O’quv – uslubiy majmua mualliflar: dots. Qobilov S. S. Ass. Nurmamatov M. Q. Ass. Abdirofiyev N. A. Samarqand – 2020

Birinchisi. Xususiy (shaxsiy) programmalar kutubxonasini yaratish va ularni 
boshqa programmalar tarkibida ishlatish. 

---

90 
Ikkinchisi. Modullardan tashkil topadigan programmalar hajmi juda katta 
bo’lishi mumkin. 
Modulli texnalogiya asosida zamonaviy programmalash tizimlarining standart 
modullari kutubxonasi yaratilgan. Masalan, TPas, Borland Pascal tizimlar muhi-
tida standart modullar Turbo.tpl (Turbo Pascal Library) kutubxonasida saqlanadi. 
Standart modullardan: System, Crt, Strings, Graph, Overlay juda ko`p ishlatiladi. 
Shunga o’xshash programmalash tizimlarining ya’na bir qulayligi ob’ekt mod-
ullarini va yuklanadigan fayllarni hosil qilish hisoblanadi [5]. 
 Ob’ekt modullar va yuklanadigan fayllar. 
Boshlang’ich programma matnini translyatsiya qilib ob’ekt modullarni hosil 
qilamiz. Ob’ekt modul .obj kengaymali faylda saqlanadi, ya’ni 
p.pas   translyator   p.obj 
Keyingi qadamda bitta yoki bir nechta ob’ekt modullardan bajariladigan 
(yuklanadigan) .exe yoki .com fayllarni hosil qilamiz. Bu ish maxsus Link pro-
grammasi yordamida bajariladi, ya’ni 
P.obj  Link  P.exe yoki 
P.obj  Link  P.com 
Link yordamida bir nechta ob’ekt modullarni birlashtirib yagona programmani 
hosil qilish ham mumkin. Masalan,
Link P1+P2+P2, P.exe. 
Programmalash tizimlarining kutubxonalari elementlari, ya’ni programmalar 
(modullar) ustida amallar bajarish uchun maxsus utilitalar (yordamchi program-
malar) ham ishlatiladi. Masalan, BP muhitida tpumover.exe utilitasi qo’llaniladi. U 
bilan ishlash sxemasini quyidagicha berish mumkin. 
Tpumover  
bu yerda .tpu kengaymali faylni yoki .tpl kengaymali faylni bildiradi. 
 esa aniq amalni anglatadi, ya’ni 
+unit_nomi – blokni kutubxonaga qo’shish. 
-unit_nomi – blokni kutubxonadan o’chirish. 
*unit_nomi – blokni kutubxonadan o’chirmasdan ajratib olish. 
Shunday qilib, biz bu bo’limda programma ta’limotini yaratishda 
qo’llaniladigan modullar va kutubxonalarni bir nechta klassik usullarini ko’rib 
chiqdik. Bu metodlar quyidagi qulayliklarni beradi: 

Programmalar tahlil qilish va o’zgartirishga qulay bo’ladi; 

Har bir dasturlovchi o’zining moduli (modullari) ustida ishlaydi va masala 
bir nechta mustaqil ishlar to’plamiga taqsimlanadi; 

Modullarga murojaat qilish, ularni yig’ish va turli to’plamlarini yaratish ma-
salasi osonlashadi; 

---

91 

Modullarni alohida komplyatsiya qilinishi ularni turli tillar va tizimlar muhi-
tida yaratishga imkon beradi.