Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirmgi b. Yu. Xodiyev, D. S. Qgsimova korporativ

qalgan. Birinchi holatda guruhning birlashtiruvchi yadrosi sifatida bank 
xoldingi bo‘lsa, ikkinchida — ishlab chiqarish-texnologik tizimi.
Nazorat savollari va topshiriqlar
1. Korporativ tuzilmalami boshqarish haqida tushuncha bering.
2. Korporativ tuzilmalami boshqarish jahon tendensiyalarining mahalliy 
korporatsiyalarga qanday t a ’siri mavjud?
3. Korporativ tuzilm alam i boshqarishning anglo-am erika m odeli z a if  
tomonlarini izohlang.
4. K orporativ tu zilm a la m i boshqarishning yapon m odeli m ah alliy 
korporatsiyalarga tadbiqi qanday natijalarni berishi mumkin?
5. Sanab o'tilgan m odellardan qaysi birini m am lakatim iz korpora­
tsiyalarida foydalanish samaraliroq?

---

6. KORPORATIV BOSHQARUVDA TASHKILIY 
LOYIHALASHTIRISH
6.1. Korporativ tuzilmalarni boshqarishning koip bosqichli tizimlarini 
tashkiliy loyihalashtirishning uslubiy asoslari.
6.2. Korporativ menejmentning tashkiliy tuzilmasi .
6.3. Korporativ tuzilmalarni boshqarishning moslashuvchan tuzilmalari.
6.1. Korporativ tuzilmalarni boshqarishning ko‘p bosqichli 
tizimlarini tashkiliy loyihalashtirishning uslubiy asoslari
Amaliyotda korporativ boshqaruv toifalarini uning mohiyati nuqtai 
nazaridan ham, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar tizimidagi aniq o‘mi 
va roli nuqtai nazaridan ham kengaytirib talqin qilish ommaviylashgan. 
Bu holatda muayyan ko‘p qatlamli, ko‘p funksionalli hodisa mavjud 
bo‘lib, uni birgina «korporativ boshqaruv» atamasi bilangina ta’riflash 
mumkin emas.
Shu sababli korporativ boshqaruv tushunchasining talqin qilinishiga 
e’tibor qaratish lozim.
Bizningcha, u keng ma’noda korporativ huquqni belgilab olish 
bilan yaqin bo‘lishi zarur va korporativ boshqaruv obyektini kengaytirish 
qismi to ‘ldirilishi lozim: xo‘jalik yurituvchi jamiyatni boshqarishni 
oqilonalashtirish a’zo bo'lmagan tashkilotlardan (masalan, ba’zi hollarda 
m a’lum bir funksiyalarni avtonom notijorat tashkilot maqomiga ega 
bo'lgan tuzilmalarga berish maqsadga muvofiq) ham, haq-huquqlilik 
subyekti bo'lmagan tashkihy tuzilmalardan (filiallar, kelishilgan siyosatni 
yurgizuvchi yuridik shaxslar guruhlari) ham foydalanishni taqozo qihshi 
mumkin.
Bizning fikrimizcha, umuman iqtisodiyotda shakllanayotgan korpo­
rativ boshqaruv va biznes modelining ahamiyati bir qator omillarga, 
jumladan, quyidagilarga asoslanishi kerak:
— korporatsiyada mulk huquqi tizimining maqbul tashkil etilishi 
tarkibiy qayta tuzish va samaradorlikni oshirish uchun manba bo‘lib 
xizmat qiladi;
— korporatsiyada tarixan shakllanuvchi mulk taqsimoti, u korporativ 
boshqaruvning ma’lum bir o'ziga xos milliy modelini va shunga muvofiq 
davlat tomonidan tartibga solish modeli va muayyan qonunchilik 
konsepsiyalarini aniqlab beradi;
52

---

— korporativ boshqaruvning «ochiq» modeli barcha turdagi 
sarmovadorlar (aksiyadorlar, kreditorlar) huquqlari himoya qilingani 
uchun bu model eng kam darajada sarmoyalami jalb qilishning muhim 
shartlaridan biri hisoblanadi;
— korporativ boshqaruv modeli qimmatli qog‘ozlar bozori 
rivojlanishi bilan o‘zaro bog‘liq holda shakllanadi va davlat tomonidan 
tartibga solinadi;
— korporativ boshqaruv modeli bozor iqtisodiyotining muayyan 
shakllari orqali faoliyat yuritadi va korporatsiyalarni tashkil etish hamda 
moliyalashtirish va shakllaridagi farqni, sanoat tarmoqlari tuzilmasini, 
tadbirkorlar va yollanma xodimlar o'rtasidagi o‘zaro munosabatlarni 
belgilab beradi;
— korporativ boshqaruv modeli iqtisodiy o ‘sishning asosiy 
institutsional tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi.
Umuman korporativ menejment modeli tashqi qaytuvchan aloqaga 
ega tashkiliy ochiq tizim ko‘rinishida aks ettirilgan bo'lib, bu modelning 
obyekti sifatida korporativ tizim strategiyasini rejalashtirish va 
shakllantirish, uning tashkiliy qurilish jarayonlari ko'rib chiqamiz (6.1- 
chizma).
Shuning uchun korporatsiyalar faoliyatini boshqarish usullari va 
tamoyillarini o'rganish hamda korporatsiyalarni rivojlantirish strategiya- 
siga tizimli yondashuvga katta e’tibor qaratish lozim. Tadqiqot 
ko‘rsatishicha, korporatsiyaning 
ichki
va tashqi muhitini bir-biridan 
ajratish muhimdir. Agar кофога181уашщ maqsad va vazifalari, tuzilmasi, 
xodimlari, texnologiyalari ko‘p jihatdan o‘z faohyatiga bog‘liq bo‘Isa, 
iqtisodiy, ijtimoiy va resurslar salohiyati (ishchi kuchi, tabiat resurslari, 
hududiy joylashuvi, infratuzilma) кофога181уапйщ tashqi muhitini 
tashkil qiladi.
Korporatsiyalar, firma va kompaniyalar aynan shunday ko‘p omilli 
muhitda paydo bo‘ladi, rivojlanadi, muvaffaqiyatga erishadi yoki o‘z 
faoliyatini to‘xtatadi. Ushbu tamoyillar asosida ishlab chiqarish, neft- 
gaz konlarini qidiruv, boshqaruv, iqtisodiy, huquqiy, ijtimoiy, axborot 
tizimlari aniqlab olinadi.
Shunday qilib, tashkiliy loyihalashtirish to‘rtta bosqichdan iborat 
bo‘lishi tavsiya etiladi.
Bizningcha, tashkiliy loyihalashtirish quyidagi uslubiy yondashish- 
larga asoslanishi lozim:
— tizimli muhit konsepsiyasi;
— boshqarish konsepsiyasi;
53

---

■С
(Л