Oliy va oʼrta maxsus taʼlim vazirligi Oʼzbekiston Respublikasi Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Detal chizm asida o g ‘ma qirqim bajarish.D etalni proektsiyalar te kisliklariga nisbatan qiya vaziyatdagi tekislik bilan k esg an d a o g ‘m a kesim yoki qirqim hosil b o 'la d i. T ekislik kesib o 'tg a n jo y in in g o ‘zi chizm ada tasvirlansa o g ‘m a kesim kesim ning orqa tom onidagi detal qism lari ham q o 'sh ib tasvirlansa o g ‘m a qirqim hosil bo'lad i. dagi A - A k o 'rin ish o g 'm a kesim ga, B k o 'rin ish o g 'm a qirq im g a m isol b o 'la oladi. O g 'm a kesim yuzasi o 'zin in g h aqiqiy kattaligida ta svirlanadi va uni y asash uchun A A tekislik kesib o detal k o 'rin ish d ag i 12, 2 2, 32, nuqtalar belgilanadi va bu nuqtalarning ustdan ham da y ondan k o 'rin ish la rid a g t o 'rin la ri aniqlanib qiya kesim p roektsiyalari belgilanadi. O g 'm a kesim ning haq iq iy kattaligini yasash uchun52 nuqtalardan tek islik izi A -A ga p erpendikulyar yordam chi chiziqlar o 'tk az ila d i. A A ga p arallel qilib o 'q chiziqdetain in g yon yoki u std an k o 'rin ish la rid a kesim nuqtalari m os holda o 'lc h a b
q o 'y ila d i. B u n uqtalam i b irlashtirib chiqish n atijasid a o g 'm a kesim ning haqiqiy kattaligi yasaladi BB qirqim dagi kesim yuzasi ham A A ga o 'x sh a b yasaladi. B u kesim ni o g 'm a qirqim ga aylan tirish u chun BB tekislik orqasidagi detal qism larining k o 'rin a d ig a n kontur chiziqlari kesim yu zasin in g haqiqiy kattaligiga q o 'sh ib
chiziladi. B uning u chun B B tekislikka nisbatan p erp endikulyar vaziyatda aralganda detal kontu rin in g tashqi n uqtalari A 2, V 2, S2, D 2 v a ichki k ontur n u qtalari E 2, F2k o 'rin a d iEskizlar detallarning ish chizmalarini tuzish uchun material bolibxizmat qiladi. Eskizlar, shuningdek, buyumlar va detallarni loyihalashda, ularni ta ’mirlashda qollaniladi hamda detaining o‘ziga qarab tuziladi.Ishlab chiqarishda, ba’zi hollarda, detallar bevosita eskiz bo‘yicha ham tayyorlanadi. Shunga ko‘ra, eskizda detaining ish chizmasida beriladigan barcha ma’lumotlar berihshi shart.

Eskizda tasvirning kattahgi detaining olchamiga, murakkabligiga va chizma qog‘ozining bichimiga qarab chiziladi, hamma kerakli olchamlari, belgilari, texnik talablari va boshqa ma’lumotlarni yozishga imkon berishi lozim. eskiz chizish uchun detalga moslashtirib chizma bichimi tanlanadi va bichim hoshiyasi, asosiy yozuv o‘rni belgilab chiqiladi;

