Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI "DAVLAT VA HUQUQ
NAZARIYASI " FANIDAN
« HUQUQ TIZIMI VA HUQUQIY TIZIM TUSHUNCHALARI HAMDA ASOSIY
ELEMENTLARI.» MAVZUSIDAGI
KURS ISHI

Ilmiy rahbar: _________________________

Bajardi: Milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi 1-kurs talabasi

TOSHKENT 2023
HUQUQ TIZIMI VA HUQUQIY TIZIM TUSHUNCHALARI HAMDA ASOSIY
ELEMENTLARI.
MUNDARIJA:
I BOB. DAVLAT VA HUQUQ NAZARIYASI FANIDA HUQUQ TIZIMI VA QONUNCHILIK TIZIMINING TUSHUNCHASI.
1.1.Huquq tizimi tushunchasi, tarkibiy qismi, shakillari.
1.2.Qonunchilik tizimi turlari, tili, uslubi, texnikasining ahamiyati.
II BOB.HOZIRGI ZAMON YURISPRUDENSIYA IXTISOSLIGIDA HUQUQ TIZIMI VA QONUNCHILIK TIZIMINING TAKOMILLASHUVI.
2.1. Zamonaviy yurisprudensiya ixtisosligida huquq tizimi va qonunchilik tizimining rivojlanish tendensiyalari.
2.2. Osiyo davlatlari ( Singapur, Malayziya, Janubiy Kareya) huquq tizimi va qonunchilik tizimining tarkibi va ularning qiyosiy huquqiy tahlili.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
Kirish
Huquq - jahon sivilizatsiyasining hodisasi bo'lib, uning doirasida ko'plab huquqiy tizimlar shakllangan va faoliyat yuritadi. Huquqiy rivojlanishni butun dunyo madaniyati taraqqiyotining ajralmas qismi sifatida tushunish uchun huquqqa shunday nuqtai nazar kerakki, bu bizga huquq tizimini ma'lum bir tarixiy vaqt va mintaqa, milliy, muayyan tsivilizatsiyaning diniy o'ziga xosligi.
Tarixan har bir davlatning o'ziga xos huquqiy urf-odatlari, an'analari, qonunchiligi, yurisdiktsiya organlari mavjud, huquqiy mentalitet va huquqiy madaniyatning xususiyatlari shakllangan. Mamlakatlarning huquqiy o'ziga xosligi ularning o'ziga xosligi, ularning har biri o'z huquqiy tizimini tashkil etishi haqida gapirishga imkon beradi.
Huquq va davlat bir-biri bilan chambarchas bog'liqdir, lekin har bir mamlakat tarixiy rivojlanishning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda huquqiy tizimni quradi. Shuning uchun turli davlatlarning huquqiy tizimlari bir-biridan farq qiladi va o'ziga xos xususiyatlarga ega. Bu farq juda muhim. Lekin shuni ham ta'kidlash kerakki, alohida mamlakatlar boshqa davlatlarga bevosita ta'sir qiladi, bu ham siyosiy, ham mafkuraviy, ham iqtisodiy xususiyatga ega. Natijada bir davlat huquqi doirasida turli huquqiy tizimlar birga yashaydi.
Mavzuning dolzarbligi. Zamonamizning huquqiy tizimlarining xususiyatlarini o'rganish bizga ma'lum bir xalqning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy rivojlanishi va madaniyati darajasini batafsilroq o'rganishga imkon beradi, ijtimoiy munosabatlar tushunchasini tiklashga, qonunchilikning shakllanishi mexanizmini tushunishga imkon beradi. jamiyat. Boshqa davlatlarning huquqiy tizimlarini o'rganish orqali bugungi kunda Rossiyada mavjud bo'lgan huquq tizimini ko'rib chiqish va baholash mumkin.
Ushbu kurs ishining maqsadi hozirgi zamon huquq tizimlarining xususiyatlarini, ularning shakllanishi va rivojlanishi qonuniyatlarini o'rganishdir.
Ishni yozish jarayonida quyidagi vazifalar qo'yildi :
- huquq tizimi tushunchasini berish;
- huquqiy tizimlarni tasniflash zarurligini asoslash;
- huquqiy tizimlarni tasniflashning ayrim mezonlarini ko'rib chiqish;
- zamonamizning asosiy huquqiy tizimlari: anglo-sakson, romano-german, diniy-huquqiy, sotsialistik, odatiy huquq tizimini o‘rganish.
