O’quvchilarga randalash va randa turlari, ularni ishga sozlash mavzusini o’qitish metodikasi docx

Pichoq sozlamalarini tekshirish
Vazifaga qarab pichoqlar tekis, to'lqinli, uchi yumaloq bo'lishi mumkin. To'g'ri joylashganda, baraban osongina buriladi, chayqalishlar va qiyinchiliklarsiz, pichoq faqat o'lchagichga tegadi. Chiqib ketish qirrasi astarga etib bormaganda, uni yuqoriga itarish yoki taglikka urishganda, chekka holatini sozlash kerak. Buning uchun taglikka qo'yilgan yamoqdan foydalaning.
Elektr planerining ish holati
Ikkita asosiy qoidalar mavjud: statsionar va mobil. Ularning har biri o'ziga xos xususiyatlarga ega:

Xususiyatlari:	Statsionar	Mobil
Asbobni ishlatish usuli	Ish joyiga o'rnatildi	Qo'lda harakat qiladi
Rejalashtirish printsipi	Yog'och element usta tomonidan harakatga keltiriladi	Asbob belgilangan yog'och bo'ylab harakatlanadi
Afzalligi	Qisqa ishlov beriladigan qismlar bilan ishlash qulay	Katta uzunlikdagi taxtalarni ishlov beradi

Yuzaki ishlov berish
Maqolaning qahramonining asosiy vazifasi rejalashtirish bo'lsa-da, qo'shimcha dastur imkoniyatlariga ega. Masalan, siz undan qirralarni kesib olish, oluklar qilish, choraklarni tanlash va yuzalarni maydalash uchun foydalanishingiz mumkin. Tepaliklar, tushkunlik va puruzluluksiz porloq bir tugatish uchun, siltanadigan harakatlar va chayqashlardan saqlaning.
Ishlayotganda siz ba'zi bir fokuslardan foydalanishingiz mumkin:

1. 
   Qurilmani yoki taxtani bir xil kuch bilan sekin harakatlantiring.
   
2. 
   Chiqindilarni taxta ostiga tushishiga yo'l qo'ymang, uni kesilgan yog'och bilan parallel tuting.
   
3. 
   Nomukammal uchlarini kesish uchun kerakli bo'shliqdan uzunroq yog'ochni tanlang.
   
4. 
   Qattiq yog'och elementlarni kichik chuqurlikdan foydalangan holda bosqichma-bosqich rejalashtirish kerak, har safar dvigatelni ortiqcha yuklamasdan yaxshi natijalarga erishish kerak.
   
5. 
   Taxta tekisligining dastlabki darajasiga qarab ishlov berish chuqurligini o'zgartiring.
   

Yog'ochni qayta ishlashda ba'zi bir nuanslarni esga olish kerak. Masalan, ish paytida, bosilganda moyillik burchagi va notekis kuchlarning o'zgarishiga yo'l qo'ymaslik mutlaqo mumkin emas. Aks holda, uning oqibatlari - to'lqinlanish, katlanayotganda yuzadagi puruzluluk va pahlanganda yumaloq uchi sizni uzoq kutishingizga imkon bermaydi.
Har qanday asbobda bo'lgani kabi, agar siz elektr tekisligi bilan to'g'ri ishlayotgan bo'lsangiz , masalan Metabo HO 26-82 ni oling , uning barcha afzalliklaridan foydalaning, siz uni ishlatish doirasini sezilarli darajada kengaytira olasiz. Bajarilishi mumkin bo'lgan ish - bu ma'lum bir modelning imkoniyatlari va duradgor mahoratining uyg'un kombinatsiyasi. Faqat asbobning ishlash tamoyillarini tushunib, tayyorgarlik bosqichiga mas'uliyat bilan yaqinlashgandan keyingina, siz to'g'ridan-to'g'ri ishga o'tishingiz mumkin. Bunday holda, ekspluatatsiya va xavfsizlik qoidalarini unutmaslik kerak.
Egovlashdek keng tarqalgan slesarlik operatsiyani o’rganishda o’z-uzuni kontrol’ qilish imkoniyatlarini kurib o’tamiz. Ma’lumki, egovni muvozanatda tutishi- ko’rsatilgan operatsiyaning eng qiyin usullaridan biridir. Bu usulni o’rganish qiyinligining sababi ko’proq egovning tebranishi ish harakati vaqtida uning gorizontal tekislikdan og’ishini ko’zi bilan izohlanadi. Shu sababli, o’quvchilar o’z harakatlarini o’zlari to’g’irlab turishiga asos bo’ladigan boshqa qandaydir belgi kerak. Buning uchun ustaxonalardagi mashg’ulotlar sharoitida kuydagi didaktik usuldan foydalanish mumkin. O’quvchilarga zarb usuli bilan bajarish va o’z harakatlarini ishlov berilayotgan butun yuza egov tishlarining bir tekis izlari turi tavsiya etiladi.
Ana shu maqsadda keyingi yillarda ko’proq ta’limning texnik vositalari- trenajyorlar o’quvchilarga o’z mehnat harakatlarida berilgan kuch. Ma’lumki, ishchi ishlab chiqarish tekisligini bajarishda o’zi uchun zarur muayyan spravochnik materiallarini topa olishi kerak. Agar masalan, stanokchi haqida gap borayotgan bo’lsa, bu topshiriq konkret ish shartlariga ko’ra qirqish rejimi elementlari (qirqish chuqirligi, qirqish tezligin uzatish) bo’lishi mumkin, elektr montajchi uchun esa spravochnikdan simlarning markalarini, apparatlar va hakozolarni topishga to’g’ri keladi. Ishchining malakasi qancha yuqori bo’lsa, u spravochnik adabiyotdan shunchalik keng foydalaniladi. Shu bilan birga mehnat ta’limi protsessida spravochniklardan foydalanish yagona maqsad emas, balki o’quvchilarni sanoat ishlab chiqarishi asoslari bilan tanishtirish usullaridan biri bo’lishi kerak. Demak, spravochnik adabiyotdan foydalanishga o’quvchilarning mehnat faoliyati mazmuni talab qilgandagina murojat qilinadi. Masalan, rez’ba ochishda zagatovkalarning tegishli o’lchamlari jadvallardan tanlanadi, eskizlar tuzishda GOST lardan foydalaniladi, elektr sxemalarni ishlashda elektr montaji ishlariga oid spravochniklardan foydalanadi va hokazo.
Laboratoriya tajribalarini o’quvchilar ustaxonalaridagi mashg’ulotlarda ishlov beriladigan materiallarning xossalari bilan, asboblarning tuzilishi, jihozlar va boshqalar bilan tanishish maqsadida bajaradilar. Bu tajribalar laboratoriya ishlari o’rtasida tashkil qilinadi. Laboratoriya ishlari qiyinligi o’quvchilarning yoshiga va mavjud bo’lib moddiy bazaga qarab har xil bo’lishi mumkin. Masalan, yog’ochni homlik va qattiqlikni sinash o’quvchilarning qo’lidan keladi. Ular hozirgi zamon priborlari va moslamalardan foydalanganligi ma’qul. Bunday ishlarni bajarishda eng muxim o’quvchilarning fan asoslari bo’yicha bilimlardan foydalanishdir. Agar laboratoriya ishlari unumli mehnat bilan bog’liq bo’lsa o’quvchilarning ularga qiziqishi ortadi. Masalan o’quvchilarga mazkur metalning qattiqligini shunchaki topish emas balki yasaladigan detal’ uchun tegishli qattiqlikdagi zagatovka tanlashni ham topshirish maqsadga muvofiqdir. Tokarlik stanogini o’rganishga kirishishda o’quvchilar o’tkirlash burchaklari normativlarga mos kelishni aniqlash uchun uglomer yordamida keskich geometriyasini tekshirishni laboratoriya ishi sifatida bajarishlari mumkin. Odatda laboratoriya ishlari praktikum shaklida tashkil qilinadi, ammo ularni frontal yo’l bilan ham o’tkazish mumkin. Praktikum shaklidagi laboratoriya ishlarida o’quvchilar zvenolarga bo’linadi zvenodagi o’quvchilar soni tegishli jihozlar va laboratoriya tajribalarini o’quvchilarning ijtimoiy foydali mehnati bilan didaktik bog’lash imkoniyatlariga qarab aniqlanadi.
Qiyinligiga qarab laboratoriya tajribalari o’quvchilarning og’zaki ko’rsatmalari yoki ishlatiladigan priborlarning tuzilishi, ishning maqsadi va ish tartibi ifodalanadigan yozma instruktsiyalar bo’yicha o’tkazilishi mumkin. Durodgarlik randalarni vazifalariga ko’ra sirtlarni tozalash, siliqlash, tekislash maqsadida ishlatiladigan, ya’ni yog’ochka birlamchi ishlov beruvchi randalarga va maxsus randalarga bo’linadi. Bular sherxebel’ taxta randa, mushranda, japsarandalardan, hamda zakrov randa, chak randa, konish randa, dila randa, chorabzal randalar va boshqalardan iborat.
Sherxebel’ bu yog’och materiallarining sirtini tozalash va qalin payraxa olish yo’li bilan xomaki randalash maqsadida ishlatiladi.
Sherxebelning asosiy qismlari kunda tig’ va ponadan iborat bo’lib kundasining uzunligi 250-260mm, eni 40-45 mm qalinligi 60 mm bo’ladi. Tig’ining eni 30 mm bo’lib, kesuvchi qirrasi yoy shakliga ega bo’ladi. Sherxebelda sirtlarni silliq va tekis randalab bo’lmaydi.
Sirtlarni silliq randalash uchun taxta randa ishlatiladi taxta randa sherxebeldan kundasining enliligi va tig’ining to’g’ri bo’lishi bilan farq qiladi. Taxta randa kundasining eni 55-60 mm, tig’ining eni 45-60 mm bo’ladi. Ayrim hollarda o’qituvchilarning yoshlarini, jismoniy qobiliyatlarini xisobga olib sirtlarni silliqlash maqsadida taxta o’rnida sherxebeldan foydalanish mumkin. Buning uchun sherxebelning tig’ini charqlab, to’g’ri tig’li qilib beriladi.
Mushiranda bu tuzilishi jixotidan taxta ramdadan farq qilmaydi. Mushiranda tig’ida qo’chimsha temir pushtax bo’lib, u payraqani sindirish vazifasini o’taydi. Shuning uchun temir pushtakni tig’ning kesuvchi qirasiga yaqin o’rnatiladi. Shu tarixa o’rnatilganda tig’ chiqargan payraqani darhol qayirib sindiradi va randalashni engillashtiradi. Shunday qilib mushranda yordamida yog’och materiallarning sirti siliqlanadi, shuningdek, yig’ilgan tayyor buyumlarga dastlabki pardoz beriladi, buyum sirtidagi notekisliklar randalab tekislanadi. Japs randa bu taxta randa va mushiranda yordamida uzun va enlik taxtalarning sirti silliqlansa ham ular bilan tekis randalab bo’lmaydi. Japs randa kundasi uzun (700­800mm), enlik (70-80mm), tig’ining eni 55-60mm bo’ladi. Japs randaga, ko’pincha, temir pushtakli tig’ o’rnatiladi. Bu randa yordamida randalashda sirtlar tekis chiqishi uchun payraqi yubqa olinadi va qalin payraqi olinsa, sirt tekis chiqmaydi. Randalarni ishga sozlash tig’lar o’tmaslanganda ularni kundadan chiqarib charqlash, charqlashda hosil bo’lgan qirolini to’qish va tig’ini kundaga qaytadan to’g’ri o’rnatishdan iborat.
