар 
ва 
иммиграция 
ташкилотлари 
ходимларининг 
имконияти 
чекланганлиги 
ёки 
уларнинг 
уз 
вазифаларини 
лозим 
даражада 
бажармасликлари, 
тегишли 
конунларнинг ёки етарли сиёсий кучнинг мавжуд эмаслиги,
1 Ражабова М. Сенат ва суд-хукук ислохотлари. - Т.: Адолат, 2006, 208-209-6.
51


шунингдек, мавжуд конунчиликни ижро этиш тегишли ваколатларни 
амалга оширишга булган 
интилишнинг 
йуклигини 
курсатиш 
мумкин1.
Шу уринда одам савдоси жиноятининг олдини олиш борасида 
хусусан куйидаги ишларни амалга ошириш лозимлигини кайд этиш 
мумкин.
Узбекистон 
Республикаси 
Бош 
прокурори 
Р.Крдиров 
одамларнинг яширин трафиги билан шугулланаётган халкаро жиноий 
тузилмаларга алокадор гурухлар, уларнинг жиноий каналларини 
аниклаш учун бундай максадда фукаролар олиб утилаётган (транзит) 
хамда эксплуатация килинаётган давлатнинг тегишли хизматлари 
билан тезкор ахборот алмашинувини йулга куйиш ва биргаликда 
тергов-тезкор харакатларини амалга ошириш лозимдир2, деган асосли 
фикрларни билдиради.
Н.К^урбоновнинг фикрича, биринчидан, жиноят куп содир 
этилаётган туман ва шахарларда жиноят жабрланувчиларини, 
шунингдек, фохишалик килиш ёки шахвоний максадларда ишлаш 
учун бошка давлатга кетиш истагидаги аёлларни аниклаш, улар билан 
тушунтириш ишларини олиб бориш лозим, иккинчидан, мазкур 
тоифадаги жиноятларга карши кураш самарадорлигини ошириш, бу 
учун 
чет 
давлатларда 
фохишабозлик, 
кушмачилик 
билан 
шугулланаётган шахсларни аниклаш ва хар бир тамомланган жиноят 
иши буйича жиноятнинг келиб чикишига сабаб булган шарт- 
шароитларни урганиб, тахлил килиб бориш, учинчидан, одам савдоси 
жабрланувчилари булган аёллар, эркаклар, вояга етмаганлар ва 
болаларнинг хар бири тугрисида алохида маълумотлар йигиш, 
шунингдек одамларни ёллаш хусусияти ва кулами, одам савдосининг 
олдини олиш буйича самарали ва аник максадга каратилган 
чораларни ишлаб чикиш максадида уюшган жиноий гурухлар 
томонидан фойдаланадиган одамлар савдоси ва эксплуатацияси 
механизмлари 
каби 
мавзулар 
буйича 
тахлилий 
фаолиятни 
такомиллаштириш чораларини амалга ошириш, туртинчидан, ушбу 
турдаги жиноятларнинг олдини олиш максадида апбланувчилар ва 
жабрланувчилар фаолият курсатган ме.\нат жамоаларида, улар 
яшаган 
махаллаларда 
профилактика 
йуиалпшпда 
йигилишлар 
утказиш 
ва 
фукароларга 
содир 
этплган 
жпноагларнинг
1 Одам савдосига карши курашиш масалалари буйича норматив-хуку кий хужжатлар туплами. Узбекистон 
Республикаси Бош про!^ратурасннинг Олий укув курслари. -Т.2009. -Б.73-74.
2 Кодиров.Р. Трансмиллий жииоятчилик- ннсониятга тахдид. Одам савдоси-умумжахон микёсидаги муаммо. 
Инсон ва конун.№46-47.(606). 2008 йил 21 октябрь.


тафсилотларини узлуксиз етказиб туриш, бешинчидан, одам савдоси 
жиноятларининг олдини олиш ва жабрланувчиларга ёрдам курсатиш 
максадида хдр бир вилоятда ихтисослашган реабилитация марказлар 
ташкил килиш, олтинчидан, чет давлатга туристик фирмалар оркали 
чикиб кетаётган шахслар у ерларда колиб кетмаслигини олдини олиш 
максадида уларни чет давлатларга юборган фирмалардан фукаролар 
яшаш манзилига кайтиб келганлиги тугрисида хисоботларини 
олишни тартибини киритиш ва чет давлатга иш га жойлашиш учун 
чикиш тартибларини тушунтириш, четга элларга бориб ишлашни 
хозугаётган шахслар, айникса аёлларнинг ёши, оилавий шароити, 
чикиш сабабларини урганиш ва уларнинг ота-оналаридан ёзма 
розилик олиш, саккизинчидан, чет давлатлардан чикариб юборилган 
аёлларнинг 
фамилияси 
узгартирилганлиги 
сабабларини 
чукур 
урганиш ва кайта чет элга чикиш визасини расмийлаштиришда 
уларнинг турар жойидан, махалла, кишлок фукаролар йигинидан ва 
ички 
ишлар 
идоралари 
профилактика инспекторларидан 
тав- 
сияномалар талаб килиш механизмини яратиш, туккизинчидан, 
жиноят жабрланувчиларини соглом хдётга кайтариш учун маънавий- 
маърифий тадбирларни ишлаб чикиш ва жиноят жабрланувчилари 
иш билан таъминланишини махалла жамоатчилиги назорати остига 
олиш, 
унинчидан, 
ташки 
мехнат 
миграцияси 
масалалари 
агентлигининг рухсатномаси билан мехнат контракта асосида чет 
элга кетган Узбекистон Республикаси фукаролари ишга жойлашиш 
мамлакатида Узбекистон Республикасининг консуллик муассасасида 
хисобда туриши чораларини янада такомиллаштириш ва назорат 
килиб бориш, ун биричидан, жиноят жабрланувчиларига етказилган 
маънавий ва моддий зарарни айбланувчилардан ундириб бериш, ва 
них,оят кенг оммани жиноятнинг ижтимоий хавфлилиги ва унинг 
окибатларидан хакида матбуотда, телеведение ва радио оркали 
хабардор килиб бориш амалиётини янада такомиллаштириш, вояга 
етмаганлар жиноят жабрланувчиси булишини олдини олиш максади­
да мактаб ва лицейларда укув курслари ташкил этиш 1.
Одам савдосига карши курашиш буйича С.М адатовнинг мухим 
ахамият касб этган фикр ва мулохазаларини келтириш максадга 
мувофик. Жумладан, халкимизда билим барча кулфатларнинг 
калконидир деган ran бор. Буюкларнинг таъбирича, илмни фурсат
'бурбонов Н. .Одам савдоси жиноятига карши курашиш муаммолари. Одам савдосига карши кураш, уни 
олдини олншнинг хукукий муаммолари. Илмий-амалий конференция материаллари туплами. -Т .: ТДЮИ 
нашриёти, 2009. -Б.86-88.


булганда урганавриш керак, чунки илм зарур булган пайтда фурсат 
топилмайди. 
Шу 
маънода 
бугун 
давлатимиз 
томонидан 
ёшларимизнинг замонавий таълим-тарбия олишлари учун барча 
шарт-шароитлар яратилган. Фарзандларимиз комил инсон булиб 
вояга етишлари, ижтимоий фойдали мехнат билан банд булишлари 
учун ота-оналар, махалла фукаролар йигини ва махаллий хокимият 
органларидан озгина масъулият талаб этилади холос. Ш ундагина 
йигит-кизларимиз турли хил муаммоларга дуч келишмайди ва жиноят 
кучасига кириб колишмайди.
Юкорида таъкидланганидек, улар ака-ука, опа-сингилларни чет 
элдаги хамтовокларига сотиш, уларнинг ахволи не кечишини била 
туриб, бегоналарнинг чангалига кушкуллаб топшириш эвазига 
чунтакларини каппайтиришгани афсусланарлидир. Бу - тангани би 

томони, иккинчи томони - одамфурушлар хам юртдошларимиз. 
Бепарволигимиз, локдйдлигимиз туфайли улар одамгарчиликдан 

чикиб бораётганини сезмаганмиз1. 
]
Россиялик хукукшунос Е.В Тюрюканованинг ушбу турдаги 

жиноятларнинг олдини олиш учун одам савдоси ва аёлларни 
тахкирловчи тасвир нусхаларини купайтиришга карши каратилган 
оммавий ахборт воситаларини “таснифлаш” технологияларини ишлаб 
чикиш хамда ННТ ва ОАВларнинг биргаликдаги лойихаларини 

яратиш ва амалга ошириш зарур2 деган фикрни билдиради.
Сунги йилларда уюшган жиноий гурухларнинг мухожирларни 
бошка давлатларга ноконуний олиб кириш хамда одам савдоси билан 
шугулланиш каби жиноятлардаги улуши кескин равишда ортиб 
бормокда. Бунинг аосий сабаби сифатида бандай жиноятлардан келаб 
тушаётган катта даромадни курсатиш мумкин. Одам савдоси билан, 
шунингдек майда жиноий гурухлар хам шугулланишлари мумкин3.
Одам савдосига карши курашнинг устувор профилактик чора- 
тадбирлари сирасига куйидагилар киради:
1. 
Хукукни мухофаза килиш органлари томонидан хорижий 
давлатларда ишга жойлаштириш билан 
шугулланувчи юридик 

шахслар фаолияти устндан назоратни кучайтириш.
Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2003 йил 12 
поябрдаги 
5 0 5 -С О Н .-1 П
“Узбекистон РсспуСлнкяси фукаро;: арии лиг
1 Мадатов С. Инсоний туйгуни йукотганлар. /^укук ва бурч. 03(87)2013., -Б.47.
2 Тюрюканова Е.В. Женская трудовая миграция и торговля людьми из России в контексте мирового 
миграционного режима.// Юрист: М.: 2003.-№3.- С. 50.
3 Одам савдосига карши курашиш масалалари буйича норматив-хуку кий хужжатлар туплами, Узбекистон 
Республикаси Бош прокуратурасииинг Олий укув курслари. -Т.2009. -Б.77.



Download 318.91 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling