Oltin madanlarini bashoratlash va qidirish uslublarini takomillashtirish maksadida chodanli maydoni pirmirob konning kop factorli modelini yaratish

III BOB. O'ZBEKISTONDA OLTIN MADANLARINI BASHORATLASH USLUBLARINING RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI

1. 
   Oltin Madanli Konlarning geologik-struktura modellari
   

Har xil genetik tipdagi konlarning fazoviy bo'ysunuvchi va muntazam ravishda namoyon bo'ladigan konlarini aniqlashda ma'dan hosilalari tarkibida oltin rudasini nazorat qiluvchi xususiyatlarning turli xil tabiiy birikmalari bilan belgilanadigan "barqaror" mahsuldor mieralogik birlashmalarning asosiy xususiyatlariga katta ahamiyat beriladi. asosiy minerallar-profillash metallarini boyitish korxonalari, bu esa o'z navbatida rudalarning ma'lum mineral turlarini ajratish imkonini beradi. Ruda hosil boʻlish sistematikasida Oʻzbekistonning oltin rudali va murakkab oltinli konlari uchun rudalar tarkibiga koʻra rudalarning 8 ta oʻziga xos mineral turi aniqlangan (6-jadvalga qarang). Bu mineral turlari rudalarning moddiy tarkibining murakkabligiga qarab 3 tadan (past navli sulfidli rudalarda) 6-8 tagacha (o'rtacha, sezilarli darajada sulfidli rudalarda) komponentlarni o'z ichiga oladi.
Asosiy tarkibiy qismlarga qo'shimcha ravishda - oltin va kvarts, past darajadagi sulfid hosil bo'lgan ko'pgina ob'ektlarning rudalari kumush minerallari va karbonatlari bilan ajralib turadi. Sanoatga yaqin kontsentratsiyalar va chaqmoqtoshlarda sheelit rudani lokalizatsiya qilish uchun qulay muhitning muhim ko'rsatkichi sifatida, Chaqilkalyon tog'larida doimiy ravishda Qizilturuq ruda konining oltin-noyob metallarning minerallashuvi bilan birga keladi.[77]. Adklyar kambag'al va kam sulfidli tuzilishdagi Chotqol-Kuramin mintaqasi konlarida - Chadak (Pirmirab va Guzaksoy), Aprelevka, Shkolnoye, shuningdek Tamditau (Myutenbay) tog'larida qayd etilgan.
Rudalari kam sulfidli qatlamning tipik vakillari bo'lgan Charmitan, Ajibugut, Qizilmasay, Muruntov va boshqalar konlari kamdan-kam uchraydigan konlari bilan ajralib turadi.metallar, asosan scheelit shaklida volfram. Bundan tashqari, ushbu qatlam konlari rudalarida oltinning yuqori konsentratsiyasi bilan yaqin fazoviy bog'liqlik, umume'tirof etilgan mineral-konsentratorlar - pirit, arsenopirit va kvarts bilan bir qatorda, xalkopirit, faxlor va karbonatlar ham namoyon bo'ladi.
Oʻrtacha sulfid hosil boʻlishining oʻziga xos xususiyati bu rudalarda telluridlar, barit (Sharqiy Oʻzbekiston konlari) va pirit paragenezlari, yaʼni sulfidli minerallarning yuqori konsentratsiyasi (Gʻarbiy Oʻzbekiston konlari).
Yuqorida qayd etilgan konlarning mineral turlarining tarkibiy tarkibi xilma-xilligining ortishi bilan rudalarning sulfidlilik darajasining ortishi hodisasi ruda hosil bo'lishi haqidagi zamonaviy g'oyalarga mos keladigan tabiiy sabab-oqibat munosabatlariga ega.[43, 152, 165, 371-373, 388, 392, 398, 409 va boshqalar].. Shu bilan birga, rudalarning sulfidlilik darajasi ortishi bilan ruda jismlarining moddiy va morfologik xususiyatlari va ular joylashgan muhit kimyosida ham o'zgarishlar qayd etiladi. Bu tendentsiya ruda jismlarining mahsuldor mineral birlashmalarining morfostruktura turlari va tarkibiy qismlarining xilma-xilligining ortishi, ularning litologik va struktura-tektonik lokalizatsiya sharoitlarining murakkablashishida yaqqol namoyon bo'ladi. Shuningdek, rudalarning sanoat ahamiyatli komponentlari tarkibini va mahsuldor mineral birlashmalarni hosil qilish uchun harorat oralig'i diapazonlarini kengaytirishda (kvarsdagi gaz-suyuqlik qo'shimchalarini dekrepitatsiya va gomogenlashtirish ma'lumotlariga ko'ra)[45, 69, 213].
