O’liy ta’limning 5521200 -“Transport vositalarini ishlatish va ta'mirlash” yo`nalishi talabalari uchun

9-MAVZU: YURGAZIB YUBORISH SUYUQLIKLARI
O’quv rejasi:
1. Vazifasi va turlari
7. Qo`rg`oshinli akkumulyatorlar batarеyasi uchun elеktrolit
8. Yordamchi matеriallar, yuvish vositalari

Yurgizib yuborish suyuqliklari

Atrof- harorati past bo’lganda yonuvchi aralashmaning sekin o’t olishi sababli karbyuratorli dvigatellar va dizellarni yurgizib yuborish qiyinlashadi.

Sovuq dvigatelni yurgizib yuborishni osonlashtirish uchun yurgizib yuborish suyuqliklaridan foydalaniladi. Bu suyuqliklarga muayyan èkspluatatsion talablar qo’yiladi:
-ular past haroratda yaxshi bug’lanishi hamda uchkun ta’siridan tez o’t olishi yoki siqish natijasida o’z-o’zidan alangalanishi lozim. Yurgizib yuborish suyuqligi 20 va 50 ml sig’imli alyuminiy ampulalarda bo’ladi. Suyuqliklar dvigatelga kiritish uchun yurgizib yuborish moslamalari bo’lib, ular dvigatelga o’rnatiladi. Nasos orqali havo bosimi ostida ampula teshiladi, havo bilan birgalikda to’zitilgan suyuqlik jiklyorlariga beriladi. Dizelli dvigatellar uchun "Xolod D-40", karbyuratorli dvigatellar uchun "Artika" suyuqligi ishlatiladi.
10-MAVZU: SOVITISH SUYUQLIKLARI


O’quv rejasi:
1. Vazifasi va turlari
7. Antfriz markalari
8. Antifriz afzallik va kamchiliklari

Sovitish suyuqliklari.

Ichki yonuv dvigatellari havo yoki suyuqlik bilan sovitiladi. Dvigatel ishlayotganda sovituvchi suyuqlik harorati 85-90⁰C ga, ba’zan 105-110⁰C ga etadi. Bu suyuqliklarga quyidagi talablar qo’yiladi:
- qaynash harorati sovitish tizimidagi eng yuqori haroratdan 15-20⁰C yuqori bo’lishi kerak;
- qotish harorati havoning haroratidan 5-10⁰C past bo’lishi kerak;
- metall detallarni korroziyalamasligi kerak;
- suyuqliklar arzon, etarli, yong’in chiqish jihatidan xavfsiz bo’lishi kerak.
Sovitish tizimida suvdan va antifrizdan foydalaniladi. Suv issiqlikni yaxshi o’tkazadi, issiqlik sig’imi katta, qovushqoqligi past bo’lib, ishlatishga qulay.
Suvning umumiy qattiqligi deganda undagi kaltsiy va magniy tuzlarining umumiy miqdori tushuniladi. Suv qaynaganda kaltsiy va magniy tuzlari cho’kmasdan, eritmada qoladi. Agar suvdagi tuzlar 3,0 mG-ekvivalentlardan oshmasa, bu suv yumshoq hisoblanadi. Tarkibida 6,0mG-ekvivalentdan ortiq tuzlar bo’lgan suv qattiq hisoblanadi. Qattiq suvni yumshoq suvdan unda sovun ko’pirtirib aniqlash mumkin.
Suvni yumshatishning eng oddiy usuli, uni 15-20 minut davomida qaynatishdir.
1l suvni tarkibida 20,04 mG kaltsiy va 12,16 magniy tuzlari bo’lsa bu suvning qattiqligi 1 mG ekvivalentga teng deyiladi.
Past haroratda muzlaydigan sovitish suyuqliklarga antifrizlar kiradi. Bu suyuqlik etilenglikol va suvning aralashmasidan (muzlaydi) hosil bo’ladi.
Etilenglikol - ikki atomli spirt CH₂ON-CH₂ON bo’lib, rangsiz tiniq suyuqlik. U suv, spirt va atsetonda yaxshi aralashadi va neft maxsulotlarida erimaydi.
Suv 0⁰C da, etilenglikol - 11,5⁰C da muzlaydi.
33,3% suv va 66,7% etilenglikoldan iborat aralashmaning qotish harorati -70⁰C ga teng.

Eritmadagi etilenglikolmiqdori, %

16-rasm. Etilenglikol va suvning muzlash harorati.