O’quv – uslubiy majmua mualliflar: dots. Qobilov S. S. Ass. Nurmamatov M. Q. Ass. Abdirofiyev N. A. Samarqand – 2020

Aytib o’tish kerakkim, oddiy programmalarda “yashiriladigan” element-
larni tashkil qilish shart emas. Shuning uchun yuqoridagi tasvirlashda Private…, 
public menizmlarni ishlatmasak quyidagi fragmentni hosil qilamiz.
Type TGraphObj=object 

---

105 
x, y: integer; color: word; 
Constructor Init(ax, ay: integer; acolor: word); 
Procedure Draw(acolor: word): virtual; 
Procedure Show; 
Procedure Hide; 
Procedure MoveTo(dx, dy:integer); 
End; 
Umuman olganda, maydonlar oddiy o’zgaruvchi kabi tasvirlanadi, ixtiyoriy 
ma’lumotlar strukturasi va o’z navbatida boshqa ob’ekt ham bo’lishi mumkin. 
Metodlar esa oddiy protsedura va funksiyalarni tasvirlashga o’xshaydi.
Ob’ekt- bu ma’lumotlar tipidir. Shuning uchun uni qandaydir “shablon” 
(qolib) deb qabul qilib uning ekzimplyarlarini (nusxalarini) konstruktor yordami-
da aniqlaydilar. Bunday nusxalar xohlagancha bo’lishi mumkin. Constructor so’zi 
procedure so’zining o’rnida ishlatiladi. Ob’ektda virtual metodlar bo’lmasa, u 
holda konstruktor ishlatilmaydi. Aksincha agar bitta metod virtual tasvirlangan 
bo’lsa, u holda hech bo’lmaganda bitta konstruktor tasvirlanadi. Konstruktorga 
murojaat qilish ixtiyoriy virtual metodga murojaat qilishdan oldin kelishi 
kerak.  
Kostruktorning asosiy vazifasi ob’ekt maydonlarini aniq qiymatlar bilan 
to’ldirishdir. Bir ob’ektning har xil nusxalari (ekzimplyarlari) faqat qiymatlari bi-
lan, ya’ni maydonlar qiymatlari bilan farq qiladi. Keltirilgan misolda Init kon-
struktori nusxani to’liq aniqlash uchun ma’lumotlarni ax, ay, acolor parametrlari 
orqali qabul qiladi. 
Draw protsedurasi TGraphObj ob’ektining avlodlarida turlicha ishlatilib har xil 
figuralarni (nuqta- PutPixel, chiziq- Line va hokazo) tasvirlash (chiqarish) uchun 
qo’llaniladi.
Ob’ektning hamma xususiyatlarini tasvirlash uchun ob’ekt metodlarini ochib 
berish, ya’ni protsedura va funksiyalarni tasvirlash kerak. Tasvirlash (protsedura va 
funksiya) ob’ektni tasvirlashdan keyin joylashtirilishi talab qilinadi.
Bu qoidalarni hisobga olib tasvirlashni davom ettiramiz va quyidagilarni hosil 
qilamiz.
Type
TGraphObj=object 
End; 
Constructor TGraphObj.Init; 
Begin x:=ax; y:=ay; color:=acolor; end; 
Procedure TGraphObj.Draw; 
Begin; 

---

106 
{bu protsedura “o’g’il” ob’ektlarda ishlatiladi} 
End; 
Procedure TGraphObj.Show; 
Begin Draw(Color) end; 
Procedure TGraphObj.Hide; 
Begin Draw(GetBKColor) end; 
Procedure TGraphObj.MoveTo; 
Begin Hide; x:=x+dx; y:=y+dy; Show end; 
Metodlarni tasvirlash jarayonida Metod nomidan oldin ob’ekt nomi 
qo’shiladi, ya’ni metodning tarkibiy (murakkab-составное) nomi hosil bo’ladi. 
Bunday nomlanish aniq bir protsedurani nimaga qarashli ekanligini bildiradi. 
Ob’ekt maydonlarini protseduralarda qayta tasvirlash mumkin emas. Masalan, 
bu fragment 
Constructor TGraphObj.Init; 
Var
x, y: integer; color:word; {Xato!} 
Begin … end; 
Ko’rinib turibdikim, abstrakt ob’ekt TGraphObj ekranga ma’lumot chiqarish 
uchun ishlatilmayabdi. Shuning uchun uning metodi Draw ish bajarmaydi. Ammo 
Hide, Show va MoveTo metodlari Draw metodiga murojaat qilib ish bajaradi.