Jahon huquqiy tizimlarini o‘rganish masalalari, ularning xususiyatlari yuridik adabiyotlarda yetarlicha ko‘rib chiqilgan, ularga bir qator ilmiy maqolalar va monografiyalar bag‘ishlangan. 
Kurs ishi zamonaviy huquqiy tizimlarni o'rganishning dolzarbligini asoslovchi kirishdan iborat bo'lib, asosiy qism ikki bobdan iborat: birinchisida huquqiy tizimlarning umumiy tavsifi berilgan, ularni tasniflash zarurati asoslanadi, qonun hujjatlari ro'yxati keltirilgan. zamonaviy huquqiy tizimlar tasniflanishi mezonlari; ikkinchisida - dunyo huquqiy tizimlarining o'ziga xos turlari ko'rib chiqiladi, ularning xususiyatlari yoritiladi.
I BOB. DAVLAT VA HUQUQ NAZARIYASI FANIDA HUQUQ TIZIMI VA QONUNCHILIK TIZIMINING TUSHUNCHASI.
1.1.Huquq tizimi tushunchasi, tarkibiy qismi, shakillari.
Huquqshunoslarning ushbu kontseptsiyaning mohiyati va ko'lami haqidagi g'oyalari ko'pincha diametral ravishda qarama-qarshi bo'lib, bu huquq fanida huquq tizimi toifasining yuzaki rivojlanishini ko'rsatadi.
Boshqalar esa jamiyatning huquqiy tizimini quyidagilardan iborat deb hisoblaydilar:
- huquq davlat tomonidan yaratilgan va himoya qilinadigan normalar majmui sifatida;
- qonunchilik ushbu normalarni (normativ aktlarni) ifodalash shakli sifatida;
- davlatning huquqiy siyosatini amalga oshiruvchi yuridik institutlar;
- sud va boshqa yuridik amaliyot;
- huquqiy tartibga solish mexanizmi;
- huquqni qo'llash jarayoni (shu jumladan qo'llash va talqin qilish aktlari);
- fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va burchlari (sub'ektiv ma'noda qonun);
- huquqiy munosabatlar;
- qonuniylik va tartib;
- huquqiy mafkura;
- huquq subyektlari;
- tizimning birligi, yaxlitligi va barqarorligini ta'minlovchi bo'g'inlarni tizimlashtirish;
- huquqiy tizimning "infratuzilmasini" tashkil etuvchi boshqa huquqiy hodisalar (yuridik javobgarlik, yuridik shaxs, huquqiy maqom va boshqalar) Matuzov N.I. Huquqiy tizim va shaxs. Saratov: Saratov yuridik instituti nashriyoti. 1998 yil, 25-bet.
Huquq tizimining quyidagi ta'rifi yanada aniqroq va ixchamroq, menimcha: huquqiy tizim - bu uning doirasida mavjud bo'lgan barcha huquqiy hodisalar ( me'yorlar, institutlar, munosabatlar, huquqiy ong) yig'indisidir .

1.2 Huquqiy tizimlarni tasniflash zarurati

Dunyoning huquqiy manzarasi jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida mavjud bo'lgan va faoliyat ko'rsatayotgan ko'plab milliy huquq tizimlaridan iborat. Ularning barchasi bir-biriga bog'langan, bir-biriga bog'liq, ma'lum darajada bir-biriga ta'sir qiladi. Ularning o'zaro ta'sir darajasining turlicha bo'lishi ba'zi milliy tizimlarning boshqalarga qaraganda ko'proq umumiy xususiyatlarga ega ekanligi bilan bog'liq. Boshqalar, aksincha, bir-biriga nisbatan o'ziga xos xususiyatlar va xususiyatlarning ustunligi bilan ajralib turadi; umumiyliklariga qaraganda ancha kamroq umumiyliklarga ega.
Zamonaviy dunyoda mavjud bo'lgan yuzlab huquqiy tizimlar orasida ularning aksariyati o'xshash xususiyatlarga ega. Bu o'xshashliklar, qoida tariqasida, jamiyatning bir xil yoki juda yaqin turlari, jamiyat rivojlanishining umumiy yoki juda o'xshash tarixiy sharoitlari va boshqalar bilan bog'liq.
Turli huquqiy tizimlarda umumiy belgilar va belgilarning mavjudligi ularni muayyan umumiy xususiyat va belgilarga ko‘ra ularni o‘zaro tasniflash yoki alohida guruhlarga yoki huquqiy oilalarga bo‘lish imkonini beradi.