- detaining tashqi va ichki qiyofasi yaxshilab o‘rganiladi va ko‘rinishlar soni aniqlanadi. Bosh ko‘rin ish n in g o‘rn i unga n isb a ta n boshqa ko‘rinishlarning joylari belgilab chiqiladi. Bu yerda detalga beriladigan o‘lchamlarga joy qoldirilishi hisobga olinadi;
- detaining tashqi qiyofasi barcha ko‘rinishlarda ingichka chiziqlar
bilan chizib chiqiladi;
- detaining ichki qiyofasi ham qirqimni hisobga olgan holda barcha
ko‘rinishlarda chizib chiqiladi;
- zarur bolgan qirqim (kesim) lar bajariladi;
- talab qilinadigan barcha olchamlari qo‘yib chiqiladi;
- ortiqcha chiziqlar o‘chirilib, chizma chiziqlari ustidan yurgizib
chiqiladi va chizma taxt qilinadi;
- asosiy yozuv yoziladi va chizma yana bir marta tekshirib chiqiladiDetalning asliga qarab, qo‘lda chizma asboblarsiz ko‘z bilan chamalab, masshtabga rioH qilmagan holda bajarilgan chizmasiga eskiz deb ataladi.Eskiz chizish detallarning ish chizmalarini to‘zishda va buyumlarni loyihalashda muhim ahamiyatga egadir. Eskiz chizishdan maqsad o‘quvchilarning chizma chizish qobiliHtini oshirish, ularning fazoviy tasavvurlarini kuchaytirishdir. O‘quvchilar eskiz bajarishni ikkinchi darajali deb e’tibor qilmasliklari mumkin, lekin bu katta xato hisoblanadi. Masalan, har qanday muhandis, texnik yoki konstruktor o‘zining yaratmoqchi bo‘lgan fikrini faqat eskiz chizish bilan amalga oshiradi. Shunday ekan, detallarni eskizini chizib o‘rganish foydadan xoli emas. O‘quvchilarning bilim saviyasini tekshirish uchun ham eskiz chizishdan foydalanish mumkin.
Eskizlar GOST 2.301 – 81 ga asosan A4, A3 formatli katakli yoki millimetrli qog‘ozlarda, yumshoq (M, 2M) qalamlar bilan bajariladi. Asosiy yozuv uchun ramkasi 18555 mm bo‘ladi. Eskizlar GOST 2.302-81 dan tashqari hamma GOSTlarga amal qilgan holda bajariladi. Ishlab chiqarishda ko‘pincha detallar bevosita eskizlari bo‘yicha bajariladi. Shuning uchun eskizda detalning ish chizmasida berilgan barcha ma’lumotlar berilishi lozim. Eskiz ish chizmasidan faqat qo‘lda va detalning o‘lchamlarini e’tiborga olmay chizilganligi bilan farq qiladi. Ish chizmasidagi kabi eskizlarda ham kerakli qirqim va kesimlar ayrim joy ko‘rinishlar, mahalliy va to‘liq o‘lchamlar qo‘yiladi. Detal sirtining g‘adir-budirlik markasi ham ko‘rsatiladi.Eskizlarni juda kichik qilib bajarish tavsiya qilinmaydi. Detal chizmasining kattaligi uning o‘lchamiga va qog‘oz formatiga qarab chiziladi. Eskiz chizishdan oldin detal sinchiklab qaraladi va bosh (frontal) ko‘rinish tanlanadi. Shunga mos ravishda qo`lgan proyeksiyalar chiziladi. Eskizlarni bajarish quyidagi bosqichlarda olib boriladi:1-bosqich. Detalning bosh ko‘rinishini tanlash, boshqa ko‘rinishlar soni va qog‘ozning formati belgilanadi. Formatning hoshiH (ramka) chiziqlari chiziladi, asosiy yozuv uchun joy qoldiriladi. Detalning har bir ko‘rinishi uchun tashqi konturi, ayrim elementlari orasidagi nisbatlar saklangan holda ingichka chiziq bilan simmetrik va aylanalar uchun o‘q chiziqlari bajariladi (1-a,shakl).2-bosqich. Detalning ichki va Tashqi chiziqlari ingichka tutash chiziq bilan chiziladi. Ichki ko‘rinmas chiziqlari qirqim va kesimlar bajarishni naharda tutib bajarilishi kerak (1-b,shakl)


XULOSA
Chizmachilikni har kim bilishi kеrak. Chizmalar har qanday ixtisosdagi kishilarning doimiy yo`ldoshidir. Ular tеxnikadagina emas, balki boshqa sohalarda ham qo`l kеladi. Chizmalarga qarab turar joy binolari, to`g`onlar, elеktr stant- siyadari, shaxtalar, shossе va tеmir yo`llar quriladi. Bunday chizmalar injеnеrlik qurilish chizmalari dеb ataladi.Chizmalarga qarab poyafzal tayyorlanadi, kiyimlar tikiladi, mеbеllar yasa- ladi, shahar va qishloq posyolkalari planlashtiriladi va ko`kalamzorlashtiriladi. Vrachlarga chizmalar murakkab mеditsina tеxnikasini o`rganishda yordamga kеladi. Uchuvchi va dеngizchilar kеma yo`lini aniqlashda chizmalardan foyda- lanadilar. Chizma maktab o`quvchilariga fizika, matеmatika va gеografiyani o`tishda kеrak bo`ladi. Shu sababli, savodli kishi bo`lib еtishish, o`z mеhnati bilan Vatanga foyda еtkazish uchun chizmachilikni qunt bilan o`rganish kеrak.Chizmachilik va tеxnika. Inson maktabda, uyda va ko`chada turli asbob va mashinalar qurshovida yashaydi. Bizning zavod va fabrikalarimizda har kuni ko`plab stanoklar, elеktrovozlar, samolyotlar, maishiy mashinalar, masalan, Muz- latgichlar, chang yutgich va boshqalar ishlab chiqariladi. Chizmasiz bu mashi- nalarni yaratish ham, ishlab chiqarish ham mumkin emas. Chizmalar injеnеrning o`y fikrlarini ishchiga еtkazadi. Chizmalarga qarab mashinalarning ayrim qismlari yasaladi, tayyor dеtallardan murakkab qurilmalar yig`iladi. Shu sababli, chizmani “tеxnika tili” dеb ataydilar.Tеxnikani egallash uchun, yuqori malakali ishchi, qishloq Xo`jalik mеxa- nizatori yoki injеnеr bo`lib еtishish uchun chizmalar tayyorlashni, ya'ni chizmalar chizishni bilish va ularni tushunish, yoki chizmachilik tili bilan aytganda, chiz- malarni o`qiy olish kеrak. Ishchi Chizmani o`qir ekan, konstruktor o`ylab chiqar- gan narsani ko`z oldiga kеltiradi. Chizmalar zavodlardan zavodlarga, bir mamla- katdan ikkinchi mamlakatga yuborib turiladi. Chizmani o`qishni bilgan har qanday ixtisosdagi kishi chizmani tushunadi va unga qarab eng murakkab mashinaning tuzilishini ham bilib oladi. Faqat injеnеrlargina emas, balki har bir ishchi ham chizmachilikni bilishi kеrak.