Kambag'al sulfid konlari asosan Pritashkent GER hududida to'plangan va rudalarning ancha sodda moddiy tarkibi bilan ajralib turadi. Ularni tashkil etuvchi mahsuldor mineral assotsiatsiyalar, asosan, ular ichida joylashgan konkordant interformatsion plastinka, linza va ustunga o'xshash jismlarda to'plangan.muloyimlik bilan daldırma interformatsion yoriqlar va quyi tartibli aralash yoriqlar (yoriqlar) (Shirotnoye, kauldi, Chumauk. Samarchuk va boshqalar). Bundan tashqari, Sharqiy Oʻzbekiston obʼyektlari 160-280⁰S haroratda hosil boʻlgan yonma-yon boʻshliqlar va yertoʻla qoʻngʻiroqsimon koʻtarilishlarning chekka zonalarining felsimon vulqon jinslarida rivojlanishi bilan tavsiflanadi. Ushbu harorat oralig'i mos ravishda ixtisoslashgan rudalarning oltin-karbonat-kvars (160-280⁰C) va oltin-kumush-kvarts (160-280⁰C) mineral turlaridan kvarts tarkibidagi gaz-suyuq qo'shimchalarning (GLI) gomogenlanish harorati bilan asoslanadi. Au (Ag, Hg) va Ag (Te, Se, Cu, Hg) da[77, 213].
Minerallanishning kambag'al va kam sulfidli turlari o'rtasida o'tish davri bo'lgan Chadak, Aprelevka, Shkolnoe va boshqalar rudalarining oltin-kumush-adulariya-karbonat-kvars mineral turi 100-240⁰ haroratda kvarts HLWning gomogenlashishi bilan tavsiflanadi.C va Au, Ag ning ko'tarilgan tarkibi (Bi, W, Fe, Cu, Sb, Hg). Ushbu mineral turining mahsuldor birlashmalari ruda jismlarining ham undosh, ham sekant morfostruktura turlarida lokalizatsiya qilingan.
ixtisoslashgan Qizilalmasay (Qizilolma, Mesopotamiya) va Zarmitan (Charmitan, Guzumsoy, Urtalik) ruda konlarining past sulfidli oltin-kumush-polisulfid-nodir-metall-karbonat-kvars tipidagi rudalari uchun.Au, Ag, W (Cu, Te, Se, Bi, As, Hg) tasmasimon cho'zilgan, ustunsimon, eshelon shaklidagi shakllarning asosan sekant vena tanalari bilan tavsiflanadi. Ular oraliq tarkibli jinslarda (kvars- va sienodiyorit porfiritlari) va kristalli shistlarda joylashgan bo'lib, chuqur yoriqlar kesishgan yarim doira strukturali yoriqlar bilan chiziqli vulqon-tektonik chuqurliklarning chegara zonalarida, shuningdek, endotektonik chuqurliklarda keng tarqalgan. , granosenit va monsiyanit intruziyalarining ekzo-kontaktlari. Yirik murakkab burmali konstruksiyalarning periklinal yopilishi yaqinida rivojlangan chuqur yoriqlarning subkenlik shoxlaridagi siljish zonalari Markaziy Qizilqum (Muruntov, Myutenbay, Ajibugut va boshqalar)dagi kam sulfidli konlarning lokalizatsiyasi bilan tavsiflanadi. va Janubiy Nurotov (Sarmich, Marjonbuloq). Ushbu guruhdagi foydali komponentlar qatori,[303].Minerallashgan zonalar va asosiy tomirli stratiform konlar uchun asosiy muhit bu sanoat ob'ektlarida metamorflangan karbonli qumtoshlar, alevolitlar va slanetslardir. Ko'rib chiqilayotgan mineral turdagi rudalarga xos xususiyat bu 200-300⁰S atrofida qayd etilgan kvarts dekreptoaktivligining kuchli cho'qqilarining mavjudligi.