Huquqiy tizimlarni tasniflash zaruriyati va ahamiyati quyidagi sabablarga ko'ra yuzaga keladi. Birinchidan, sof ilmiy, kognitiv va "tarbiyaviy" sabablar. Dunyoning huquqiy manzarasini chuqur va ko'p qirrali bilish uchun nafaqat uni umumiy ko'rib chiqish, balki uning o'xshash huquqiy tizimlarini o'z ichiga olgan alohida qismlarini o'rganish kerak. Faqat ikkinchisini chuqur va har tomonlama o'rganish, avvalo o'z-o'zidan, keyin esa ularning o'zaro bog'liqligi va bir-biri bilan o'zaro ta'sirida dunyoning aniq, adekvat, huquqiy tasvirini berishga imkon beradi.
Ikkinchidan, bu sof amaliy maqsadlar – amaldagi qonunchilikni unifikatsiya qilish va milliy huquq tizimlarini takomillashtirish bilan bog‘liq.
Tasniflash, toʻgʻrirogʻi, uning natijalari - umumiy xususiyatlar va xususiyatlar asosida birlashtirilgan huquqiy tizimlar, birlashtirish muammolari bilan shug'ullanadigan qonunchilar va tadqiqotchilarni o'zaro munosabatlarga ko'proq yoki kamroq "moyil" bo'lgan huquqiy tizimlarni dastlabki tahlil qilish va aniqlash zaruratidan xalos qiladi. bir-biri bilan yaqinlashishi.
Endi milliy huquq tizimlarini tasniflash mezonlarini tanlashda qanday muammolar borligini ko'rib chiqamiz.
Milliy huquq tizimlarini tasniflash mezonlarini tanlash masalasi nazariy va amaliy jihatdan muhim masala hisoblanadi. Ushbu umumiy xususiyatlarning tabiati qanday bo'lishi kerak? Ularning xususiyatlari va turlari qanday? Ularning mazmuni qanday bo'lishi kerak?
Bunday masalalarni muhokama qilish ilmiy va o'quv adabiyotlarida juda muhim o'rin tutadi va olimlar orasida aniq javoblar yo'q. Masalan, huquqiy tizimlarni tasniflash jarayonida bitta asosiy yoki bir nechta umumiy mezon-mezonlar bo'lishi kerakmi degan savolga ba'zi olimlar bu, albatta, yagona mezon bo'lishi kerak, deb hisoblashadi. Shunday qilib, ularning fikriga ko'ra, "iqtisodiy tizimlar jamoasi" bo'lishi mumkin, ular asosida ularga mos keladigan va ular tomonidan shartlangan huquqiy tizimlar paydo bo'ladi va rivojlanadi. Yagona mezon rolini solishtirilayotgan huquqiy tizimlarning umumiy “tarixiy an’analari”, “umumiy tarixiy tabiati” ham bajarishi mumkin.
Boshqalar esa huquqiy tizimlarni tasniflash bir necha mezonlarga asoslanishi kerak, deb ishonishga moyil. Faqat bu holatda u qandaydir ijobiy qiymatga ega bo'ladi. Aks holda, u butun ma'nosini yo'qotadi.
Huquqiy tizimlarni tasniflash mezonlari bilan bog'liq boshqa masalalarni hal qilishda, masalan, mezonlarning tabiati qanday bo'lishi kerakligini hal qilishda xuddi shunday manzara paydo bo'ladi. Ular sodda, bir ma'noli bo'lishi kerakmi, talqinning noaniqligiga va tushunishda noaniqlikka yo'l qo'ymaydimi yoki ular murakkab, umumiy mezonlar bo'lishi mumkinmi?
Oddiy mezon sifatida, xususan, bir oilaga birlashtirilgan barcha huquq tizimlari uchun umumiy bo'lgan huquqiy an'ana yoki an'analarni ko'rib chiqish taklif etiladi. Huquqiy tizimlarni tasniflashning murakkab mezonlari, masalan, ushbu tizimlarning "uslubi" kabi mezonlarni o'z ichiga oladi. Shu bilan birga, uslub tushunchasi "huquqiy tizimlarning tarixiy tabiati", "huquqiy fikrlashning ustun uslubi", "huquqiy institutlarning asosiy xususiyatlari" kabi tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi. Marchenko M.N. Qiyosiy huquq. Umumiy qism. Huquq maktablari uchun darslik. - M .: "Zertsalo" nashriyoti, 2001. S. 253.
Keling, turli davlatlarning huquqiy tizimlarini tasniflash uchun qanday aniq mezonlar mavjudligini ko'rib chiqaylik.
