Oqsillar almashinuvi

Aminokislotalarning almashinuv yo’llari.

• Aminokislotalarning oqsil sinteziga sarf bulishdan boshqa almashinuv yullari ularning parchalanish reaktsiyalaridan iborat. Bu yul devori rivojlangan hayvonlarda odatda uglerod skeletining tula yonishi bilan tamomlanadi. Bir qator degradatsiya reaktsiyalari kupchilik aminokislotalar uchun umumiydir. Bular oksidlanish bilan dezamin-lanish, pereaminlanish va oksidlanishli dekarboksillanishdan iborat. Boshqa reak-tsiyalar har bir aminokislota uchun xos juda kup ayrim parchalanish bosqichlarini uz ichiga oladi.
• Aminokislotalarning umumiy degeradatsiya reaktsiyalari.
• Dezaminlanish deyarli barcha aminokislotalar degrada-tsiyasining birinchi qadamidir. Faqat bir nechta aminokislota — gistidin, metionin va triptofanning uglerod skeleti dezaminlanishdan ilgari ma’lum uzgarishlarga uchraydi.
• Oksidlanish bilan dezaminlanish. Dezaminlanish, asosan, oksidlanish yuli bilan utadi, bu jarayonda quyidagi umumiy reaktsiya buyicha aminokislotadan aminoguruh ammiak shaklida ajralib, α-ketokislota hosil buladi:

Jigar va buyrakdan α-aminokislotalarning kupchiligini mana shu reaktsiya buyicha parchalaydigan ferment topilgan. Ammo enzim amino­kislotalarning qatoriga ta’sir etib, tabiiy ovqat bilan qabul qilinadigan qator aminokislotalarini parchalamaydi. Shuning uchun uning hayvonlar tuqimasidagi fiziologik ahamiyati shubhali hisoblanadi. D-aminookcidaza toza holda olingan va koenzim sifatida FAD saklashi kursatilgan. Bir qator aminokislotalarni parchalaydigan flavoferment L-aminooksidaza ham buyrakdan topilgan. Lekin hayvon tuqimalarida uning aktivligi juda past bulganidan fiziologik ahamiyatga ega bulmasa kerak, deb hisoblanadi. Shu bilan birga, ilon zaharida va uning tuqimalarida yetarli miqdorda kuchli L-aminooksidaza aktivligi topilgan.
Hayvon tuqimalaridan yana bitta kuchli aminooksidaza topilgan, u faqat gluatamat kislotani dezaminlaydi. Bu ferment bilan degidrirlanish reaktsiyasida birlamchi vodorod aktseptori sifatida NAD yoki NADF ishtirok etishi mumkin. Reaktsiya natijasida a-ketoglutarat kislota hosil buladi.

Bu mahsulot esa osonlik bilan pereaminlanish asosida boshqa aminokislotalarning aminoguruhini qabul qilib, ularni tegishli oksikislotaga aylantiradi. Natijada, bu ikkala reaktsiyaning boglangan holda utishi aminokislotaning dezaminlanishiga olib keladi:

• Bu mahsulot esa osonlik bilan pereaminlanish asosida boshqa aminokislotalarning aminoguruhini qabul qilib, ularni tegishli oksikislotaga aylantiradi. Natijada, bu ikkala reaktsiyaning boglangan holda utishi aminokislotaning dezaminlanishiga olib keladi: