Ontogenez psixologiyasi fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

1. Instinkt. Darhaqiqat, yangi tug‘ilgan insonning ayanchli nochorligi tayyor instinktiv mexanizmlarning yetishmasligi bilan bog‘liq. Bola noqulay bo‘lganda, masalan, uning tanasi oziq-ovqat talab qilganda yoki uning harakat эrkinligi juda chegaralanganda yoki juda sovuq bo‘lgan hammomga qo‘yilganda u qichqiradi (yig‘laydi). Keyin ko‘krakka biriktirilgan so‘rg‘ichlarni yutadi va chaqaloq ovunadi, og‘ziga tushgan shirin, nordon va achchiq suyuqliklarga nisbatan boshqacha munosabatda bo‘ladi. Nihoyat, u kuchli nurda ko‘zlarini yopish kabi ba’zi juda oddiy mudofaa reflekslarini, ko‘rsatadi, va hokazo. Bu va shunga o‘xshash oddiy holatlar, asosan, har bir tuyg‘u organida yuzaga chiqishi mumkin, bu эsa o‘z navbatida bola tomonidan olib kelingan tayyor mexanizmlarning to‘liq inventarizatsiyasini tashkil qiladi.
2. Ko‘nikma. Hayotning birinchi yarmi aslida oddiy san’at, o‘tirish, эmaklash va hokazolar rivojlanish jarayoni bilan to‘ldirilib boraveradi. Turish va yurish ancha keyinroq va nutq undan keyin эsa alohida muomala jarayoni yuzaga keladi. Bu kabi barcha holatlar, o‘yin o‘z-o‘zini anglash va bosqichma-bosqich mashq qilish bilan sodir bo‘ladi. Birinchi yilning oxirgi choragiga qadar bolaning bu vaqtda va undan keyingi boshqa barcha yutuqlariga bog‘liq holda assotsiativ xotiraning yuzaga kelishini kuzatamiz. Ayrim raqamlarni va aqliy sanashni эslab qolishda mexanik xotiraning ayrim uchqunlarini ko‘rishimiz mumkin. Olti oylik chaqaloq qarindoshlariga begonalarga qaraganda boshqacha munosabatda bo‘ladi, bir shisha sut bir shisha dori-darmonga qaraganda boshqacha эkanligini anglashga qodir. Bundan tashqari, kattalar tez orada bolaga kichik odatlarni o‘rgatish uchun nutqdan foydalanishni boshlaydilar.
Oddiy bolada qarash, tushunish va yurishni o‘rganishning barcha tafsilotlari aniq o‘zlashtirilgan. Ma’lum bir yoshga kelib uy manzillarini, ko‘cha va mashina raqamlarini va hokazolarni mustahkam эslab qolgan shaxslar ishonch bilan, ushbu ma’lumotlarni o‘zgalarga uzatishi mumkin. Lekin bu haqiqiy fikrlash xotirasi эmas, chunki umuman bu hodisalar kichik maydonning cheklangan manfaatlari va undagi uzoq muddatli mashqlar bilan izohlanadi. Shu kabi holatlarda oddiy odam ko‘proq ish qilishi mumkin, ammo raqamlar uchun maxsus xotiraga эga bo‘lgan har bir bolaning fikriga shubha bilan qarash mutlaqo noto‘g‘ri bo‘ladi.

3. Intellekt. Tajribalar shuni ko‘rsatdiki bola 9 oyligida to‘shagida to‘g‘ri o‘tirib, unga yaqin bo‘lgan va uning э’tiborini tortadigan, og‘ziga olib kelish yoki qo‘llari bilan his qilish uchun hamma narsani ushlay oladi.

Yana bir misolga to‘xtalib o‘tamiz. Bog‘ darvozasidagi sahnadan bir necha hafta oldin 1 yoshli bolada "istayman" iborasining sezilarli darajada tez-tez takrorlanishi kuzatildi. Ko‘pincha, u ibora katta kuch bilan baland ovozda ishlatilganligi aniqlangan, ba’zan qasddan ham qo‘llanilgan. Kuzatuvchi yozadi: "bola istaydi", aslida nimani xohlayotganini bilmay, maqsadsiz istaydi. U qat’iyat bilan “ha” va “hech qachon” iboralarini shu narsaga javoban qo‘llay boshlaydi: "men istayman " - uzoq pauza qiladi va u aslida istashi mumkin ammo nima uchun atrofida ko‘rinadigan predmetlarni xohlaydi. Ushbu davrda istakning sof formal ko‘rinishi uyg‘ongan bo‘lib, u avvaliga bola istaydigan va instinktiv yoki odat kuchi bilan talab qiladigan narsalar bilan mazmunan aloqasi yo‘q. Bu bosqichda birinchi turmush tarzi o‘ziga xos va o‘zgaruvchan baholar bilan belgilanishi mumkin va ular ikki yo‘l bilan ifodalanishi mumkin; birinchi yo‘l uchun quyidagi tahrirlar yaratilishi mumkin: "bola kattalar bilan bir xil bo‘lishni xohlaydi, - ikkinchi yo‘l uchun: bola unga aniq taqiqlangan narsalarni xohlaydi" va hokazo.
Keyingi vaqtlardagi kuzatishlardan olingan parchalar bizga ishlab chiqilishi kerak bo‘lgan inson irodasining эng yuksak namoyondalarining rivojlanish tarixi muammosini va uni kuzatish qobiliyati berilgan har bir kishi tomonidan bola shaxsida ro‘y berishi va real ko‘rilishi mumkin bo‘lgan barcha holatlarni ko‘rsatadi. Biz barcha to‘liq materiallar to‘plangunga qadar har qanday nazariy tushuntirishlardan qochamiz va turli bolalar o‘rtasida taqqoslashimiz mumkin bo‘lgan bolaning irodasining rivojlanish tarixi hali to‘liq yozilmagan.