1. Umumiy genezis (paydo bo'lishi va keyingi rivojlanishi). Boshqacha aytganda, tizimlar bir-biri bilan tarixan bog‘langan, umumiy davlat-huquqiy ildizlarga ega (bitta qadimiy davlatdan kelib chiqadi, bir xil huquqiy tamoyillar, tamoyillar, me’yorlarga asoslanadi).
2. Umumiy manbalar, huquq normalarini birlashtirish va ifodalash shakllari . Gap huquqning tashqi shakli, uning normalari qayerda va qanday mustahkamlanganligi (qonunlarda, shartnomalarda, sud qarorlarida, urf-odatlarda), ularning roli, ma'nosi, o'zaro bog'liqligi haqida bormoqda.
3. Tarkibiy birlik, o‘xshashlik. Xuddi shu huquqiy tizimga kiruvchi mamlakatlarning huquqiy tizimlari normativ-huquqiy hujjatlarning o'xshash tarkibiy tuzilishiga ega bo'lishi kerak. Qoidaga ko'ra, bu mikro darajada - qonun ustuvorligi, uning elementlari, shuningdek, makro darajada - tartibga soluvchi materiallarning yirik bloklari (tarmoqlar, filiallar) tuzilishi darajasida o'z ifodasini topadi. filiallar, boshqa bo'linmalar).
4. Jamoatchilik munosabatlarini tartibga solishning umumiy tamoyillari . Ba'zi mamlakatlarda bular sub'ektlar erkinligi, ularning rasmiy tengligi, adolatning ob'ektivligi va boshqalar g'oyalari va boshqalarda - teologik, diniy tamoyillar (masalan, musulmon mamlakatlari), uchinchisida - sotsialistik, milliy sotsialistik g'oyalar, va boshqalar.
Yuqoridagi mezonlarga ko'ra, dunyoda mavjud bo'lgan barcha milliy huquqiy tizimlarni quyidagi guruhlarga bo'lish mumkin - huquqiy oilalar:
1. Anglosakson huquqiy tizimi;
2. Romano-german huquq tizimi;
3. Diniy-huquqiy huquqiy tizim;
4. Sotsialistik huquq tizimi;
5. Odat huquqi tizimi.
2.1 Anglo-sakson huquq tizimi
Anglo-sakson yoki umumiy huquqli davlatning yorqin namunasi Buyuk Britaniyadir. Anglo-sakson huquqiy oilasiga Shimoliy Irlandiya, AQSh, Avstraliya, Kanada, Yangi Zelandiya ham kiradi, ya'ni ular asosan Angliyaning sobiq mustamlakalari hisoblanadi.
Umumiy huquq - bu huquq tizimi bo'lib, uning asosiy manbai sud pretsedentidir. Sud pretsedentini yaratishda sudya yangi huquqiy norma yaratmaydi, u "inson tabiatiga xos bo'lgan huquqning umumiy tamoyillaridan kelib chiqadigan narsalarni" umumlashtiradi. Sud amaliyoti Angliyada tug'ilgan. Bu yerda qonunlar, garchi ijtimoiy munosabatlarning alohida sohalarini tartibga solmasa ham, bir tizimga birlashmagan. Qonun bilan tartibga solinmagan sohalar uchun qonunlarni talqin qilish va qo'llash umumiy qonun bilan belgilanadi.

II BOB.HOZIRGI ZAMON YURISPRUDENSIYA IXTISOSLIGIDA HUQUQ TIZIMI VA QONUNCHILIK TIZIMINING TAKOMILLASHUVI.

2.1. Zamonaviy yurisprudensiya ixtisosligida huquq tizimi va qonunchilik tizimining rivojlanish tendensiyalari.
Huquqiy tizim -huquq tizimi va yurisdiksiyaviy ( huquqni muhofaza qiluvchi) organlar tizimidan tarkib topadi. Har qanday davlatning huquqiy tizimi jamiyatda muayayn huquq tartibotni o’rnatishga qaratilgan. Jahondagi mavjud huquqiy tizimlarni tasniflashda etnik, irqiy, ju-rofiy diniy tushunchalardan tortib to yuridik texnika va huquq uslubi bilan tugaydigan xidma xil omillardan foydalaniladi. R.David tomonidan berilgan huquqiy oilalar tasnifi eng ommaviysi bo’lib chiqdi. U din, falsafa, iqtisodiy va ijtimoiy tarkiblarni o’z ichiga olgan mafkura hamda huquq manbalarini asosiy tarkib sifatida qamrab oluvchi yuridik texnikadan iborat ikki mezoning qo’shib olib borilishiga asoslangan.
Asosiy huquqiy oilalarni aniqlashda quyidagi o’zaro bo-liq mezonlarning uch guruhi muhim ahamiyatga molikdir.
1) huquqiy tizimlar tarixiy genezisi ( kelib chiqishi)
2) huquq manbalari tizimi;
3) huquqiy tizim tarkibi.
Roman –german huquqiy tizimi yoki kontinental huquq tizimi yevropada Rim, muqaddas diniy va mahalliy an’analar asosida yuzaga kelgan tizimlarni o’z ichiga oladi . U 12-16 asrlar mobaynida italyan, fransuz, nemis universitetlarida YUstinian qonunlari to’plami asosida Rim huquqini o’rganish natijasida tarkib topgan.Bu qonunlar ko’pchilik yevropa mamlakatlari uchun umumiy bo’lgan yuridik fanni shakllantirgandi. Bu ta’limotda kodekslar, maxsus qonunlar, ma’muriy farmoyishlar, vazirlar dekretlarining ahamiyati katta.Ammo urf odat huquqning mustaqil manbai mohityatini yo’qotgan.
Ingliz- amerika huquqiy tizimiga mansub davlatlarda sud pretsedenti, ya’ni sud’yalar tomonidan ularning qarorlarida ta’riflangan normalar huquqning asosiy manbai bo’lib xizmat qiladi. Masalan Qirollik sudlari faoliyati davomida asta sekin to’planib borgan qarorlar jamlanmasi tarkib topgan va keyinchalik shu sudlar ulardan qo’llanma sifatida foydalana boshlagan. Bu huquqiy oilada «Sud himoyasi vositasi huquqdan muhimroq» degan ta’rifni kuzatish mumkin edi.
1787 yilgi Amerika Konstitutsiyasidan keyin AQSHda inglizlarga o’xshash presedent huquqini qonun chiqaruvchilik bilan qo’shib olib boriladigan dualistik tizim tarkib topdi. Sudlar tomonidan shunda ham sudlar qarorlariga ishora qilish mumkin bo’lganidagina Amerika huquqiy tizimiga kiradi.AQSHda Angliya huquqida bo’lmagan Kodekslar amal qilsada, xuddi Angliyadagidek, qonunni qo’lanilishi uni sharhlashning sud pretsedentiga bo-liq bo’ladi.
Lotin Amerikasi huquqiy o’z asosiga ko’ra,kodekslashgan huquq tizimi bo’lib, bu yerda kodekslar yevropa namunalari asosida tuzilgan. Bu huquqda urf odatlarning manba sifatidagi roli turli mamlakatlarda turli ko’rinishlarga ega. Masalan Argentinada Urugvayga qaraganda yuqoriroq.Argentina, Braziliya,Venesuela, Meksika federatsiyalardir. Demak, federatsiya bilan uning a’zolari o’rtasidagi vakolatlar chegaralanishi nazarda tutilishi lozim.SHuningdek, sud amaliyoti huquq manbai sifatida hisoblanadi.
Skandinaviya (SHimol) huquqiy oilasi roman-german, ingliz amerika huquqiy tizimlarining ayrim x’ususiyatlarini o’zida mujassamlashtirgan. Bu huquqiy tizimga Daniya, Islandiya, Norvegiya,Finlyandiya va SHvetsiya mamlakatlari kiradi. aniyadagi «Qirol Kristaining Daniya Qonuni»Mamlakat quqi tarixidagi eng muhim hujjatlardan biri hisoblanadi. Qonunchilik huquqning bosh manbai hisoblanadi. Dengiz va savdo bilan bo-liq odatlar huquq manba sifatida muhim ahamiyat kasb etadi.
Islandiyada 930 yildan buyon ya’ni u tashkil topgandan buyon huquqiy urf odatlar keng rivoj topib keldi. Island huquqi manbalarining bugungi tizimini Konstitutsiyasi, Kodekslar, qirollar chiqargan ayrim qonunlar tashkil etadi.
Norvegiyadagi huquqiy urf-odatlarning yozma nusxalari 12 asrga to’-ri kelgan.Masalan 1150 yildagi «Gulating qonunlari», 1190 yildagi «Frostating qonunlari» hozirgi kunga qadar to’laligacha saqlanib qolgan. Norveg huquq tizimida qonun chiqaruvchi maqsadini aniqlashga yordam beruvchi huquqshunos olimlarning qonun moddalari sharhiga yoxud sud hukmlariga katta ahamiyat beriladi.
