O`quv yili 2022-2023- o`quv yili
Download 0.91 Mb. Pdf ko'rish
|
xalqaro baholash mustaqil ish Shamiyeva D
|
2022-2023- o`quv yili 2022-2023- o`quv yili 2022-2023- o`quv yili So‘nggi yillarda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar natijasidaulkan iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlariga erishilayotganligi barcha sohalarda malakali kadrlar va yetuk mutaxassislarga bo‘lgan talabni yanada oshirmoqda.Bu o‘z-o‘zidano‘quvchilarning ta’lim-tarbiyasi har tomonlama e’tiborni kuchaytiradi.Mamlakatimizinnovatsion taraqqiyot yo‘lida shiddat bilan rivojlanib borayotgan bir davrda kelajagimiz davomchilari bo‘lmish yoshlarni ijodiy g‘oyalari va ijodkorligini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, ularning bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish hamda ilg‘or xorijiy tajribalar, xalqaro mezon va talablar asosida baholash tizimini takomillashtirish, shu yo‘lda xalqaro tajribalarni o‘rganish, mavjud tizimni har tomonlama qiyosiy tahlil qilish, tegishli yo‘nalishdagi xalqaro va xorijiy tashkilotlar, agentliklar, ilmiy-tadqiqot muassasalari bilan yaqindan hamkorlik qilish muhim ahamiyatga egadir. Shu maqsadda, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish choratadbirlari to‘g‘risida” 2018-yil 8-dekabrdagi 997-sonli qarori bilan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi huzurida Ta’lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish Milliy markazi tashkil etildi. Shu bilan birga, ta’lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish vazifalari belgilandi: PIRLS– boshlang‘ich 4-sinf o‘quvchilarining matnni o‘qish va tushunishdarajasini baholash; TIMSS– 4- va 8-sinf o‘quvchilarining tabiiy-ilmiy yo‘nalishdagi fanlardansavodxonligini baholash; TALIS– rahbar va pedagog kadrlarning umumiy o‘rta taʼlim muassasalaridao‘qitish va taʼlim olish muhitini hamda o‘qituvchilarning ish sharoitlarini o‘rganish; PISA– 15 yoshli o‘quvchilarning o‘qish, matematika va tabiiy yo‘nalishdagifanlardan savodxonlik darajasini baholash.EGRA va EGMAesa boshlang‘ich sinflarda o‘qish hamda matematikabo‘yicha ko‘nikmalariga baho beradi. Baholash natijalariga ko‘ra yangi o‘quv dasturlari, o‘qitish uslubi va yondashuvlar O‘zbekiston yoshlarining yaxshi natija ko‘rsatishi uchun moslashtiriladi240.Bu loyihalar o‘quvchi-yoshlarning ijodiy va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalari,egallagan bilimlarini hayotda qo‘llay olish layoqatiga turli xil topshiriqlar orqali baho berish va keyinchalik bu ko‘nikmalar rivojlanishiga turtki berishga xizmat qiladi.240Ta’lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarni 2022-2023- o`quv yili amalga oshirish Milliy markazi Globallashuv davrida tilshunoslik va adabiyotshunoslik taraqqiyoti hamda ta’lim texnologiyalari Hozirgi kunga qadar Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi vaIqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti hamda Ta’lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasi o‘rtasida imzolangan kelishuvlarga muvofiq 2021-yilda PISA va PIRLS xalqaro dasturlarida ishtirok etish rejalashtirilgan.PISA (inglizcha – Programme for International Student Assessment) – turlidavlatlarda 15 yoshli o‘quvchilarning (o‘qish, matematika, tabiiy fanlar) savodxonligini hamda bilimlarini amaliyotda qo‘llash qobiliyatini baholovchi dastur. Bu dastur 3 yilda bir marotaba o‘tkaziladi. Unda o‘quvchilarning bilim sifati o‘qish, matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha monitoring qilinadi va 1000 ballik tizimda baholanadi. Dastlab 1997-yilda ishlab chiqilgan va 2000-yilda birinchi marta qo‘llanilgan.PISA – o‘quvchilarni ta’lim sohasidagi yutuqlarini baholash bo‘yicha xalqarodastur bo‘lib, undagi test jahon davlatlaridagi maktab o‘quvchilarining bilimi va ularni amaliyotda qo‘llay olish mahoratini baholaydi. Dasturning asosiy maqsadi – 15yoshli o‘quvchilar ta’lim dargohida olayotan bilim va tajribalarini ijtimoiy munosabatlarda va inson faoliyatida uchraydigan turli xil hayotiy vazifalarni yechishda qanchalik foydalana olish qobiliyatini baholashdir. Ushbu sinov har uch yilda bir marotaba o‘tkaziladi. Testda faqat 15 yoshdagi o‘smirlar ishtirok etadi. Maktabdagi ta’lim sifatini monitoring qilishga qaratilgan PISA dasturi asosiy uch yo‘nalishda: o‘qish, matematika va ijtimoiy fanlar savodxonligi bo‘yicha olib boriladi241.PIRLS – (inglizcha – Progress in International Reading Literacy Study – matnnio‘qish va tushunish darajasini aniqlovchi xalqaro tadqiqot ) mazkur xalqaro tadqiqotning maqsadi turli xil ta’lim tizimidan iborat bo‘lgan davlatlarni boshlang‘ich maktab o‘quvchilarining matnni o‘qish va qabul qilish bo‘yicha tayyorgarligi hamda o‘quvchilarning har xil yutuqlarga erishishga sabab bo‘luvchi ta’lim tizimidagi o‘ziga xos xususiyatlarni aniqlash va baholashdan iborat.PIRLS yosh o‘quvchilarning sinfda va sinfdan tashqari o‘qishining ikkita kengqamrovli maqsadiga qaratilgan. Bular badiiy tajriba orttirish hamda ma’lumot olish va ulardan foydalanish uchun o‘qishdir. Bundan tashqari, PIRLS o‘qish maqsadlarining har birida to‘rtta keng tushunish jarayonini birlashtiradi. Bular: diqqatni jamlash va aniq ko‘rsatilgan ma’lumotlarni topish, to‘g‘ridan to‘g‘ri xulosalar chiqarish, g‘oyalar va axborotni talqin qilish va uyg‘unlashtirish, kontent va matn elementlarini baholash va tanqid qilish.O‘qish savodxonligining maqsadi:- badiiy tajriba orttirish; - axborotni olish va undan foydalanish.Tushunish jarayoni:- diqqatni jamlash va aniq ko‘rsatilgan mа’lumotlarni topish; 2022-2023- o`quv yili - to‘g‘ridan to‘g‘ri xulosalar chiqarish; - g‘oyalar va axborotni talqin qilish va uyg‘unlashtirish; - kontent va matn elementlarini baholash va tanqid qilish. TIMSS – (Trends in International Mathematics and Science Study) maktabdamatematika va tabiiy fanlarni o‘qitish sifatining xalqaro monitoringi bo‘lib, ta’lim yutuqlarini baholash xalqaro assotsiatsiyasi (IEA) tomonidan tashkil etiladi. Mazkur dastur 4-sinf o‘quvchilarining matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha egallagan bilim darajasi, sifatini solishtirish hamda milliy ta’lim tizimidagi farqlarni aniqlashga yordam beradi. Mazkur dasturning o‘ziga xosligi shundaki, u dunyodagi maktablarning matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha berilayotgan ta’lim mazmuni, o‘quv jarayoni, o‘quv muassasasi imkoniyati, o‘qituvchilarning bilim darajasi, tehsil oluvchilarning oilaviy muhiti bilan bog‘liq omillarni o‘rganadi. Ko‘rsatib o‘tilgan omillar matematika fanlarini o‘zlashtirish holatini ko‘rsatishda asos bo‘lib xizmat qiladi.PISA va TIMSS o‘rtasidagi asosiy farq. PISA va TIMSS dasturlarining asosiyfarqi eng avvalo ularning turli xil yosh va sinflar toifasida o‘tkazilishidan iboratdir. Masalan, PISA 15 yoshli o‘quvchilarning bilimlarini baholashga qaratilgan bo‘lsa, TIMSS esa muayyan yoshdagi o‘quvchilarning emas, balki to‘rtinchi va sakkizinchi sinf o‘quvchilarining bilim va ko‘nikmalarini baholaydi. Shu bilan birga, TIMSS baholashlari o‘quv dasturlariga asoslangan bo‘lsa, PISA esa, o‘quvchilar egallagan bilim va ko‘nikmalarini real muammolarni hal qila olishlarini baholashga qaratiladi. TIMSS aynan maktab bilimlarni o‘zlashtirish darajalarini baholasa, PISA bilim va ko‘nikmalarni maktabda, uyda va jamoatchilik orasida qo‘llay olish darajalariga alohida e’tibor qaratadi.Ta’limdagi bunday o‘zgarishlar o‘quv dasturi va o‘quv adabiyotlari mazmuninio‘zgartirishga undadi. Ona tili, matematika va tabiiy fanlardan PISA baholash dasturi yo‘nalishidagi savollar milliy bazasini yaratildi va o‘quv dasturlariga kiritildi. PISA baholash dasturi yo‘nalishidagi savollar singdirilgan o‘quv dasturlari asosida qo‘shimcha qo‘llanma hamda adabiyotlar yaratish va amaliyotga joriy etildi. 5- sinfdan 11-sinfgacha o‘quv darsliklarida buni ko‘rish mumkin. PISA ona tili, matematika va tabiiy fanlarni o‘qitishning shakl, metod, texnologiyalarini yangilanib o‘qituvchilarning bu boradagi bilimini oshirilmoqda. Bu fanlardan o‘quvchilar savodxonligini baholashning milliy tizimini yaratilib, 2019-2021- yillarda amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishni baholashga qaratilgan sinovlarni tizimli ravishda o‘tkazish niyatida. PISA testlaridan ona tili darslarida foydalansa, o‘quvchilarni mantiqiy fikrlashga o‘rgatish, matn bilan ishlash ko‘nikmasini rivojlantirish va sinchkovlik talab etiladigan topshiriqlarni qo‘llash o‘quvchining 2022-2023- o`quv yili hayotiy va intellektual ko‘nikmalarini oshirishga xizmat qiladi. Masalan, 7-sinf ona tili dasturida berilgan “Biriktiruv bog‘lovchilari” mavzusini o‘tishda o‘qituvchi mavzuni mustahkamlash maqsadida darslikdan tashqari quyidagi matn asosida PISA topshiriqlari tuzishi mumkin:“Aljabr” matni asosida mantiqiy topshiriqlar:Riyoziyot olimi al-Xorazmiydan inson haqida so‘rashdi. Olim shunday dedi:-Agar inson yaxshi xulq sohibi bo‘lsa, u 1 ga teng. -Agar inson husn sohibi bo‘lsa, birning yoniga nolni qo‘shamiz, 10 bo‘ladi. -Agar inson boy bo‘lsa, yana bir nolni qo‘shamiz – 100 bo‘ladi. -Agar nasl-nasabli bo‘lsa, yana bir nolni qo‘shamiz- 1000 bo‘ladi. -Agar 1 raqami yo‘q bo‘lib ketsa, insonning qiymati yo‘qqa chiqib, nollarning o‘zi qoladi. background imageGloballashuv davrida tilshunoslik va adabiyotshunoslik taraqqiyoti hamda ta’lim texnologiyalari: 1-topshiriq: Javobi tanlanadigan test Al-Xorazmiy insonning qanday fazilatini 1 ga tenglashtiradi? A.Uning nasl-nasabini B.Yaxshi xulqini S.Husn sohibi ekanligini D. Boyligini 2-topshiriq: Bir necha javobli test 1Al-Xorazmiy insonni yaxshi xulqli, chiroyli va boy bo‘lishini uch xonali songa tenglashtiradi.HA-YO‘Q2Agar yaxshi xulq yo‘q bo‘lib ketsa, 3 xonali son 2 xonali songa almashadi.HA-YO‘Q Xorazmiy ushbu ajoyib tenglamada insonning qiymati, avvalo, yaxshi xulqi bilan o‘lchanishini ta’kidlayapti.HA-YO‘Q 3. Javobi yoziladigan test: RIYOZIYOT so‘zi hozirda qaysi fanni bildiradi? Javob: (Hozirgi matematika fani) 4-topshiriq: Lingvistik topshiriq: Matn mazmunidan kelib chiqib, bir o‘rindavabog‘lovchisini, yana bir o‘rindaham bog‘lovchisini qo‘llang. Qo‘llangan bog‘lovchilar matn mazmuniga ta’sir ko‘rsatmasin.Javob:Agar inson yaxshi xulq sohibi va chiroyli bo‘lsa, uning qiymati10 ga teng. Agar inson ham yaxshi xulq sohibi bo‘lsa, ham chiroyli bo‘lsa, uning qiymati 10 ga teng.Ona tili darslarida bunday keng qamrovli topshiriqlarni qo‘llash matematikadano‘rgangan nazariy bilimlarini hayotiy ko‘nikmalar asosida 2022-2023- o`quv yili idrok etishimkoniyatini beradi.Adabiyot darslarida ham matn mazmunini tinglab tushunish kompetensiyasinio‘stirish o‘quvchilarni xalqaro baholash dasturiga tayyorlashda muhim omildir. Yangi avlod darsliklarida bu talablarga asosiy urg‘u berilayotgani hech kimga sir emas. 9-sinf adabiyot darsligida Xojaning “Kechadur” g‘azali keltirilgan242. G‘azalnio‘rganish jarayonida quyidagi mantiqiy savollar bilan ishlash o‘quvchilarni xalqaro baholash dasturlariga tayyorlashda dastlabki qadamdir:Kunduz avqotim sening hajringda nolon kechadur Kecha ham zulfing kabi holim parishon kechadur. Anbarin zulfung xayolidin ko‘zumga, ey pari, Yil-u oy-u soat-u kun bori yakson kechadur. 1-topshiriq: Xojaning “Kechadur” g‘azalidagi 1-baytdagi “kechadur”so‘zlariga berilgan to‘g‘ri izohni toping.1.1-misradagi “Kechadur” so‘zi kunduz so‘ziga qarama-qarshi qo‘yilgan. HA-YO‘Q2.1 va 2-misradagi “kechadur” so‘zining ikkitadan ma’nosi mavjud. Ha-Yo‘q242Mahmudov N., Nurmonov A., Sobirov A. Ona tili. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 9-sinfi uchun darslik. – 2-topshiriq: Geografik bilimlaringiz asosida oy, yil, soat, kun so‘zlarinixronologik tartibda yozing va ushbu atamalarga ta’rif bering.Xulosa qilib aytganda, ona tili va adabiyot darslarida aniq fanlar, tabiiy fanlarbilan fanlararo integratsiyani qo‘llash o‘quvchilarni xalqaro baholash dasturlariga tayyorlashning muhim omili hisoblanadi. Mamlakatimizda ta‟lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilishga alohida e‟tibor qaratilib, farzandlarimizning jahon andozalari darajasida zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni egallashi, jismonan va ma‟nan yetuk insonlar bo„lib Pedagogik ta’lim klasteri: muammo va yechimlar Pedagogical Education Cluster: Problems and Solutions Кластер педагогического образования: проблемы и решения Chirchik, Uzbekistan 1477 International Conference ulg„ayishi, ularning qobiliyat va iste‟dodini, intellektual salohiyatini yuzaga chiqarish, yosh avlod qalbida Vatanga sadoqat va fidoyilik tuyg„ularini yuksaltirish borasida ulkan ishlar amalga oshirilmoqda. O„zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2017-yil 7- fevraldagi “O„zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo„yicha Harakatlar strategiyasi to„g„risida”gi farmonida ijtimoiy soha, xususan, ta‟lim va ilm-fan sohalarini takomillashtirish hamda 2020-yil 24-yanvardagi Oliy Majlisga murojaatnomasida 2021-yildagi xalqaro baholash jarayonlariga munosib tayyorgarlik ko„rish vazifalari belgilab berildi. Bugungi kunda dunyo 2022-2023- o`quv yili mamlakatlarining ta‟lim tizimidagi yutuqlarini baholash bo„yicha tadqiqotlar o„tkazuvchi hamda islohotlarni amalga oshirishda ko„maklashuvchi nufuzli xalqaro tashkilotlar mavjud. O„zbekistonning ushbu tadqiqotlardagi ishtiroki va natijalari dunyo hamjamiyatida umume‟tirof etilishi, yosh avlodni xalqaro tajribalardan kelib chiqqan holda yangi innovatsion usullarda ta‟lim olishini ta‟minlash hamda olgan bilimlarini amalda samarali qo„llay bilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) turli sohalarda yuzaga kelgan muammolarning yechimini topish ustida izlanishlar olib boradi. Jumladan, ushbu tashkilot negizida ta‟lim tizimining asosiy bo„g„ini bo„lgan umumiy o„rta ta‟limni rivojlantirish maqsadida PISA (The Programme for International Student Assessment) – O„quvchilar savodxonligini baholash bo„yicha xalqaro dastur ishlab chiqildi. Iqtisodiy tashkilotning ta‟lim sohasiga murojaat etishining boisi, har qanday soha uchun kadrlar avvalo maktablarda, oddiy sinfxonalarda ulg„ayishidir. Shu ma‟noda OECD tashkiloti a‟zo davlatlarning ta‟lim tizimiga qancha mablag„ sarflayotgani va ular nechog„li samara berayotgani reytingini tuzishni maqsad qildi. Keyinchalik bu tadqiqotga boshqa davlatlarning ham qiziqishi ortib, bugungi kunda tashkilotga a‟zo davlatlar soni ortib bormoqda. O„zbekiston Respublikasining 2030-yilga kelib, PISA xalqaro dasturi reytingida jahonning birinchi 30 ta ilg„or mamlakatlari qatoriga kirishiga erishish hamda xalq ta‟limi tizimida ta‟lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni o„tkazish orqali o„quvchilarning o„qish, matematika va tabiiy fanlar bo„yicha savodxonlik darajasini baholashga yo„naltirilgan milliy tizimni yaratish vazifalari belgilangan. Xalq ta‟limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi doirasida o„quvchilarning tanqidiy fikrlash, axborotni mustaqil izlash, tahlil qilish malakalari va kompetensiyalarini rivojlantirishga alohida urg„u bergan holda, zamonaviy innovatsion iqtisodiyot talablariga javob beradigan umumta‟lim dasturlari va yangi davlat ta‟lim standartlarini joriy etish, Pedagogik ta’lim klasteri: muammo va yechimlar Pedagogical Education Cluster: Problems and Solutions Кластер педагогического образования: проблемы и решения Chirchik, Uzbekistan 1478 International Conference o„quvchilarning bilim darajasini baholashda ta‟lim sifatini baholash bo„yicha xalqaro PISA, TIMSS, PIRLS va boshqa dasturlarda doimiy ishtirok etish nazarda tutilgan.Shu asosda o„quvchilar savodxonligini baholash bo„yicha xalqaro dastur (PISA), boshlang„ich sinf o„quvchilarining matnni o„qib tushunish darajasini baholash xalqaro dasturi (PIRLS), o„quvchilarning matematika va tabiiy yo„nalishdagi fanlardan o„zlashtirish darajasini baholash dasturi (TIMSS), rahbar va pedagog kadrlarning umumiy o„rta ta‟lim muassasalarida o„qitish va ta‟lim berish muhitini hamda ularning ish sharoitlarini o„rganish bo„yicha xalqaro baholash (TALIS) dasturlarida ishtirok etishga kirishildi. Ushbu maqsadda 2022-2023- o`quv yili O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta‟lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi huzurida Ta‟lim sifatini baholash bo„yicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy markazi tashkil etildi. Milliy markazga xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish hamda muvofiqlashtirishda O„zbekiston Respublikasining vakili sifatida ishtirok etish, umumiy o„rta ta‟lim muassasalarining xalqaro tadqiqotlarda muvaffaqiyatli ishtirok etishini ta‟minlash, xalqaro baholash dasturlarini ta‟lim jarayoniga joriy etish bo„yicha tizimli monitoring olib borish, o„qitishning innovatsion usullaridan foydalangan holda o„qish, matematika va tabiiy yo„nalishdagi fanlar bo„yicha pedagog kadrlarning malakasini oshirish bo„yicha o„quvuslubiy tavsiyalar tayyorlash kabi vazifalar yuklatildi. Ta‟lim sifatini baholashga yo„naltirilgan PISA singari xalqaro baholash dasturlari O„zbekistonda ilk marta o„tkazilayotganligi sababli ularni shaffof va obyektiv o„tkazish soha xodimlari zimmasiga katta mas‟uliyat yuklaydi. Bu borada pedagog kadrlarning xalqaro tadqiqotlar haqidagi tasavvurlarini boyitish, shu orqali ta‟lim sifatini oshirishga hissa qo„shish maqsadida avvalgi tayyorlangan metodik qo„llanmalar, topshiriqlar to„plami, mashq daftarlarining mantiqiy davomi sifatida axborotnoma tayyorlandi. PISA tadqiqoti quyidagi xususi yatlarga ega: – u butun dunyoda keng qamrovli va muntazam ravishda o„tkazib kelinayotgan dastur; – ta‟lim sohasidagi yirik, keng ko„lamli xalqaro monitoring tadqiqotlaridan biri; – tadqiqotda umumiy o„rta ta‟lim muassasalarida ta‟lim olayotgan «15 yoshli» (15 yosh 3 oydan 16 yosh 2 oygacha bo„lgan) o„quvchilar ishtirok etadi; – o„quvchilarning «mustaqil hayotga tayyorlik» darajasi, ya‟ni ularning maktabda egallagan bilim va ko„nikmalaridan hayot faoliyatida uchrashi Pedagogik ta’lim klasteri: muammo va yechimlar mumkin bo„lgan muammolarni hal etishda qay darajada foydalana olishlari baholanadi; – o„quvchilarning funksional savodxonligi, jumladan, o„qish (matnni tushunish), tabiiy va matematik savodxonligi, shuningdek, ushbu yo„nalishlardagi hayotiy muammolarni hal etish ko„nikmalari baholanadi; – tadqiqotda ishtirokchi mamlakatlar ta‟lim tizimining o„ziga xosligi bo„yicha ma‟lumot olish imkonini beradigan axborot to„planadi. Bundan tashqari, PISA – 15 yoshdagi o„quvchilarning bilim va ko„nikmalarini baholash bo„yicha yagona xalqaro tadqiqot dasturi hisoblanadi. Tadqiqotning 15 yoshli o„quvchi-yoshlar orasida o„tkazilishiga asosiy sabab, OECDga a‟zo bo„lgan aksariyat davlatlarda ushbu yosh majburiy ta‟lim bosqichining yakuniy davri hisoblanadi. Shu o„rinda, «O„zbekistonning ushbu tadqiqotlarda ishtirok etishi nima beradi?», degan savol tug„ilishi tabiiy. PISA tadqiqotida ishtirok etish quyidagilarga imkon yaratib beradi: – umumta‟lim maktablari o„quvchilarining ta‟limning keyingi bosqichini davom ettirishga, shuningdek mustaqil hayotga qay darajada tayyor ekanligini aniqlash; – umumiy o„rta ta‟limni takomillashtirishning ustuvor yo„nalishlarini 2022-2023- o`quv yili aniqlash; – o„quvchilarning ta‟lim sohasidagi yutuqlari, shuningdek, turli mamlakatlarning ta‟lim tizimlari haqidagi qiyosiy ma‟lumotlarni olish. PISA tadqiqotlarida o„quvchilarning matematik tayyorgarligini baholash da quyidagi uch jihatga alohida e‟tibor qaratiladi: – topshiriqlar o„quvchilarning kundalik hayotdagi qiziqishlari va ehtiyojlariga mosligi; – muammo mazmuni (kontekst)ning hayotiyligi; – matematikani qo„llash bosqichlarining faqat ayrimlarini emas, balki barchasining to„liq qamrab olinganligi, ya‟ni bu jarayonning bir qisminigina bajarish (masalan, tenglamani yechish, algebraik ifodani soddalashtirish) emas, balki masalani tushunish bosqichidan boshlab, uni matematik tilda ifodalash, yechish va yechimni talqin qilishgacha bo„lgan barcha bosqichlarning hammasini qamrab olinganligi.Bu jihatlar o„quvchilarning matematik tayyorgarligini baholash mazmuni ya‟ni matematik savodxonlik tushunchasida o„z aksini topgan. Pedagogik ta’lim klasteri: muammo va yechimlar Matematik savodxonlik tushunchasi turli yillardagi tadqiqotlarda turlicha talqin qilingan. Oxirgi tadqiqot natijalariga ko„ra unga quyidagicha ta‟rif berish mumkin: 1.Tanqidiy fikrlash; 2.Ijodkorlik, kreativlik; 3.Tadqiqot va tahlil qilish; 4.Mustaqillik, tashabbuskorlik va qat‟iylik; 5.Ma‟lumotlardan foydalanish; 6.Tizimli fikrlash; 7.Muloqot qilish; 8.Mulohaza yuritish. Matematik savodxonlik – bu shaxsning turli hayotiy vaziyatlar (kontekstlar) va masalalar ustida matematik mulohaza yuritish, berilgan muammoni matematika yordamida ifodalay olish, muammoni yechishda matematikani qo„llay olish va olingan natijalardan muammoning yechimini talqin qilish va baholashda foydalana olish qobiliyatidir. U hodisalarni tavsiflash, tushuntirish va oldindan aytib berish uchun tushunchalar, algoritmlar, faktlar va vositalarni o„z ichiga oladi. U insonlarga matematikaning olamdagi o„rnini tushunishga hamda yaratuvchan, qiziquvchan va o„zini o„zi tahlil qiladigan XXI asr fuqarolariga zarur bo„lgan asoslangan hukm va qarorlar qabul qilishga yordam