O‘quv qo‘llanma
Buxoro vohasidagi tepalar
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
buxoro tarixi
Buxoro vohasidagi tepalar
Varaxsha Xanjar-tepa Xanjar-tepa Lavandak-tepa Poykent Ashur-tepa Ashur-tepa Nur-tepa 1 Абу Бакр Муҳаммад ибн Жаъфар ан-Наршахий. Бухоро тарихи. –Тошкент: Шарқ машаълига илова, 1993. –Б.20-25. 57 Vardonze Setalak-tepa Oqsoch-tepa Oqsoch-tepa Lavandak-tepa Narchoq-tepa Nur-tepa Kumuchqator-tepa Oyim-tepa O‘rta-tepa Qipchoq- tepa Kumuchqator-tepa Kallon-tepa Abu Muslim tepa Qo‘shtepa Shahri vayron Sekuloh-tepa (XII-asr) Uchkuloh (XII-asr) Xo‘ja Porso (XII-XIII asr) Qal’ai Mir Arab (XVIII asr) Talli kuluh Talli-safed Talli-murda partov 2.2. “Buxoro” atamasi va uning mazmuni Buxoroning qadimgi nomlari to‘g‘risida asosan xitoy manbalarida ma’lumotlar uchraydi. “Buxoro” atamasi, jumladan, An, Ansi, Ango, Buxo, Buku, Buxe, Buxaer, Buxuaer, Buxala, Buxuala, Fuxo, Puxuala kabi shakllarda qayd etiladi. Dastlabki uch atama shaharning xitoycha nomlari bo‘lib, qolgani «Buxoro» so‘zining xitoy tilidagi talaffuzidir. O‘rta asr arab manbalarida esa Buxoro Numijkat, Navmichkat, Bumichkat (Yangi qo‘rg‘on), Al-Madina as-sufriyya (Mis shahar), Madinat at-tujjor (Savdogarlar shahri), Foxira (Faxrli shahar) kabi nomlar bilan tilga olinadi 1 . Buxoro atamasi sanskritcha «vixara» so‘zining turk-mo‘g‘ulcha shakli - «buxor» («ibodatxona») dan kelib chiqqan degan taxminlar mavjud. Bu taxmin ko‘pincha V.V.Bartold tomonidan ilgari suriladi. Keyingi tadqiqotlarda bu atama sug‘diycha «bug‘» yoki «bag» («tangri») hamda «oro» («jamol») so‘zlaridan tashkil topgan va «tangri jamoli» degan ma’noni anglatadi, degan fikrlar ilgari surilmoqda. Buxoroning "Madinat as-sufriya”, "Madinat at-tujjor" va “Foxira'' nomlari arablar tomonidan berilgan bo‘lib. birinchisi - "Mis shahri”, ikkinchisi – “Savdogarlar shahri" va uchinchisi "Faxrli shahar" ma’nosini anglatadi. Shaharning qal’a devorlari anchagina kuchli mustahkamlanganligidan, shahar “Madinat as-sufriya" nomini olgan. U mazmunan "Mis shahar" yoki "Mis qo‘rg‘on" degan ma’noni be- 1 Ўзбекистон миллий энциклопедияси. – Т.1.–Тошкент: Ўзбекистон миллий энциклопедияси Давлат илмий нашриёти, 2001. –Б 456. 58 radi. Buxoro Yaqin va O‘rta Sharq, Hindiston, Xitoy davlatlarini bog‘lovchi Buyuk Ipak yo‘lida joylashgani bois, aholining katta qismi savdo-sotiq bilan shug‘ullangan. Shaxar, shuningdek, xalkaro savdoda xam faol ishtiroketgan. Shu tufayli "Madinat at-tujjor", ya’ni "Savdogarlar shahri" nomi bilan mashhur bo‘lgan 1 . “Numijkat”, “Bumiskat” va “Buxoro” atamalari shaharning maxalliy nomlaridir. Bulardan birinchisi haqiqatda Navmichkat tarzida eshitilib, uchta so‘z birikmasidan tarkib topgan: "nav" tojik- fors so‘zi - yangi, so‘g‘diy “mich” – kal’a, istehkom va "kat” qishloq ma’nolarini anglatadi. Xullas, Navmichkat, "YAngi kal’a", "Yangi shahar", "Yangi mustahkamlangan qishloq" deganidir. Xitoy manbalarida keltirilgan "Nyumi" nomi esa “Navmich" toponimining buzilgan shaklidir. Buxoro urbanizmlaridan anglashilishicha, shahar kal’alaridan biri "farovis" deb atalgan. Bu nom bizning kunlargacha "Farovis us- Suflo" tarzida etib keldi. Bu - Shoxrud kanali tarmoqlaridan biriniig nomi, Buxoro to‘qimachilarining homiysi Boboyi Porado‘z nomidir. Haqiqatan, kadimiy kal’aning nomi aslida "Farobdiz" bo‘lgan. So‘g‘dcha "farob" sohilbo‘yi va "diz" - kal’adir. Atama ana shu ikki so‘zning qo‘shilishidan hosil bo‘lib, uning ma’nosi: «Suv yoqasidagi kal’a» yoki «Soxilbo‘yi shahri», «Soxilbo‘yi qo‘rg‘oni»demakdir 2 . Shu bilan birga, “Buxoroyi sharif” (sharofatli Buxoro) - qadimgi Buxoroning keng tarqalgan nomlaridan biri. O‘rta asrlarda jahondagi etti shahar: Makka, Madina, Quddus, Buxoro, Bag‘dod, Damashq, Mozori Sharifga diniy markaz sifatida shuhrat qozonganliklari uchun «Sharif» unvoni berilgan edi. Buxoro qadimdan turli nomlar bilan atalib kelgan. Ayniqsa, arab xalifaligi va somoniylar davrida shahar yuksalgan. Buxoroning nomlaridan «Foxira» («Faxrli shahar») atamasi Narshaxiynint ta’rifi bo‘yicha, islom dinining barqarorligi yo‘lida qon to‘kkan shahidlar sharafiga nisbat qilib berilgan 3 . Shahar islomni targ‘ib qilish va qaror toptirish yo‘lida ham muhim rol o‘ynagan. Buxorodan islomiyat va hadis ilmlarining yirik targ‘ibotchilari va tasnifchilari etishib chiqdi. Islom huquqshu- 1 Бухоро шарқ дурдонаси / Муаллифлар жамоаси.– Тошкент: Шарқ, 1997. – Б.29. 2 Муҳаммаджонов А.Р. Қадимги Бухоро. –Тошкент: Фан, 1991. –Б.50. 3 Абу Бакр Муҳаммад ибн Жаъфар ан-Наршахий. Бухоро тарихи. –Тошкент: Шарқ машаълига илова, 1993. –Б.27-28. 59 nosligining Buxoro maktabi tashkil topdi. Buxoroning islom dini, musulmon axloqi, madaniyati va hukuqshunosligining Sharqdagi kuchli markazlaridan biriga aylanishi tufayli unga IX boshlaridayoq «Qubbat ul-islom» - «Islom dinining gumbazi» degan sifat ham beriladi. Narshaxiyning guvohlik berishicha, mashhur fiqhshunos (huquqshunos) olim Hoja imom Abu Xafsi Kabir Buxoriy tufayli Buxoro «Qubbat ul-islom» deb atalgan. Shayx Sayfiddin Boharziy faoliyati tufayli Buxoroning shuhrati islom olamida yana ham ko‘proq tarqaldi. Shu sababli XIII asrdan boshlab unga yana bir sifat-«sharif» so‘zi qo‘yilib, u “Buxoroyi sharif”, ya’ni “Sharif Buxoro” nomi bilann yuritiladigan bo‘ldi. Buxoro hukmdorlari tomonidan «Zarbi Buxoroyi sharif», ya’ni “Buxoroyi sharifda zarb etilgan», deb bitilgan tamg‘alar bilan oltin, kumush tangalar hamda mis chaqalar zarb qilingan. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling