O’quv amaliyot mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi mavzu (nomi)

O’smalar. O’smalarning umumiy tasnifi
To’qimalarning haddan tashqari foydasiz о’sib ketishiga o’sma (blastoma) deyiladi. Normal to’qimaning o’sma to’qimasiga aylanishi tufayli hosil bo’lgan blastoma o’z tuzilishi va faoliyatining atipikligi, progressiv avj olishi va betartib o’sishi, hamda ayrim biologik xususiyatlari bilan ajralib turadi.
Epitelioma, biriktiruvchi, nerv, muskul va aralash to’qimalardan hosil bo’ladigan o’smalar, zararli va bezarar o’smalar farq qilinadi. Ko’pchilik o’smalarning nomlari odatda to’qima nomining oxirgi «oma» qo’shimchasini qo’shish bilan hosil qilinadi, masalan, fibroma, epitelioma, nevroma, mioma. Bundan tashqari epitelial to’qimadan hosil bo’ladigan zararli o’smalarga rak (karsinoma) va biriktiruvchi to’qimadan hosil bo’ladigan o’smalarga esa sarkoma kabi maxsus nomlar berilgan.
Bezarar o’smalar. Buning o’sishi chegaralangan, boshqa joylarga tarqalmaydi, olib tashlangandan keyin residiv bermaydi, takror paydo bo’lmaydi. Bu xil o’smalarning to’qimalari atipikligi bilan farqlanmaydi va bir joydan ikkinchi joyga ko’chmaydi. Ular organizmni kamdan- kam zaiflashtiradi va ayrim hollardagina nobud qiladi.
Zararli o’smalar. Zararsiz o’smalardan o’ziga xos ayrim xususiyatlari bilan farq qiladi. Ularning to’qima va hujayralari tirik bo’lib, residiv va metastaz beradi, infiltratsiyalanib organizmga yoyiladi, uni zaiflashtiradi, yemiradi va natijada hayvon halok bo’ladi. Infiltratsiyalanuvchi zararli o’smalar atrofidagi to’qimaga o’sib kirishi bilan farqlanadi. Binobarin, o’sma bilan to’qima o’rtasida chegara bo’lmaydi. Zararli o’smalar infiltratsiyalanib o’sganligi sababli ularni butunlay kesib tashlash yoki ajratib olish ko’p qiyinchilik tug’diradi, chunki bir qancha vaqt o’tgandan keyin to’qimalarda qayta o’sishga (o’sma residiviga) asos bo’luvchi o’sma qismlari qolishi mumkin.
O’smalarning tarqalishi. O’smalar turli hayvonlarda uchrashi mumkin. Ular sovuqqonli hayvonlar — baliqlar, amfibiyalar, ba’zan reptiliylarda uchraydi. Epitilial va biriktiruvchi to’qimalarda paydo bo’ladigan o’smalar parrandalarda ayniqsa, ko’p uchraydi. Spontan o’smalar, ya’ni tabiiy sharoitlarda o’z-o’zidan hosil bo’ladigan o’smalar sut emizuvchi hayvonlarning deyarli barcha turida uchraydi. Organizm filogenetik rivojlanishining qanchalik yuqori bosqichida bo’lsa, u o’smalar bilan shunchalik ko’p kasallanadi. Olib borilgan tekshirishlaiga ko’ra, zararli o’smalar ko’proq it va otlarda uchraydi. Ularning jinsiy organlari hamda terisini zararlaydi. Erkak hayvonlaiga qaraganda urg’ochi hayvonlar o’sma bilan ko’proq kasallanishi aniqlangan, ya’ni qoramollarda 1:5, otlarda 1:6, itlarda 1:3 ga to’g’ri keladi. O’sma bilan ko’proq katta yoshdagi hayvonlar kasallanadi. Barcha o’smalar 100 % deb olinsa, qoramol yelinida 0,5 %, otlarda 23 %, itlarda 22,9 % ni tashkil qiladi.
O’smalarning sabablari. Endogen sabablari. O’smalarni paydo qiladigan kimyoviy agentlar, ayniqsa, kanserogen moddalardir. Shu asosida Kime (kanserogen) nazariyasi paydo bo’ldi.
Endogen sabablar. Kishilar o’smalar bilan kasallanganda olimlar ularning ruhiy shikaslanishiga katta e’tibor berganlar. Agar surunkali ravishda nevroz qo’zg’atilib nerv sistemasi uzoq vaqt shikastlansa o’smalar (papiloma, fibroma, sarkoma) paydo bolishi kuzatilgan.
O’smalarning yuqumli virusdan paydo bo’lish nazariyasi. Bu nazariyaga ko’ra, o’smalar organizmga tirik qo’zg’atuvchilar kirishi sababli paydo bo’ladi. Bir oilada birga turuvchi kishilarda o’smalar paydo bo’lishi unga misol bo’la oladi.