beradi. Matematik savodxonlik har bir kishiga matematika olamini tushunishga, uning inson hayotida tutgan o„rni va ahamiyatini anglashga, faol, mulohazali va ishning ko„zini biladigan (konstruktiv) XXI asr fuqarosi uchun zarur bo„lgan, asosli mulohazalar yuritish orqali maqbul qarorlar qabul qilish qobiliyatlarini o„zida shakllantirishga yordam beradi. PISA (The Programme for International Student Assesment) - O‘quvchilarning ta’lim sohasidagi yutuqlarini baholash bo‘yicha xalqaro dastur bo‘lib, dasturning asosiy maqsadi – 15 yoshli o‘quvchi yoshlarning o‘qish savodxonligi, matematik savodxonlik va tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonlik darajalarini turli xil testlar ko‘rinishida baholashdan iboratdir. Ushbu loyihalar o‘quvchi yoshlarning ijodiy va tanqidiy fikrlashiga, olgan bilimlarini hayotda qo‘llay olish qobiliyatlariga baho berish va keyinchalik bu ko‘nikmalarni hosil qilishga undashdir. Ushbu dastur 1997 yilda joriy etilgan bo‘lib, xar uch yilda bir 2022-2023- o`quv yili marta o‘tkazib kelinadi, birinchi marta 2000 yilda o‘tkazilgan. Har uch yilda bitta fan yo‘nalishiga afzallik berilib , ja’mi testlar majmuasining deyarli 50 % shu fanga mansub bo‘ladi. 2000 yilda ilk bor o‘qish savodxonligiga urg‘u berilgan. Aynan 15 yoshli o‘quvchi yoshlar o‘rtasida dasturni amalga oshirilishi sababi ushbu yoshda aksar iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotiga a’zo davlatlarning o‘quvchi yoshlari majburiy ta’limning oxirgi bosqichiga o‘tishadi. Dasturning asosiy maqsadi o‘quvchilarning maktabda olgan bilimini emas, balki olgan malaka, bilim va ko‘nikmalarni hayotda qullashni bilish va natijani tahlil qila olish, vaziyatdan chiqa olish, baholashni bilishni tekshirish. PISA - dasturi o‘quvchilarning katta hayotga tayyorgarlik darajalarini motivatsiyalash, ishontirish va bilimlarini mustahkamlashga asos bo‘lib xizmat qiluvchi dastur hisoblanadi. 2000-2015 yillar oralig‘ida o‘tkazilgan tadqiqot natijalari bo‘yicha bugungi kunda Sharqiy Osiyoda – Xitoy, Koreya, Singapur, Yaponiya, Yevropada - Finlyandiya, Estoniya, Shveytsariya, Polsha va Niderlandiya kabi mamlakatlarning o‘rta ta’lim tizimi yaxshi rivojlangan. PISA tadqiqotining tabiiy fanlar yo‘nalishi PISA tadqiqotlarining asosiy yo‘nalishlaridan biri tabiiy fanlar savodxonligi . Tabiiy-ilmiy savodxonlik - bu shaxsning tabiiy fanlarga bog‘liq masalalar bo‘yicha faol fuqorolik pozitsiyasiga ega bo‘lishi va tabiiy g‘oyalarga qiziqishga tayyorgarlik qobiliyatidir. Tabiiy-ilmiy savodli inson tabiiy fanlar va texnologiyalarga oid muammolar muhokamasida ishtirok etishga intiladi va buning uchun quyidagi kompetensiyalarga ega bo‘lishi talab etiladi, hodisalarni ilmiy tushuntiradi, baholaydi va ilmiy tadqiqotlarni rejalashtiradi, ma’lumot va dalillarni ilmiy jihatdan sharhlaydi. Tabiiy - ilmiy savodxonlikning asosiy ko‘nikmalari Real holat, muammoni – 1. Tushuntirish 2. O‘rganish 3. Hulosa qilish PISA topshiriqlari PISA topshiriqlari bloki muammo bo‘lgan real holatlar ko‘rinishida bo‘ladi. Bunda har bir savol, topshiriq quyidagi kategoriyalar bo‘yicha klassifikatsiyalanadi: - kompetensiya - tabiiy-ilmiy bilimlar tipi - kontekst - kognitiv daraja Kompetensiyalar 1. Hodisalarni ilmiy tushuntira olish; 2. Tabiiy- ilmiy tadqiqotlar metodlarini qo‘llay olish; 3. Ilmiy dalillar asosida hulosa qila olish. Tabiiy - ilmiy bilimlar tipi 2022-2023- o`quv yili 1. Mazmunli bilim: a) Tabiiy sistemalar b) Tirik sistemalar c) Yer va koinot ilmi 2. Imperativ bilim (jarayonga oid bilimlar) – ilmiy bilim olishda turli metodlarni qo‘llay bilish. Mazmunli bilim bo‘limida - “Tabiiy sistemalar” – bu asosan fizika va kimyo, “Tirik sistemalar”- biologiya, “Er va koinot ilmi” – geografiya, geologiya, astronomiya fani materiallari mavjud. Lekin, PISA dasturi topshiriqlari fanlararo xarakterga ega. - Kontekstlar Kontekst – savol yoki topshiriqqa tegishli muammoli holatning tematik bo‘limi PISA tadqiqotida quyidagi kontekstlar mavjud. - Salomatlik - Tabiiy resurslar - atrof muhit - havf va xaratlar - ilm – fan va texnologiyaning uzviyligi. Har bir kontekst 3 ta holatda kurinishi mumkin: - shaxsiy (o‘quvchining o‘zi, oilasi, do‘stlari bilan bog‘liq bo‘lgan holatlar) - mahalliy, ilmiy - global Masalan - “Ilm- fan va texnologiyaning uzviyligi” kontekstini har xil darajada ko‘rinishi - shaxsiy darajada – elektr priborlari bilan ishlash; mahalliy yoki milliy – energiya tejamkor tomlar ishlatilishi; global darajada – atom yadrosining parchalanishi natijasida energiya olish orqali. Topshiriq darajasi (kognitiv daraja) Quyidagi topshiriq darajalari ajratiladi 1. Quyi daraja – bir bosqichli protseduralarni bajarish, masalan faktlarni, terminlarni, printsiplarni bilish. 