Олти ёшли боланинг мактабга тайёргарлик даражасини ўрганиш юзасидан методика

2.Фонематик уқувини текшириш

2. Проверка фонематического слуха

а) логопед кетидан қайтар

та-да-та	са-за-са	ка-га-ка	ла-ра-ла	па-ба-па	на-ма-на	ва-фа-ва	жа-за-жа	ша-чаша	за-са-за
Мили ционер		Экска ватор		ҳархил рангли		чуғурчуқ		Гулли чойшаб

б) Қайси сўз узун ?

уй-уйча

мушук-мушукча

гул-гуллар

олмалар-олма

в) сўзда биринчи товушни топ

Пиёла, дарахт, рубоб, варрак, қошик, мактаб.

2.Проверка фонетического слуха.

а) Повтори за логопедом

та-да-та	СА-за-са	ка-га-ка	ла-ра-ла	па-ба-па	на-ма-на	ва-фа-ва	жа-за-жа	ша-чаша	за-са-за
Мили ционер		Экска ватор		Разно цветный		Чёрный щенок		Высоко горный

б) какое слово длиннее?

Стул-стульчик

Читать –прочитать

Дом-домик

Собачка-собака

в) Назови первый звук в слове.

Кошка, дорога, ветка, рыба, стул, чашка, собака, лодка.

3. Нутқнинг лексик-грамматик томонини текшириш

(серияли сюжетли расмга қараб ҳикоя тузиш)

3 Проверка лексико-грамматической стороны речи

(Составление рассказа по серии сюжетных картинок)

Айёр типратикон Хитрый ёжик

Топшириқларни баҳолаш мезонлари


I.Топшириқ: “Шаклларни худди шундай чизиб беринг!”

Мақсад: Болада ихтиёрий диққат, кўрув идроки, мантиқий тафаккур, математик ҳамда фазовий тасаввурлари ва майда қўл моторикасининг ривожланганлик даражасини аниқлаш.

Кўрсатма: Болага турли шакллар чизилган жадвал берилади. Бола жадвалдаги шаклларга қараб, нуқталарни бирлаштирган ҳолда намунадаги шаклни чизиб бериши керак. Болага қуйидагича топшириқ берилади: “Жадвал ичидаги нуқталарни намунада берилган шаклга қараб бирлаштириб беринг”.

Баҳолаш тартиби:

10 балл- ҳар бир жадвалдаги шаклларни тегишли нуқталар ёрдамида намунадагидек аниқ ва тўғри бирлаштириб берса - болада диққат, фазовий идрок, математик тасаввур, кўрув ҳаракат координацияси, майда қўл моторикаси юқори даражада ривожланган.

Ҳар бир тўғри бажарилган вазифа учун 2 баллдан жами 10 балл билан баҳоланади..

8-9 балл ҳар бир жадвалдаги шакллар намуна бўйича тўғри, лекин уларнинг шакли ва ўлчами бироз нотўғри чизилган бўлса- боланинг майда қўл моторикаси яхши, диққати, идроки, кўрув ҳаракат координацияси, математик тасаввурлари яхши ривожланган.

Ҳар бир жадвалдаги нуқталарни бирлаштиришда 1-2 та хатоликка йўл қўйса жами 8-9 балл билан баҳоланади.

6-7 балл шакллар қисмларини чизишда бироз хатоликларга йўл қўйса, шакллар турли хил ўлчамларда чизилган бўлса- боланинг майда қўл моторикаси, идроки, кўрув ҳаракат координацияси ва математик тасаввурлари ўрта даражада ривожланган.

Ҳар бир жадвалдаги нуқталарни бирлаштиришда 3-4 та хатоликка йўл қўйса жами 6-7 балл билан баҳоланади.

4-5 балл шакллар нотўғри чизилган бўлса, уларнинг баъзи қисмлари етишмаса- болада майда қўл моторикаси, идроки, кўрув ҳаракат координацияси ва математик тасаввурлари паст даражада ривожланган.

Ҳар бир жадвалдаги нуқталарни бирлаштиришда 5 та хатоликка йўл қўйса жами 4-5 балл билан баҳоланади.

3-2 балл- шаклларни намунадагидек ўхшатиб чизиб бера олмаса ва хатоликларга йўл қўйса, шаклларни тўлиқ идрок қила олмаса ёки умуман чиза олмаса, - боланинг майда қўл моторикаси, идроки, кўрув ҳаракат координацияси ва математик тасаввурлари ривожланмаган ва бундай болалар билан коррекцион ривожлантирувчи машғулотлар тавсия қилинади.

Ҳар бир жадвалдаги нуқталарни бирлаштиришда намунадагидек шаклларни чизиб бера олмаса 2-3 балл билан баҳоланади.

II.Топшириқ: “Етишмаётган қисмни чизинг!”

Мақсад: Боланинг диққат кўлами кенглиги, идроки, кўрув хотираси,мантиқий тафаккури ва математик тасаввурларининг ривожланганлигини аниқлаш.

Кўрсатма: Болага қуйидагича топшириқ берилади:

Расмларда қуёнчаларнинг баъзи бир тана қисмлари етишмайди. Уларни топинг ва чизинг. Ҳар бир қуёнчага нечтадан сабзи тўғри келишини ҳисоблаб уларни қуёнчалар билан бирлаштиринг.

Баҳолаш тартиби:

4 балл- Расмдаги қуёнчаларнинг етишмаётган қисмларини аниқ, тўғри чизиб берса ҳамда ҳар бир қуёнчага нечтадан сабзи тўғри келишини ҳисоблаб улар сонини қалам билан бирлаштириб берса- боланинг диққати, идроки, кўрув хотираси, мантиқий тафаккури ва математик тасаввурлари юқори даражада ривожланган.

Расмдаги барча қуёнчаларни етишмаётган қисмини тўғри чизса ва сабзилар сонини тўғри тақсимласа 4 балл билан баҳоланади.

Расмдаги 3 та қуёнчалар етишмаётган қисмини тўғри чизса ва сабзилар сонини тўғри тақсимлашда битта хатоликка йўл қўйса, 3 балл билан баҳоланади. Бунда боланинг диққати, идроки, кўрув хотираси, мантиқий тафаккури ва математик тасаввурлари яхши ривожланган.

Расмдаги 2 та қуёнчалар етишмаётган қисмини тўғри чизса ва сабзилар сонини тўғри тақсимлашда иккита хатоликка йўл қўйса, 2 балл билан баҳоланади. Бунда боланинг диққати, идроки, кўрув хотираси, мантиқий тафаккури ва математик тасаввурлари ўртача даражада ривожланган

Расмдаги битта қуёнчани етишмаётган қисмини тўғри чизса ва сабзилар сонини тўғри тақсимлашда учта хатоликка йўл қўйса, 1 балл билан баҳоланади. Бунда боланинг диққати, идроки, кўрув хотираси, мантиқий тафаккури ва математик тасаввурлари паст даражада ривожланган.

Расмдаги қуёнчалар етишмаётган қисмини топа олмаса ва сабзилар сонини тўғри тақсимлай олмаса 0 балл билан баҳоланади. Бунда боланинг диққати, идроки, кўрув хотираси, мантиқий тафаккури ва математик тасаввурлари ривожланмаган.

III.Топшириқ “Етишмаётган белги ва шаклни чиз!”

Мақсад: Болани диққати, мантиқий тафаккури ва математик тасаввурлари ҳамда идрокининг ривожланганлик даражасини аниқлаш. Болага қуйидагича кўрсатма берилади:

Кўрсатма: Ҳар бир жадвал ичидаги белги ва шакллар жойлашувига эътибор беринг, бўш катакчаларга етишмаётган белги ёки шаклни топиб чизинг.

Баҳолаш тартиби:

4 балл- Ҳар бир жадвал ичидаги белги ва шаклни тўғри чизиб берса боланинг диққати, мантиқий тафаккури, математик тасаввурлари ва идроки юқори ривожланган.

Жадваллардаги етишмаётган шаклни тўғри чизиб берса, ҳар бир бажарилган тўғри вазифа учун икки баллдан жами, 4 балл билан баҳоланади.

2 балл- жадвал(2 та) ичидаги етишмаётган шаклни тўғри чизишда битта хатоликка йўл қўйса 2 балл билан баҳоланади-бунда боланинг диққати, мантиқий тафаккури, математик тасаввурлари ва идроки ўрта даражада ривожланган.

0 балл- жадвалдаги етишмаётган шаклларни чизиб бера олмаса боланинг диққати, мантиқий тафаккури, математик тасаввурлари ва идроки ривожланмаган.

