Oltingugurt

Oltingugurtning kelib chiqishi

Mahalliy oltingugurtning katta to'planishi unchalik keng tarqalgan emas. Ko'pincha u ba'zi rudalarda mavjud. Mahalliy oltingugurt rudasi sof oltingugurt bilan kesishgan jinsdir.

Bu qo'shimchalar qachon paydo bo'lgan - hamrohlik qiluvchi jinslar bilan bir vaqtda yoki keyinroq? Qidiruv va qidiruv ishlarining yo'nalishi ushbu savolga javobga bog'liq. Ammo, oltingugurt bilan minglab yillar davomida aloqa qilishiga qaramay, insoniyat hali ham aniq javobga ega emas. Bir nechta nazariyalar mavjud bo'lib, ularning mualliflari qarama-qarshi qarashlarga ega.
Singenez nazariyasi (ya'ni, oltingugurt va asosiy jinslarning bir vaqtning o'zida hosil bo'lishi) mahalliy oltingugurtning hosil bo'lishi sayoz havzalarda sodir bo'lganligini ko'rsatadi. Maxsus bakteriyalar suvda erigan sulfatlarni vodorod sulfidigacha qaytardi, ular ko'tarilib, oksidlanish zonasiga kirdi va bu erda kimyoviy yoki boshqa bakteriyalar ishtirokida elementar oltingugurtgacha oksidlandi. Oltingugurt tubiga cho'kdi va keyinchalik oltingugurtli loy ruda hosil qildi.
Epigenez nazariyasi (oltingugurt qo'shimchalari asosiy jinslardan kechroq hosil bo'lgan) bir nechta variantlarga ega. Ulardan eng keng tarqalgani tosh massalari orqali o'tadigan er osti suvlari sulfatlar bilan boyitilganligini ko'rsatadi. Agar bunday suvlar neft yoki tabiiy gaz konlari bilan aloqa qilsa, u holda sulfat ionlari uglevodorodlar bilan vodorod sulfidigacha qaytariladi. Vodorod sulfidi yer yuzasiga ko'tarilib, oksidlanib, bo'shliqlar va jinslardagi yoriqlarda toza oltingugurtni chiqaradi.
So'nggi o'n yilliklarda epigenez nazariyasining turlaridan biri, metasomatoz nazariyasi (yunoncha "metasomatoz" almashtirish degan ma'noni anglatadi) tobora ko'proq tasdiqlanmoqda. Unga ko'ra, chuqurlikda gips CaSO4-H2O va angidrit CaSO4 ning oltingugurt va kalsit CaCO3 ga aylanishi doimiy ravishda sodir bo'ladi. Bu nazariya 1935 yilda sovet olimlari L. M. Miropolskiy va B. P. Krotov tomonidan yaratilgan. Uning foydasiga, xususan, bunday fakt gapiradi.
1961 yilda Iroqda Mishrak koni topilgan. Bu erda oltingugurt karbonatli jinslar bilan o'ralgan bo'lib, ular chiquvchi tayanchlar tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan omborni tashkil qiladi (geologiyada ular qanotlar deb ataladi). Bu qanotlar asosan angidrit va gipsdan iborat. Xuddi shunday manzara mahalliy Sho‘r-Su konida ham kuzatildi.
Ushbu konlarning geologik o'ziga xosligini faqat metasomatizm nazariyasi nuqtai nazaridan tushuntirish mumkin: birlamchi gips va angidrit mahalliy oltingugurt bilan kesishgan ikkilamchi karbonat rudalariga aylandi. Faqat foydali qazilmalarning yaqinligi muhim emas - bu konlarning rudasidagi oltingugurtning o'rtacha miqdori angidritdagi kimyoviy bog'langan oltingugurt miqdoriga teng. Va bu konlarning rudalarida oltingugurt va uglerodning izotopik tarkibini o'rganish metasomatizm nazariyasi tarafdorlariga qo'shimcha dalillar keltirdi.
Ammo bitta "lekin" bor: gipsni oltingugurt va kalsitga aylantirish jarayonining kimyosi hali aniq emas va shuning uchun metasomatizm nazariyasini yagona to'g'ri deb hisoblash uchun hech qanday sabab yo'q. Hozir ham yer yuzida ko'llar mavjud (xususan, Sernovodsk yaqinidagi Oltingugurt ko'li), bu erda oltingugurtning singenik cho'kishi sodir bo'ladi va oltingugurtli loyda pi gips yoki angidrit mavjud emas.
Bularning barchasi shuni anglatadiki, mahalliy oltingugurtning kelib chiqishi haqidagi turli xil nazariyalar va gipotezalar nafaqat bizning bilimimizning to'liq emasligi, balki chuqurlikda sodir bo'layotgan hodisalarning murakkabligi natijasidir. Hatto boshlang'ich maktab matematikasidan ham hammamiz bilamizki, turli yo'llar bir xil natijaga olib kelishi mumkin. Bu qonun geokimyoga ham tegishli.