Oqsillardagi barqarorlik va aylanish

Mavzuni maqsadi:Kovalent bog'lanishlarning elektron nazariyasida bunga 
ishoniladi atomning valentligi boshqa atomlarning elektronlari bilan umumiy 
elektron juftlarini hosil qilishda ishtirok etuvchi, uning tuproqdagi yoki 
qo'zg'aluvchan holatidagi juftlanmagan elektronlari soni bilan aniqlanadi. 
Ayrim elementlar uchun valentlik doimiydir. Shunday qilib, barcha birikmalardagi 
natriy yoki kaliy bir valentli, kaltsiy, magniy va rux ikki valentli, alyuminiy uch 
valentli va hokazo. Lekin ko'pchilik kimyoviy elementlar o'zgaruvchan valentlikni 
namoyon qiladi, bu sherik elementning tabiatiga va jarayon sharoitlariga bog'liq. 
Shunday qilib, temir xlor bilan ikkita birikma hosil qilishi mumkin - FeCl 2 va FeCl 3, 
ularda temirning valentligi mos ravishda 2 va 3 ga teng.

Mavzuning o’rganilgan darajasi: – Biogiya fanidagi Oqsillardagi brqarorlik 
mavzusini nazariy uslubiy jihatlari jahon olimlari O. Gertsberg, D. Lorimer,
X. Luek, va boshqalar tomonidan o’rganilgan.
Kurs ishi tuzilishi: kirish, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat 
bo`lib, jami 22 sahifani tashkil etadi.

---

I BOB. OQSILLARDAGI BARQARORLIK VA UNING TURLARI 
1.1. Oqsillardagi barqarorlik uzatilish jarayoni va uning asosiy 
vositalari 
Oqsillanish holati- kimyoviy birikmadagi elementning holati va 
Oqsillanish-qaytarilish reaksiyalaridagi harakatini tavsiflovchi tushuncha; son 
jihatdan, Oqsillanish darajasi elementga tegishli bo'lishi mumkin bo'lgan 
rasmiy zaryadga teng bo'lib, uning har bir bog'lanishining barcha elektronlari 
ko'proq elektron manfiy atomga o'tgan degan taxminga asoslanadi. 
Elektromanfiylik- kimyoviy bog'lanish hosil bo'lishida atomning manfiy 
zaryad olish qobiliyati yoki molekuladagi atomning kimyoviy bog'lanish hosil 
bo'lishida ishtirok etuvchi valentlik elektronlarini jalb qilish qobiliyati 
o'lchovi. Elektromanfiylik mutlaq qiymat emas va turli usullar yordamida 
hisoblanadi. Shuning uchun turli darsliklar va ma'lumotnomalarda berilgan 
elektronegativlik qiymatlari farq qilishi mumkin. 
2-jadvalda Sanderson shkalasi bo'yicha ba'zi kimyoviy elementlarning elektr 
manfiyligi, 3-jadvalda esa Pauling shkalasi bo'yicha elementlarning elektr 
manfiyligi ko'rsatilgan. 
Elektromanfiylikning ma'nosi mos keladigan element belgisi ostida 
ko'rsatilgan. Atomning elektron manfiyligining raqamli qiymati qanchalik 
katta bo'lsa, element shunchalik elektronegativ bo'ladi. Eng elektromanfiy ftor 
atomi, eng kam elektronegativi rubidiy atomidir. Ikki xil kimyoviy element 
atomlari tomonidan hosil qilingan molekulada elektron manfiyligining 

---

raqamli qiymati yuqori bo'lgan atom rasmiy manfiy zaryadga ega bo'ladi. 
Shunday qilib, oltingugurt diOqsili SO 2 molekulasida oltingugurt atomining 
elektr manfiyligi 2,5 ga, kislorod atomining elektr manfiyligi esa kattaroq - 3,5 
ga teng. Shuning uchun manfiy zaryad kislorod atomida, musbat zaryad esa 
oltingugurt atomida bo'ladi. 
Ammiak NH 3 molekulasida azot atomining elektron manfiyligi 3,0, 
vodorodniki esa 2,1 ga teng. Shuning uchun azot atomi manfiy zaryadga, 
vodorod atomi esa musbat zaryadga ega bo'ladi. 
Elektromanfiylik o'zgarishining umumiy tendentsiyalarini aniq bilish kerak. 
Har qanday kimyoviy elementning atomi tashqi elektron qatlamining barqaror 
konfiguratsiyasini - inert gazning oktet qobig'ini olishga intilganligi sababli, 
davrdagi elementlarning elektr manfiyligi ortadi, guruhda esa elektron 
manfiylik odatda o'sish bilan kamayadi. elementning atom raqami. Shuning 
uchun, masalan, oltingugurt fosfor va kremniyga nisbatan ko'proq 
elektronegativ, uglerod esa kremniyga qaraganda ko'proq elektronegativdir. 
Ikki nometalldan tashkil topgan birikmalar formulalarini tuzishda ularning 
elektron manfiyligi har doim o'ngga qo'yiladi: PCl 3, NO 2. Ushbu qoidaga 
ba'zi tarixiy istisnolar mavjud, masalan, NH 3, PH 3 va boshqalar. 
Oqsillanish holati odatda element belgisi ustida joylashgan arab raqami 
(raqam oldidagi belgi bilan) bilan ko'rsatiladi, masalan: 
Kimyoviy birikmalardagi atomlarning Oqsillanish darajasini aniqlash uchun 
quyidagi qoidalarga amal qilinadi: 

---

1.
Oddiy moddalardagi elementlarning Oqsillanish darajasi nolga teng. 
2.
Molekuladagi atomlarning Oqsillanish darajalarining algebraik yig'indisi nolga 
teng. 
3.
Murakkablardagi kislorod asosan -2 ga teng Oqsillanish darajasini ko'rsatadi 
(kislorod ftorida OF 2 + 2, M 2 O 2 -1 tipidagi metall perOqsillarda). 
4.
Aralashmalardagi vodorod + 1 Oqsillanish darajasini ko'rsatadi, faol metallarning 
gidridlari bundan mustasno, masalan, vodorodning Oqsillanish darajasi - 1 
bo'lgan gidrOqsili yoki ishqoriy tuproq metallari. 
5.
Monatomik ionlar uchun Oqsillanish darajasi ionning zaryadiga teng, masalan: K 
+ - +1, Ba 2+ - +2, Br - - 
–1, S 2– - –2 va boshqalar. 
6.
Kovalent qutbli bog'lanishga ega bo'lgan birikmalarda ko'proq elektron manfiy 
atomning Oqsillanish darajasi minus belgisiga, kamroq elektron manfiy bo'lgan 
atomning esa ortiqcha belgisiga ega. 
7.
Organik birikmalarda vodorodning Oqsillanish darajasi +1 ga teng. 
Keling, yuqoridagi qoidalarni bir nechta misollar bilan ko'rsatamiz.