IV. Топшириқ “Шакл ва белгиларни сананг!”

Мақсад: Бола диққатининг барқарорлиги, кўрув хотираси ва идроки, математик тасаввурларининг ривожланганлигини аниқлаш.

Кўрсатма: Болага қуйидагича топшириқ берилади:

Жадвал ичидаги ҳар бир шаклни санаб, унинг сонини ўнг томондаги бўш катакчага ёзиш таклиф этилади.

Баҳолаш тартиби:

6 балл- жадвалдаги шакл ва белгиларни санаб, улар сонини ўнг томондаги бўш катакчага рақам билан тўғри ёзиб берса(ёзишни билмаса, сонини тўғри айтса, психолог томонидан рақам ёзиб қўйилади), бола диққат кўлами кенг, барқарор, кўрув хотираси ва идроки, математик тасаввурлари юқори даражада ривожланган.

Бўш катакчага шакл ва белгилар сонини рақам билан тўғри ёзиб берса, ҳар бир тўғри жавоб учун 1 баллдан жами 6 балл билан баҳоланади.

5 балл- жадвалдаги шакл ва белгиларни санаб, улар сонини ўнг томондаги бўш катакчага рақам билан ёзишда битта хатоликка йўл қўйса, бола диққатининг барқарорлиги, кўрув хотираси ва идроки, математик тасаввурлари яхши ривожланган.

4 балл- жадвалдаги шакл ва белгиларни санаб, улар сонини бўш катакчага рақам билан ёзишда иккита хатоликка йўл қўйса, бола диққатининг барқарорлиги, кўрув хотираси ва идроки, математик тасаввурлари ўртача ривожланган.

3 балл- жадвалдаги шакл ва белгиларни санаб, улар сонини рақам билан ёзишда учта хатоликка йўл қўйса, бола диққатининг барқарорлиги, кўрув хотираси ва идроки, математик тасаввурлари етарли даражада ривожланмаган.

2-1 балл- жадвалдаги шакл ва белгиларни санаб, улар сонини рақам билан ёзишда 4 ва ундан ортиқ хатоликка йўл қўйса, бола диққатининг барқарорлиги, кўрув хотираси ва идроки, математик тасаввурлари ривожланмаган.

V.Топшириқ: “Расмлар кетма-кетлигини тўғри топинг ва шу расм асосида ҳикоя тузиб беринг!”

Мақсад: Бола диққати, хотираси ва мантиқий тафаккурининг ривожланганлигини аниқлаш

Кўрсатма: Болага қуйидагича топшириқ берилади:

Расмларга диққат билан қаранг, улар кетма-кетлигини аниқлаб, расм пастидаги бўш катакчаларга рақамлар билан ёзиб қўйинг ва шу асосда ҳикоя тузинг.

Баҳолаш тартиби:

3 балл- расмлар кетма-кетлигини тўғри аниқлаб рақамлар билан белгилаб берса ва шу асосда тўғри ҳикоя туза олса, боланинг диққати, хотираси ва мантиқий тафаккури юқори даражада ривожланган.

Расмлар кетма-кетлигини рақамлар билан бўш катакчаларга тўғри белгилаб берса ва шу асосда мантиқий ҳикоя туза олса, ҳар бир тўғри бажарилган вазифа учун 0,5 баллдан жами 3 балл билан баҳоланади.

2-2.5 балл- расмлар кетма-кетлигини рақамлар билан белгилашда ва шу асосда ҳикоя тузишда 1-2 та хатоликка йўл қўйса, боланинг диққати, хотираси ва мантиқий тафаккури яхши ривожланган.

1-1.5 балл- расмлар кетма-кетлигини рақамлар билан белгилашда ва шу асосда ҳикоя тузишда 3-4 та ва ундан ортиқ хатоликка йўл қўйса, боланинг диққати, хотираси ва мантиқий тафаккури паст ривожланган.

0 балл-расмлар кетма-кетлигини аниқлаб ҳикоя туза олмаса боланинг диққати, хотираси ва мантиқий тафаккури ривожланмаган, бундай болалар чуқур коррекцион текширувга муҳтож.

VI. Топшириқ “Суҳбат”

Мақсад: Боланинг мактабга ижтимоий-психологик тайёрлик даражаси, яъни умумий маълумотлар ва аниқ тасаввурлар заҳираси, илк ўқув мотивларининг шаклланганлиги ва маънавий–ахлоқий сифатларини ўрганиш.

