O’quv – uslubiy majmua mualliflar: dots. Qobilov S. S. Ass. Nurmamatov M. Q. Ass. Abdirofiyev N. A. Samarqand – 2020

Programma modullarini matn shaklida o’rnatish. Bu usulni makrogener-
atsiya usuli deydilar. Boshlang’ich programma matni bir nechta qismlar (fayllar)ga 
bo’linadi. Asosiy programma matniga maxsus ifoda (kalit) lar kiritiladi. Bu kalitlar 
programma matniga boshqa fayllarda saqlanadigan modullarni kiritishni 
ta’minlaydi. 
Faraz qilaylik, P.PAS programmasi juda katta hajmni tashkil qiladi. Uni 
P1.PAS va P2.PAS qism (modul) larga bo’lib alohida fayllarga saqlaymiz. Shu 
bo’laklarni birlashtirib yagona programma shaklida tarjima qilish va bajarish 
uchun quyidagi sxema yordamida ishlash maqsadga muvofiq. 
Program P;
 
{$INCLUDE:’P1.PAS’} 
{$INCLUDE:’P2.PAS’} 
end. 
Bu holda translyator makroo’rnatish (makropodstonovka) usulini qo’llab 
bo’laklardan yagona programma hosil qilib, tarjimadan keyin bajaradi. Ammo 
programma matni murakkab va katta hajmga ega bo’lgan holda bu usul unchalik 
qulay emas. Shuning uchun keyingi metodni ko’p hollarda qo’llaydilar. 
 
Alohida tarjima qilinadigan modullar 
Programma alohida modullarga bo’linadi. Har bir modul mustaqil tarjima qi-
linadi. Modullar bajarish jarayonida birlashtiriladi va ijro etiladi.
UNIT tipidagi modul. Bu texnalogiyaning quyidagi qulayliklari mavjud. 
a) Programma bo’lak (modul) larga bo’linadi va tarjima qilinadi.  
b) Qismprogrammalar kutubxonasini yaratish mumkin.  

---

89 
d) Standart modullardan foydalaniladi. 
e) Programma hajmini kengaytirish mumkin. 
Paskal oilasidagi tizimlar muhitida modulning umumiy strukturasi quyidagicha. 
Unit moduli – bu maxsus shaklda tashkil qilingan kutubxona bo’lib unda kon-
stanta, turlar, o’zgaruvchilar, protsedura va funksiyalar saqlanadi. Bunday moduln-
ing programmadan asosiy farqi shundan iboratkim, u mustaqil ishga tayyor-
lanmaydi. Faqat boshqa mustaqil programmalar tarkibida ishlashga da’vat etiladi. 
Unit modulining umumiy strukturasi quyidagichadir [4]. 
Unit ;
interface {e’lonlar bo’limi boshlanishi} 
USES {boshqa mod1, mod2, … , modn- larni bog’lash} 
Const  
Type  
Var 
{shu modulda ishlatiladigan protseduralar (funksiyalar) sarlavhalari} im-
plementation {ishlab chiqarish bo’limi} 
Uses {modullar ro’yxati} 
Const  
Type  
Var 
Label  
begin 
 
end. 
Ko’rinib turibdikim, modul to’rtta qismga bo’linadi.
a) Modul sarlavhasi (unit nom); 
b) Interfeys, ya’ni e’lonlar bo’limi (interface); 
d) Ishlab chiqarish bo’limi (implementation); 
e) Ishga yurgizish bo’limi (begin va end orasida); 
Modulni komplyatsiya qilish natijasida, masalan, TPas muhitida .tpu 
kengaymali (ya’ni Turbo Pascal Unit) fayl hosil bo’ladi. Modulni programma yoki 
boshqa modulda ishlatish uchun uning nomini uses direktivasiga ko’rsatish kifoya. 
Masalan, uses mod1, mod2; 
Bundan keyin mod1 va mod2 modullardagi hamma ob’ektlar (konstanta, tur, 
o’zgaruvchi, nishon, protsedura va funksiyalar) qo’llashga tayyor bo’ladi. 
Programmalarni modulli tashkil qilish ikkita asosiy qulaylikka olib keladi.