Finlyandiya huquqi tarixida shved davlatining 1734 yilgi Asosiy qonunlar to’plami muhim ahamiyatga ega.rus shved urushi natijasida Rossiyaga qo’shib olingan yerlarda ham shved fin qonunlari o’z kuchini saqlab qolgan.SHu bilan birga shimol davlatlarining 1870 yildan boshlangan o’zaro yaqinlashuv jarayoni ham Fin qonunchiligi rivojiga katta ta’sir ko’rsatdi.1919 yilga kelib mamlkata SHimoliy davlatlar hamjamiyatiga rasmiy ravishda qo’shilgan.
SHvetsiyada hozirgi zamon huquqiy tizimiga 1734 yilgi qonun bilan asos solingan. Bu yerda urf odatlar va sud pretsedentlari ham manba hisoblanadi. Skandinaviya huquqiy oilasining o’ziga xos jihati huquq retsepsiyasining keng qo’llanilishidir. Masalan SHvetsiyada qabul qilingan muayayn bir qonun, agarda Norvegiya davlati uchun ma’qul deb topilsa, ya’ni parlamenti tomonidan ma’qullansa, ushbu qonun Norvegiyada ham kuchga kiradi.
O’zbekiston mustaqil davlat bo’lib, o’zining tizimiga ega. Huquq tizimini asosini va uning yangilanishini 1991 yil 31 avgustda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to’g’risidagi qonun, O’z r Konstitutsiyasi va boshqa bozor iqtisodiga utish to’g’risidagi normativ huquqiy hujjatlar tashkil qiladi. Huquq tizimi jamiyat taraqqiyoti mahsuli sifatida hayot talablariga muvofiq ravishda o’zgarib boradi. Shu bilan birga huquq tizimini tashkil topish va rivojlanishi ob’yektiv holda bo’lib, uning huquqiy normalar, huquq institutlari va huquq sohalariga ajratish ham ob’yektiv harakterdagi tamoiylariga asoslanadi. Shuning uchun O’zbekiston iqtisodiy, siyosiy, madaniy va huquqiy sohada islohatlar o’tkazib uning tizimiga kiruvchi huquq sohalari yangilanib, rivojlanib bormokda.
O’zbekiston Respublikasi mustaqil davlat bo’lib, jaxonda rivojlangan davlatlar va sharqona milliy urf-odatlar asosida ko’pgina yangi qonunlar qabul qiladi. Jumladan mulk to’g’risida, davlat tasarrufidan chiqarish va hususiylashtirish to’g’risida va boshqa bozor iqtisodiga utish bilan bog’liq bo’lgan ko’pgina qonunlar. Bular O’zbekiston Respublikasining huquq tizimini umumiy va hsusiy huquqka bo’linishiga olib keladi. Burjuaziya huquq fanida uning huquq tizimi umumiy va hususiy huquqka bo’linadi. Huquqning bunday bo’linishiga qadimgi Rim olimi Ulpian asos solgan. Bu nazariya hozirgacha burjuaziya davlatlarida saqlanib, burjuaziya olimlarining fikricha huquqning bunday bo’linishi tabiiy bo’lib, shahs bilan davlat o’rtasidagi va hususiy mulkka asoslangan ijtimoiy munosabatlardan kelib chiqqan. Umumiy huquq davlatga taalukli bo’lib unga davlat huquqi, jinoyat huquqi, ma’muriy huquq sohalari kiradi. Hususiy huquq alohida shahslarga taalukli bo’lib, unga fuqarolik huuki, oila va nikoh huquqi, savdo huquqi va boshqa huquq sohalari kiradi.
Sobiq sovet davlatida huquqning umumiy va hususiy huquqka bo’linishini tan olinmadi. Chunki, huquqning bunday bo’linishi hukmron ekspluatatorlar sinfiga hizmat qiladi deb Demak, huquq tizimi jamiyatning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy tuzilishi bilan belgilangan, ob’yektiv harakterga ega bo’lgan bir turdagi ijtimoiy munosabatlarning tartibga soluvchi huquqiy normalar huquq institutlari va huquq sohalaridan iborat. Har bir huquq sohasiga ijtimoiy munosabatlarning tartibga soluvchi predmet va usullariga ega.
O’zbekiston Respublikasining asosiy huquq sohalari quyidagiarldan iborat.
Konstitutsiyaviy huquq bu huquq sohasi O’zbekiston Respublikasida davlat hokimiyatini amalga oshiish shaklini, fuqarolarning huquqiy holatini, inson huquqlari va erkinliklarini kafolatlovchi huquqiy normalarni, ma’muriy-hududiy va davlat tuzilishi shaklini Oliy majlis, Prezident va Vazirlar mahkamasi faoliyatini saylov tizimi, Proko’ratura, moliya va kredit, mudoffa va havfsizlikka oid huquqiy normalar yig’indisidir. Bu huquqning manbai mustaqil O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, turli qonunlar va boshqa huquqiy hujjatlardir.
Ma’muriy huquq O’zbekiston davlatini boshqarishni, uning organlarining tashkil topish tartibini, faoliyat va tamoiyllarini , davlat hizmatini utash shartlarini, davlatni boshqarishda fuqarolarning huquq va burchlarini urgatadi. Bu huquqning manbai O’zining ma’muiy huquqbuzarlik to’g’risidagi kodeksi, Prezident farmonlari, qaror, farmoishlari va boshqa normativ hujjatlardir.
Moliya huquqi - O’zbekistonda davlat pul muomilasini va moliyaviy foliyatini belgilash, kredet berish, sugo’rta, zayomlarni tarkatish va ularga yutuk berish, banklarga rahbarlik q’ilishga oid huquqiy nurmalar yig’indisidir. Moliya huquqining nurmalari O’zRning Kanisitututsiyasida byodjet to’g’risidagi qonunda banklar va bank foliyati to’g’risidagi qonunda va boshqa narmatuv huquqiy hujjatlarda mustahkamlangan.
Fukoralik huquqi-aholining moddiy va manaviy ehtiyojlarini kondirish uchundavlat organlari, jamoat birlashmalari bilan fukoralar o’rtasidagi mulkiy (malum kimmatga ega bo’lgan buyum, ashyolar) va mulkiy bo’lmagan shahsiy (fukoraning nomi, shakni, kadr kimmati) munosabatlarini tartibga soladigan huquqiy nomalar yig’indisidir.
Fukoralik huquqining normalari O’zRning Konstututsiyasida, fukoralik to’g’risidagi qonunda va O’zRning Fukoralik Kodeksida ifodalangan.
Mehnat huquqi-hodimlarni mulkchilikni barcha shaklidagi korhonilar, muassasalar, tashkilotlarda va fukoralarning mehnat shartnomasi buicha ishlayotgan jismoniy shahslarning mehnat q’ilishga oid munosabatlarni urgatadi. Bu huquq nurmalari O’zRning Konistututsiyasida, O’zRning Mehnat Kodeksi bilan tartibga solinadi.
Yer huquqi-davlat mulki bo’lgan yerdan, undagi urmonlardan va boshqa boyliklardan foydalanish va uning samaradorligini oshirish munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy nomalar yig’indisidir. Bu huquq nurmalar O’zRning Konstitutsyasi, Yer Kodeksida va boshqa yer to’g’risidagi nomatuv huquqiy hujjatlar bilan tartibga solinadi.
Suv huquq ahloki va halk hujaligi uchun suvdvn to’g’ri foydalanish va suv ob’yektlarini holatini yaxshilash munosabatlarini urgatadi. Bu huquq normalari O’zRning Konstitutsiyasida, Suv kodeksida va boshqa suv to’g’risidagi qonunlarda aks ettirilgan.
Oila fuqarolarning nikohda bo’lish shartlarini, er-hotin, ota-onalar, bolalar va oilaning boshqa a’zolari o’rtasidagi shahsiy va mulkiy farzandlikka olish, vasiylik, bolalarni tarbiyalash, nikohni bekor q’ilish, fuqarolik holati aktlarini kayd q’ilish tartibini va boshqa oila munosabatlarini huquqiy normalar bilan tartibga soladi. Bu huquq normalari O’zRning Konsttutsyasida va O’zRning Oila Kodeksida mustahkamlangan.
Jinoyat huquqi -jamiyat uchun havfli bo’lgan qanday ijtimoiy havfli qilmishlar jinoyat ekanini aniqlaydi, jinoyat ekanini aniqlaydi, jinoyat sodir qilgan shahslarga jazo choralarini belgilaydi. Bu huquq sohasining manbai O’zRning Konstitutsiyasi O’zrning jinoyat kodeksidan iborat.
Jinoyatni ijro etish huquqi sudi tomonidan aybdor deb topilgan shahslarga nisbitan jinoiy jazo choralarini ijro etish, jazoni utash tartibi va shartlarini, mahkumlarni ahlokini to’zatish va ularning kayta tarbiyalaydigan huquqiy normalar yig’indisidir, Bu huquq manbai O’zRning jinoyatni ijro etish kodeksi va O’zRning Konstitutsiyasidir..