Кўрсатма: Болага саволлар берилиб, уларнинг жавоблари қайдномада белгилаб борилади. (Саволлар жавоб варақасида берилган, уларни ўзгартириш мумкин, лекин саволларнинг умумий сони 10 тадан ошмаслиги керак). Суҳбатни ўйин усулида ва эмоционал ҳолатлар акс этувчи харакатлар билан олиб бориш керак.

Суҳбат давомида жавобларни баҳолаш мезонлари

1. Ҳар бир саволга тўғри жавоб учун 2 балл берилади.

2. Тўғри, лекин тўлиқ бўлмаган жавоб учун 1 балл берилади.

3. 3-саволга тўғри жавоб: кун ва туннинг фарқини аниқ айтса 2 балл, тўлиқ бўлмаган жавоб учун 1 балл берилади.

4. Савол мазмунига мос келувчи жавоб берилса, тўғри деб ҳисобланади. Масалан: “Отам ўқитувчи бўлиб ишлайди”. “Ойим Лола”, “Адам ишда ишлайди”га ўхшаш жавоблар эса нотўғри ҳисобланади.

5. 5- саволга тўғри жавоб учун: агар спорт турларини айтиб бера олса, 2 балл, агар бирор-бир спорт турини тўғри айтиб бера олмаса 0 балл билан баҳоланади.

Суҳбат натижаларини умумлаштириш:

Барча топшириқлар бўйича умумий балл чиқариш қуйидаги тарзда амалга оширилади:

9-10 та саволга тўғри жавоб учун - 3 балл

6 - 8 та саволга тўғри жавоб учун - 2 балл

3 – 5 та саволга тўғри жавоб учун - 1 балл

3 тадан кам саволга тўғри жавоб учун – 0 балл.

Балларнинг умумий йиғиндиси 3 балл бўлса, бола ижтимоий-психологик жиҳатдан мактабда таълим олишга тайёр;

2 балл бўлса, ижтимоий-психологик жиҳатдан ўрта тайёргарликка эга:

1-балл бўлса, ижтимоий-психологик жиҳатдан тайёргарлиги паст.

VII. Toпшириқ “Логопедик текширув”

Психологик-педагогик ташхис комиссиясининг аъзоси бўлган логопед томонидан нутқида нуқсони бўлган болалар қуйидаги логопедик текширувдан ўтказилади:

1. Товуш талаффузини текшириш

2. Фонематик ўқувини текшириш

3. Нутқнинг лексик-грамматик томонини текшириш (сюжетли расмга қараб ҳикоя тузиш).

1. Товуш талаффузини текшириш

1-ТОПШИРИҚ

Изоҳ:Тўғри талаффуз қилинган товушни тагидаги бўш жадвалга “+” белгиси, нотўғри талаффуз қилинган товушни тагидаги бўш жадвалга “-” белгиси қўйилади. Бола 3 тагача товушни нотўғри талаффуз қилса 1 балл, 4 та ва ундан кўп товушни нотўғри талаффуз қилса 0,5 балл билан баҳоланади

2. Фонематик ўқувини текшириш

2-ТОПШИРИҚ

Изоҳ: Бўғинларни такрорлашда тўғри айтилган бўғинларни тагидаги бўш жадвалга “+” белгиси, нотўғри айтилган бўғинларни тагидаги бўш жадвалга “-” белгиси қўйилади. Сўзларни такрорлашда тўғри айтилган сўзларнинг ёнидаги бўш жадвалга “+” белгиси, нотўғри айтилган сўзларнинг ёнидаги бўш жадвалга “-” белгиси қўйилади. Бола ҳаммаси бўлиб 4 тагача бўғин ва сўзларни нотўғри такрорласа 1 балл, 5 та ва ундан кўп бўғин ва сўзларни нотўғри такрорласа 0,5 балл билан баҳоланади.

3. Нутқнинг лексик-грамматик томонини текшириш

3-ТОПШИРИҚ

(сюжетли расмга қараб ҳикоя тузиш)

Изоҳ: Бола сюжетли расмга қараб 4 та ва ундан кўп мазмунли гап туза олса 2 балл, 3 тагача мазмунли гап туза олса 1 балл, умуман мазмунли гап туза олмаса 0 балл билан баҳоланади. Логопед ўзининг кўргазмали қуролларидан фойдаланади. “Менинг оилам”, “Боғда”, “Ҳайвонот боғида”, “Болалар боғчасида”ва шунга ўхшаш мавзудаги сюжетли расмлар қўлланилиши тавсия этилади.