2. O‘rta daraja - hodisalarni tushuntirishda kontseptual bilimlarni qo‘llay olish. 3. Yuqori daraja – murakkab ma’lumotlarni tahlil kilish, umumlashtirish, dalillarni baholay olish , hulosa qila olish Asalarilar oilasining nobud bo‘lish sindromi Material qisqa matnni o‘z ichiga oladi. Unda ushbu hodisa hamda tadqiqotlar natijasi mavjud. Asalarilar oilasining nobud bo‘lish sindromi Savol 1/5 Matnni o‘qing. javobingizni yozing. Asalarichilik bilan shug‘ullanadigan insonlar «Asalarilar oilasining nobud bo‘lish sindromi» tug‘risida tushunchaga ega bo‘lishlari kerak. Ushbu sindrom faqatgina asalarilar uchun emas, balki qushlarga xam ta’siri bor. Kungaboqar asalarilar va qushlar uchun xam oziq manbaidir. Asalarilar kungaboqarning nektari bilan, qushlar esa urug‘lari bilan oziqlanadi. Ushbu bog‘liqlikni inobatga olib, tushuncha bering. Nega asalarilarning qirilishi, qushlar populyatsiyasini kamayishiga olib keladi? Asalarilar oilasining nobud bo‘lish sindromi Ushbu sindrom quyidagicha namoyon bo‘ladi. Asalarilar uyalarini tark etadilar, uyadan ajralgan asalari 2022-2023- o`quv yili oqibatda nobud bo‘ladi. Hozirgi kunda bu sindrom tufayli bir qancha asalarilar oilasi nobud bo‘lgan. Olimlar bu hodisaning bir qancha sababi borligini e’tirof etishadi. Asalarilar oilasining nobud bo‘lish sindromi Imidaklopridning ta’siri. Olimlar ushbu sindromning bir qancha sabablari bor deb o‘ylashadi.Ulardan biriinsektitsid – imidakloprid. Bu insektitsid tufayli asalarilar uyadan tashqarida orientatsiya qila olish xususiyatini yo‘qotadi. Olimlar bir qancha tajribalar olib bordilar. Ba’zi uyalar ozig‘iga 3 hafta davomida insektitsid qo‘shib turishdi.Turli uyalar ozig‘iga insektitsidning xar xil miqdori ta’sir ettirildi (mkg/kg). Oilalar tez muddatda nobud bo‘lishmadi, lekin 14chi haftada bir qancha uyalar bo‘sh bo‘lib qoldi. Asalarilar oilasining nobud bo‘lish sindromi Savol 3/5 Matnni o‘qing, to‘g‘ri javobni belgilang. Quyidagi hulosalardan qaysi biri grafik-da keltirilgan natijaga asoslangan? o imidaklopridning ko‘p miqdori ta’sir ettirilgan oilalar odatda tez nobud bo‘ladi. o imidakloprid ta’sir ettirilgan oilalar 10 hafta davomida nobud bo‘ladi. o imidaklopridning 20 mkg/kg dan kam miqdori oilalarga zarar ko‘rsatmaydi. o imidakloprid ta’sir ettirilgan oilalar 14 haftadan ortiq yashay olmaydi. Asalarilar oilasining nobud bo‘lish sindromi Imidaklopridning ta’siri. Olimlar ushbu sindromning bir qancha sabablari bor deb o‘ylashadi.Ulardan biriinsektitsid – imidakloprid. Bu insektitsid tufayli asalarilar uyadan tashqarida orientatsiya qila olish xususiyatini yo‘qotadi. Olimlar bir qancha tajribalar olib bordilar. Ba’zi uyalar ozig‘iga 3 hafta davomida insektitsid qo‘shib turishdi.Turli uyalar ozig‘iga insektitsidning xar xil miqdori ta’sir ettirildi (mkg/kg). Oilalar tez muddatda nobud bo‘lishmadi, lekin 14chi haftada bir qancha uyalar bo‘sh bo‘lib qoldi. Asalarilar oilasining nobud bo‘lish sindromi Imidaklopridning ta’siri. Olimlar ushbu sindromning bir qancha sabablari bor deb o‘ylashadi. Ulardan biriinsektitsid – imidakloprid. Bu insektitsid tufayli asalarilar uyadan tashqarida orientatsiya qila olish xususiyatini yo‘qotadi. Olimlar bir qancha tajribalar olib bordilar. Ba’zi uyalar ozig‘iga 3 hafta davomida insektitsid qo‘shib turishdi.Turli uyalar ozig‘iga insektitsidning xar xil miqdori ta’sir ettirildi (mkg/kg). Oilalar tez muddatda nobud bo‘lishmadi, lekin 14chi haftada bir qancha uyalar bo‘sh bo‘lib qoldi Asalarilar oilasining nobud bo‘lish sindromi Savol 5/5. To‘g‘ri javobni belgilang. Olimlar asalarilar oilasining nobud bo‘lishining yana ikkita qo‘shimcha sabablarini taklif qilishadi: 2022-2023- o`quv yili asalarilarni nobud qiluvchi virus. asalarilar tanasiga tuxum qo‘yuvchi parazit pashsha. Qo‘yida keltirilgan tadqiqot natijalarining qaysi biri asalarilar nobud bo‘lishiga virus sababchi ekanligini tasdiqlaydi? o uyada boshqa organizmning tuxumi topilgan. o asalarilar hujayrasida insektitsid topilgan. o asalarilar hujayrasida asalari uchun tegishli bo‘lmagan DNK topilgan. o uyada nobud bo‘lgan asalarilar bo‘lgan. O‘quvchilar viruslarga doir bilimlarga asoslanib javob berishlari kerak. To‘g‘ri javob – 3 chi variant. 2022 yilda O‘zbekistondagi ta’lim sifati xalqaro PISA dasturi doirasida baholanadi. Rossiyalik mutaxassis Galina Kovaleva O‘zbekiston ta’lim sifatini baholashga tayyorgarlik ko‘rishda qanday yordam ko‘rsatilayotgani, postsovet ta’lim tizimlari tomonidan olingan «o‘rtacha ko‘rsatkichdan past» natijalar va qanday baholash natijalarini kutish mumkinligi haqida o‘z fikrlari bilan bo‘lishdi. 2022 yilda O‘zbekiston Xalqaro o‘quvchilarni baholash dasturida (Program for International Student Assessment, PISA) ishtirok etadi. O‘zbekistonni ushbu xalqaro dasturga tayyorgarlik ko‘rishiga Rossiya ta’lim akademiyasining Ta’limni rivojlantirish strategiyalari instituti Ta’lim sifatini baholash markazi ko‘maklashmoqda. 24−25 avgust kunlari Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi tomonidan Jahon bankining READ dasturi doirasida Xalq ta’limi vazirligi va Rossiya Ta’lim strategiyalarini rivojlantirish instituti bilan hamkorlikda «Xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish — inson kapitalini rivojlantirish omili» mavzusida Rossiya ta’lim akademiyasi Ta’limni rivojlantirish strategiyalari instituti Rossiya ta’lim sifatini baholash markazi rahbari Galina Kovaleva ishtirokida xalqaro onlayn vebinar o‘tkazilgandi. Ma’lumot uchun, Galina Kovaleva 1993 yildan buyon Ta’lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasi (IEA)da, 2013 yildan boshlab PISA xalqaro tadqiqotlari boshqaruv kengashida Rossiyaning vakili hisoblanadi. 1989 yildan 2018 yilgacha milliy koordinator sifatida Rossiyada umumiy ta’lim sifati bo‘yicha — IAEP, TIMSS, CIVIC, PIRLS, PISA xalqaro qiyosiy tadqiqotlarni tashkil etish va o‘tkazishda ishtirok etgan. 1994 yildan hozirgi paytgacha TIMSS xalqaro tadqiqot dasturi doirasida tabiiy fanlar bo‘yicha ta’lim yutuqlarini baholash vositalarini ishlab chiqadigan xalqaro ekspertlar guruhi ishida 2022-2023- o`quv yili qatnashmoqda. Amalga oshirilgan ishlar rus va xorijiy nashrlarda (200 dan ortiq ishlari) e’lon qilingan. Ta’lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarga tayyorgarlik ko‘rish bo‘yicha O‘zbekiston bilan hamkorlikda amalga oshirilayotgan ishlar haqida nimalar deya olasiz? — Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi ushbu masalada aynan bizning institutga hamkorlik va yordam borasida murojaat qilib, tashabbus bilan chiqqanligi uchun minnatdorchilik bildiramiz. Rossiya xalqaro tadqiqotlarda 1988 yildan (30 yil) buyon, PISA xalqaro tadqiqot dasturlarida esa tadqiqotning ilk davri — 2000 yildan buyon ishtirok etib kelmoqda. Men 2000−2020 yillarda Rossiyaning PISA xalqaro tadqiqotlari bo‘yicha milliy koordinatori bo‘lganman. Shuningdek, hamkorligimiz dastlabki kunlardanoq juda yaxshi va samarali tashkil etilganini e’tirof etmoqchiman. Biz READ (Rossiya Moliya vazirligi va Jahon banki o‘rtasidagi Rossiya ta’limini rivojlantirish va ko‘maklashish dasturi) doirasidagi ilk seminarda ishtirok etish uchun Moskvaga kelgan delegatsiyani yaxshi eslaymiz. (2019 yil fevral). Mazkur loyiha doirasida o‘zbekistonlik hamkasblarimizga birinchi tayyorgarlik uchun Moskvada ilk seminarlar tashkil etilgan edi. Ushbu seminar uchun barcha viloyatlardan mutaxassislar tanlab olingani, ular bilan tayyorgarlik ishlari, suhbatlar olib borilgani va juda katta qiziqishga ega bo‘lgan mutaxassislar tashrif buyurgani bizni qoyil qoldirgan va xursand qilgan. Oldiga aniq maqsad qo‘yilgan mutaxassislar bilan ishlash biz uchun ham yaxshi maktab bo‘lgan edi. Zero, mamlakat xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etishni o‘z oldiga aniq maqsad qilib qo‘ygan. Prezident va hukumat tomonidan ta’lim tizimi oldida aniq vazifalar qo‘yilgani, bu shunchaki ta’lim holatini nazorat qilish emas, balki таълим Download 0.91 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|