Jinoyat protsessual huquqi- sud , proko’ratura, tergov, surishtiruv organlari, advokatura va fuqarolar uchun jinoiy ishlarni ko’rish tartibii urgatadi. Bu huquq normalari O’zRning Konstitutsiyasida va O’zRning Jinoyat protsessual kodeksida aks ettirilgan.
Fuqarolik protsessual huquqi-sud tomonidan fuqarolik ishlarini ko’rayotganda taraflarning huquq va burchlarini belgilaydigan huquqiy normalar yig’indisidir. Bu huquq normalari O’zRning Konstitutsiyasida va O’zRning fuqarolik protsessual kodeksida aks ettirilgan .
Hujalik protsessal huquqi- hujalik sudi tomonidan har hil shakldagi mulkka ega bo’lgan korhonalar, jamoa hujalklari, hususiy korhonalar hamda O’zbekiston Respublkasi boshqa davlatlar o’rtasidagi hujalik nizolarini tartibga soladi. Bu huquq normalari O’zRning Konstitutsiyasida va O’zRning hujalik protsessual kodeksida mustahkamlangan.
Huquq tizimda har bir huquq sohasining paydo bo’lishi va rivojlanishi jamiyat iqtisodiy taraqqiyotining obyektiv qonuniyat lari bilan belgilanadi. Masalan; hozirgi vaqtda O’zbekiston Respublikasi bozor iqtisodiga utish davrida hususiy mulk huquqi, savdo huquqi, hujalik huquqi, hujalik protsessual huquqi va boshqa yangi sohalari kiradi. Protsessual hukklarga jinoiy, fuqarolik va hujalik protsessual huquqi va boshqa yayengi huquq sohalari kiradi. Protsessual huquqlarga jinoiy, fuqarolik va hujalik protsessual huquq sohalari kiradi, Moddiy va protsessual huquq sohalari bir biri bilan o’zviy bo’lhdir.
Huquq tizimida halkaro huquq alohida urinni egallaydi, u biron davlatning huquq tizimiga kirmaydi. Halkaro huquq turli ijtimoiy sistemadagi davlatlar o’rtasidagi tinch-totuv yashash tamoiylariga va ular o’rtasidagi diplomatik va boshqa turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. 
Xalkaro huquqning sub’yekti faqat davlatlar bo’ladi. Bu huquqning manbai turli halkaro shartnomalar, bitimar, konvensiyalar va boshqa halkaro normalar hisoblanadi. Halkaro huquqning halkaro umumiy va hususiy sohalari mavjud. Halkaro dengiz huquqi, halkaro havo huquqi, halkaro kosmos huquqi va boshqa huquq sohalari muhim rol uynaydi.
 Huquq tizimini yuqorida ko’rib utdik. Huquq tizimida qonunlar va huquqshunoslik fanlar tizimi asos qilib olinsada, lekin bular o’rtasida farq bor. Qonunlar yok normatif huquqiy hujjatlarning tizimi ya’ni tartibga solib nashr etish quyidagi 2 hil usul bilan amlga oshiriladi. Inkorparatsiya va kdifikatsiyaya.
Inkorparatsiya (lotincha; (Kushish») hayotda amal qilayotgan qonun va boshqa normativ hujjatlarning mazmuniga o’zgartish kiritmasdan hranologik yoki alifbo tartibida, sohalar buyicha alhida tizimga solib, chiqariladi.
Inkorparatsiyaning uch turi mavjud; 1. Rasmiy inkorparatsiya-qonun va boshqa normativ huquqiy hujjatlarni ularni chiqaorgan davat organlari tomonidan tartibga solib, nashr etib chiqariladi. Masalan; O’zbekisto Respublikasining Oliy Majlisi Oliy vaqillik organi bo’lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. Qabul qilingan qonunlar va qarorlarni har oyda chiqadigan O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Ahborotnomasida chiqaradi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasi hukumati amaldagi qonunlarga asosan O’zbekiston huquqida barcha organlar, korhonalar, muasasalar, tashkilotlar, mansabdor shahslar va fuqarolar tomonidan, bajarilishi majburiy bo’lgan qaror va farmoishlar chiqaradi. Bu qarorlar va farmoishlarni har oyda chiqadigan O’zbekiston Respudlikasi huquqmatining qarorlar tuplpmidp chiqariladi.