6 ёшли болаларнинг психологик-педагогик кўригида қўлланиладиган логопедик баҳолаш мезонлари

1.	Товуш талаффузи	1 балл
2.	Фонематик ўқуви	1 балл
3.	Нутқнинг лексик-грамматик томони	2 балл
	Жами:	4 балл

Умумий ўтиш бали 4 балл

Бундан ташқари психолог бола нутқининг ривожланганлик даражасини аниқлаш учун қуйидагиларга эътибор бериш керак:

боланинг нутқи ривожланган, сўзлар туркуми турлича;

барча сўзларни тушуниш мумкин ва улар маъносига мувофиқ ишлатилган;

барча товушлар аниқ ва тўғри талаффуз қилинган;

саволларга жавоблар мазмунга эга бўлган тўлиқ жумлалардан тузилган;

бола саволларга жонли ва тўғри жавоб берди;

психологнинг саволлари фикрини баён қилишга ундайди

суҳбат диалог тарзида ўтади.

Ҳар бир бола учун логопедик карта тўлдирилади. Агар болаларнинг нутқида нуқсон аниқланмаса у ҳолда, 7 топшириқ учун белгиланган 4 балл умумий балларга қўшиб ҳисобланади.

Барча топшириқлар бўйича психологик-педагогик ташхис натижаларини хулосалаш.

Олти ёшли бола психологик-педагогик ташхисдан ўтказилгандан сўнг ҳар бир топшириқ бўйича олган баллари умумлаштирилиб, якуний балл чиқарилади.

Т = Т₁+Т₂+ Т₃+Т₄+Т₅ Т₆+Т₇

Т – якуний балл ...

Т_{1, 2, 3,4,5,6,7} - топшириқлар бўйича баллар.
Шундан:

32-34 балл бўлса – бола мактабда таълим олишга тайёр.

29-31 балл бўлса - бола мактабда таълим олиши мумкин.

25-28 ва ундан паст балл бўлса – бола мактабда таълим олишга тайёр эмас

Ташхис хулосасига кўра олти ёшли бола мактабда ўқишга тавсия қилинади ёки етарли даражада ўқишга тайёр бўлмаган боланинг ота-онасига қўшимча тавсиялар берилади (болалар боғчасининг тайёрлов гуруҳида мактабгача таълимни давом эттириш ёки ота-оналарга бола билан мустақил шуғулланиш тавсия этилади).

Ҳар бир топшириқ бўйича натижалар ҳамда якуний хулосалар батафсил “Олти ёшли бола билан ўтказилган психологик-педагогик ташхис кўриги натижалари” варағи (2-илова)да қайд этилади.

Мактабга ўқишга бориш ёки ўқишга тайёр эмаслик тўғрисидаги тавсиялар ҳам аниқ изоҳлаб берилиши шарт.

Натижалар варағи психолог томонидан тўлдирилиб имзоланади ва психологик-педагогик ташхис комиссиясига тақдим этилади. Комиссия хулосаларни муҳокама этиб, тегишли қарор қабул қилади.

Ҳар бир “Олти ёшли боланинг психологик-педагогик ташхис варағи” (1-илова) туман ташхис марказида қолади, “Олти ёшли бола билан ўтказилган психологик-педагогик кўрик натижалари” варағи (2-илова) эса ота-оналарга умумтаълим мактабига топшириш учун берилади ва мактабга қабул қилингандан сўнг ўқувчининг шахсий ҳужжатлар йиғма жилдида сақланади.

Адабиётлар

1. 
   Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги Қонуни ва “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” - 1997й.
   
2. 
   Й.М.Асадов. Мактаб амалий психологияси. Тошкент 1999 й.
   
3. 
   Ғозиев Э.Г. Психология муаммолари. Тошкент: Университет, 1999.
   
4. 
   Керн Йрасек методикалари тўплами.
   
5. 
   Равен тестлари
   
6. 
   Рогов Е.И Настольная книга практического психолога. Учеб.пособие:-М.Изд-во ВЛОДОС-ПРЕСС, 2003
   
7. 
   “Дошколята”:- интернет материаллари 2014 йил.