Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirmgi b. Yu. Xodiyev, D. S. Qgsimova korporativ

boshqa yo’Har btlan o'zaro < 
boe'liqltkka asosiangafi ishlab 
lU ri
Jahon xo‘jaligida mamiakat =
raqobatbardoshligini 
j
ta ’minlashga qaratilgan, 
*
xajqaro maydonda 
milliy 
; 
iqtisodiyotnt taqdim etuvclr 
birlashmalar
Moliyaviy oqimlar va 
hisob-kitob-kliring 
markazlari tashkil etiluvchi, 
о
'?
«kvazipullari> 
kiriUladigan moliyaviy 
birlashmalar
0 ‘ziga xos bo’lgan barcha I 
vazifalami bajaruvchi kredit.- ' 
moliya muassa&alarining 
foirlashmasi
2 .1-chizma. Korporatsiyalarning milliy va jahon iqtisodiyotidagi roli.
Bunda, modomiki, ularning tarkibiga banklar, sanoat kompaniyalari 
va boshqalar kirar ekan кофога151уа1аг ayrim tarkibiy qismlardan iborat 
rollarni amalga oshiradilar. Mazkur yondashish nuqtai nazaridan
1 Шамхалов Ф. Государство и экономика. Основы взаимодействия. — М.: 
Экономика, 2000, с. 61-65.
18

---

integratsiya qilingan korporativ tuzilmalarni tadqiqot qilishda sanoatni 
va soha iqtisodiyotini tashkil etish nazariyasidagi ishlar katta rol o'ynashi 
mumkin1.
Tadqiqotchilar tomonidan korporatsiyalar faoliyati muammolariga 
bo'lgan katta e’tiborga qaramasdan, bunday birlashmalaming yagona 
tasniilanishi shakllanmagan. kisman, buni ko‘pgina korporatsiyalarning 
o‘zaro bog‘lanib ketganligi, qonuniyatlar va hodisalaming iqtisodiy 
mohiyatlari bilan aloqalar uzilishi bilan tushuntirish mumkin.
Shu vaqtning o‘zida korporatsiyalar tasniflanishini aniqlash ularni 
tadqiqot qilishning muhim zaminidir. Integratsiya qilingan korporativ 
tuzilmalarni tasniflashning ikkita asosiy yondashishlarini olg‘a surish 
mumkin.
Birinchisi muvofiq tasniflash tadqiqotchilar tomonidan belgilangan 
bir qator mezonlar orqali amalga oshiriladi. Ikkinchi yondashish — 
integratsiya qilingan korporativ tuzilmalaming majmua shakllarini ко‘rib 
chiqish va ularni har xil ko‘rsatkichlar bo‘yicha taqqoslash. Aslida, 
birinchi yondashish ko‘p o ‘lchamli davomiylikni beradi. Ikkinchi 
yondashish doirasida ushbu davomiylikda amaliyotda uchraydigan har 
xil alomatlaming birligini aks etuvchi korporatsiyalar shakllari ajratiladi. 
Bunda korporatsiyalarning ajratilgan majmua shakllari tasniflash aniq 
mezonlardan foydalangan holda amalga oshiriladi. Bir qator hollarda 
korporatsiya shakllarini tasniflashni barcha metakorporatsiyalar guruh- 
lariga ham qo‘llash mumkin.
Shunday qilib ko'pgina mualliflar hududiy, hududlararo va dav- 
latlararo moliyaviy-sanoat guruhlarini (MSG) belgilaydilar, ammo 
jug‘rofiy taqsimlanish mezoniga muvofiq korporatsiyaning har qanday 
shaklini o‘xshash tasnifini aniqlash mumkin.
Korporatsiyalarning eng ko‘p uchraydigan majmua shakli bu 
kartellar, sindikatlar, trestlar, konsorsiumlar, konsemlar, ittifoqlar, 
xo‘jalik uyushmalari, franchayzlar, xoldinglar, virtual kompaniyalar, 
strategik alyanslar, MSG, majmualar, millatlararo korporatsiyalar va 
banklar, sanoat tarmoqlari, shartnoma guruhlari, divizional tuzilmali 
kompaniyalar, tadbirkorlik tarmoqlari. Korporatsiyalarning ma’lum 
majmua shakllari ayrim davlatlarga hos — moliyaviy koalisiyalar (AQSH),