On linguopoetic features of phraseological units

НамДУ илмий ахборотномаси - Научный вестник НамГУ 2019 йил 8-сон 

 

267 

 

Frazemalar  Sh.  Xolmirzayev  asarlarida  serqirra  ko`rinishda  uchraydi.  Ular 

birinchidan,  fikrni  lo`nda  va  ekspressiv  ifodalaydi,  xalq  tilida  qanday  ishlatilsa,  shu 

ma'noda qo`llanadi: - Hi, maylising ham ordona qolsin. Bolangning fe’lini bilasan-ku... (”O’n 

sakkizga kirmagan kim bor”) 

Ikkinchidan,  turg`un  birikmalar  murakkab  holda  qo`llanilib  asar  syujetida  hal 

qiluvchi  vazifani  o`tagan  yoki  asar  motivlarini  harakatga  keltirish,  voqealarni  bir-biriga 

ulash,  personajlarning  xarakterli  tomonlarini  ochishga  yordam  berish  kabi  bir  qator 

vazifalarni  bajaradi:  Lekin  quti  o’chdi.  Garangsib  Tilovga  tikildi  (”O’n  sakkizga  kirmagan 

kim bor”). 

Frazeologik  birikmalar  asar  ta'sirchanligini  yuqori  darajaga  ko`tarishga  xizmat 

qiladi.  [2.249]  Ko’plab  adabiyotlarda  frazeologizmlarning  ma’nosi  bitta  so’zga  teng 

bo’lgan birikma sifatida ta’riflanadi. Biroq ko’plab iboralarning ma’nosini aynan biror so’z 

bilan ifodalab bo’lmaydi: 

Badiiy 

matnda 

qo’llangan 

frazeologizmlar 

quyidagi 

xususiyatlari 

bilan 

xarakterlanadi: 

1.Frazeologizmlarda  oddiy  birliklarga  nisbatan  emosional-ekspressivlik  kuchli 

bo`ladi.  Masalan:  Shu  payt  hovlidan  eshitilayotgan  g’uvur-g’uvur  erkaklar  ovozi  va  kimnidir 

kimga shoshilinch ish buyurgani qulog’iga kirdi-yu, asta o’rnidan tura boshladi (”O’n sakkizga 

kirmagan kim bor”). 

2.Iboralar  holat  va  harakatga  nisbatan  qo`llaniladi,  ya'ni  fe'l,  ravish  so`z  turkumi 

bilan bog`liq:  Men sendan yashirmayman: shu opam bilan Jamshidlar bordi-yu mening oshimga 

zahar qo’shildi (”O’n sakkizga kirmagan kim bor”) 

3.Iboralarni hosil qilishda ma'no ko`chishning metafora usulidan ham foydalaniladi. 

Bunda metaforaning faqat holat va harakat belgilarini ko`rish mumkin: 

 Frazeologik  boylikni  nutqimiz  ko`rki  deb  ataydilar.[1.  35]  Aynan  shuning  uchun 

ham  frazeologizmlar  badiiy  asarning  xalqchilligini,  asar  tilining  milliyligini  oshirishga 

xizmatqiladi.  Sh.  Xolmirzayev  asarlarida  bir  qator  ana  shunday  iboralar  kuzatiladi. 

Masalan:  

Tagi yetimman, og’a... Lekin otamiz beli baquvvat odam bo’lgan (”Tabassum”)  

Yozuvchi personajlarni tasvirlashda o’ziga xos iboralarni ham kashf qiladi:-Og’a, yetimning