Keyingi o'rtacha sulfidli ruda shakllanishining ruda tanasi murakkab sekant, kamroq konkordantli, lenta shaklidagi, cho'zilgan, lentikulyar, eshelon- va quvurli shakllar bilan ifodalanadi. Ba'zi ob'ektlarda joylashtirishning yuqori zichligi, turlarining xilma-xilligi va ichki makonda foydali komponentlarning yuqori miqdori tufayli ruda tanalari minerallashgan zonalarga birlashtiriladi.[280].Ular asosan sekant singan tuzilmalar va interformatsiyali maydalash zonalarida joylashgan. Agar Sharqiy Oʻzbekiston konlarida maʼdan jismlarining bu morfostruktiv tiplari mahalliy vulkanotektonik kalderalarning ichki, kamroq tez-tez chekka qismlariga xos boʻlsa, Markaziy Qizilqum obʼyektlarida ularning hosil boʻlishining muhim sharti surilishning mavjudligi hisoblanadi. va chuqur to'shakdagi yoriqlar bilan murakkablashgan kesish zonalari. Ikkala holatda ham rudali o'rta va asosiy tarkibli jinslar (diabazlar, dioritlar), shuningdek karbonatlar to'plamidir. Ushbu shakllanish uchun rudalarning ikkita mineral turi ajratiladi: oltin-kumush-polisulfid-tellurid-karbonat (barit)-kvars (Qayragʻoch, Koʻchbuloq va boshqalar) va oltin-kumush-nodir-metall pirit-karbonat-kvars (Koʻkpatas, Amantaytau va boshqalar). ) foydali komponentlarning turli tarkibi bilan tavsiflanadi - Au, Ag, Cu, Te (Pb, Bi, Se, Zn, Cd, Sb, Hg, As, Sn) va Au, Ag W, Sb (Cu, gr. Pt, As). , Pb, Zn, Hg, Se, Te). Ushbu turdagi rudalardan kvartsdagi GZhV deyarli bir xil harorat oralig'ida bir hil holga keltiriladi - 110-300⁰S[213].
Kvarsda GZHV gomogenizatsiyasining harorat diapazonining sezilarli darajada oshishi, 200⁰S (150-350⁰S) ga yetib, oltin o'z ichiga olgan asosan sulfidli kumush rudalarida (kumush-polisulfid (pirit) - karbonat-kvars oltin o'z ichiga olgan mineral turi) qayd etilgan. omonatlarning ikki guruhida. Markaziy Qizilqumdagi (Kosmanachi, Vysokovoltnoe, Oqjetpes) ixtisoslashgan sanoat ob'ektlarining ruda korpuslari.Ag, Au, W, Te (Se, Sb, Pb, Zn, Cu, Pt, Cd, Hg) asosan plastinkasimon yotqiziqlar va kvars-tomir zonalari bilan ifodalanadi. Ularning yashash muhiti har xil yo'naltirilgan yoriqlar kesishgan joylarda ajratilgan karbonat bloklari bo'lgan terrigen-kremniyli jinslarda rivojlangan siljish va strukturaviy eksfoliatsiya zonalari hisoblanadi. Ikkinchi guruh ob'ektlari - Sharqiy (Lashkerek) va Janubiy O'zbekiston (Xandiza) konlari mahalliy vulqon-tektonik chuqurliklarning ichki qismlarida rivojlangan kislotali vulqon jinslarida joylashgan.
Mineral hosil bo'lishining maksimal harorat diapazoni (100-410⁰S) Olmaliq va Sauqbuloq ruda konlarining oltin tarkibidagi porfirli mis ob'ektlarini tavsiflaydi.[57, 207],Cu, Au, Mo, Re, Pb, Zn (Ag, Se, Te, Cd, In, Os, Pt, Bi, Sb, Hg guruhi) kontsentratsiyasi ko'paygan mis-polisulfid-karbonat-kvars mineral turi bilan ifodalanadi. . Bu ob'ektlar porfir intruziyalari zahiralarining tepa va tanasida rivojlangan minerallashuvning shtokverk tipi bilan tavsiflanadi.

O‘zbekistonning endogen oltin rudasi va murakkab oltin konlari sistematikasi (M.M.Pirnazarov (2015) A.D.Genkin, I.M.Golovanov, R.I.Koneev, Yu.G.Safronov, M.K.Turapova, V.D.Tsoy va boshqalar materiallaridan foydalangan holda tuzgan).