Charqlash natijasida tig’larda hosil bo’lgan qirolni to’qish uchun kumqayroq yoki qayroq tosh, kerosin, suv bilan namlab turiladi. Kerosin qirolni tez to’qishga yordam beradi. Qayrash vaqtida tig’larning o’tmaslanib qolmasligiga, qum qayroqning o’yilib tezda ishtan chiqib qolmasligiga e’tibor beriladi.
Randalarni to’g’ri tutish va erkin randalash sirtlarning tekis chiqishini ta’minlash bilan bir qatorda randalash vaqtida o’quvchilarning ortiqcha kuch sarflab qiynalmasligiga, charchamasliklariga yordam beradi. Randalash vaqtida sirtlarning tekis chiqmasligi ortiqcha mehnat va material sarflanishiga, materialning ishtan chiqishiga va o’quvchilarning ishdan bezishlariga sabab bo’ladi.
O’quvchilarga sirtning silliq va tekis chiqishiga sabab bo’luvchi ominlarini o’rgatish bilan bir qatorda ortiqcha mehnatni sarflamasdan tez va sifatli randalashga o’rgatiladi. Buning uchun randalardan foydalanish ketma-ketligi randalash tartibi va tekislikni tekshirish to’g’risida shuncha berilib bu borada etarli ko’nikma va malakalar hosil qilinadi.
Mehnat o’qish jarayonida o’quvchilarni tarbiyalash.
Mehnat o’qishning maqsadi o’quvchilarga tegishli bilimlar, ko’nikma, va malakalar berish bilan cheklanib qolmasdan ularga mehnatga ijtimoiy va shaxsiy mulkga, uning hozirgi zamon ko’z qarashini umumiy foyda keltirish uchun ishlashta tayyorlikni tarbiyalashdan iborat.
Mehnatga ongli munosabatni tarbiyalash mehnat tarbiyasining vazifasi hisoblanadi. Mehnatga ongli munosabat-bu hozirgi zamon odamning asosiy xususiyatini o’zgachalagini ko’rsatadi. Har bir mehnatkash-ishchi mehnat oddiy- o’z turmushini mehnatsiz amalga oshirishi mumkin emas.
Mehnatga ongli munosabat mehnatnig ijtimoiy foydali ekanligini tushunish mehnat topshiriqlarini majburiy emas ixtiyoriy turda bajarilishi bilan harakterlanadi. Mehnat bajarilishi bilan harakterlanadi. Mehnat kilishda o’quvchining aql bilan kollektiv bo’lib mehnat qilish uqublarini mulkga hamkorlik munosabatlarini tarbiyalash va mehnatga ongli munosabatni shakllantirish bilan bog’langan.
Shuningdek tarbiya masalalari natijalari mashqning mazmunigagina bog’liq bo’lib qolmay ularnig tashkil etilishi o’quvchilar ishlarini tekshirib berishga ham bog’liq bo’ladi.
Mehnat jarayonida o’quvchilarning o’z-o’ziga va do’stlariga munosabati jihatidan talabchanlikni ravojlantirishga yordam beradigan uch asosiy shartni misol etib ko’rsak bo’ladi:
Jamaoat a’zolariga bir-biriga ma’lum darajada talablar qo’yidagicha majburlaydigan imkoniyatlarni yaratish va ulardan mehnat jarayonida foydalanish. Aytaylik maktab uchun o’rindiqlar tayyorlashdi deylik, har bir zivenolar bo’yicha olib boriladi. Har bir zveno zarur miqdorda bir turli detallar oyoqchalar, qopqoqlar tayyorlash bo’yicha topshiriqlar oladi. Boshqa zveno bo’lsa shu detallardan o’rindiqni yig’ishtiradi natijada o’rindiqning sifatli har bir zvenoning ishlagan detallarini sifatiga bog’liq bo’ladi. Tayyorlangan mahsulot mug’dori va sifati uchun o’quvchilarning o’z-aro bir- biriga bo’ysinishi va o’z aro javobgarchiligi shu tartibda ko’rinadi.
Mahsulot - iqtisodiy faoliyatning ashyolar va xizmatlarda mujassam etilgan natijasi. Uning moddiy-buyum shakli moddiy M. ko‘rinishiga ega. Ma’naviyat sohasida g‘oya, ixtiro va kashfiyotlar, yangi texnologiyalar, i.t.
Jamoat talablarini o’z vaqtida quvvatlash tajriybasining ko’rsatishiga mehnat jarayonida ommalarni birinchi bo’lib rahbarlar qo’yadi. O’quvchilarni uzluksiz kuzatish pedagogik jihatdan asoslangan va o’z vaqtida aralashishlar orqali o’qituvchi o’quvchilarning o’z-aro talabchanliklarining rivojlanishiga ularning jamiyatda o’zlarini tutushlariga yordam beradi.
O’quvchilarda sismavzuli va ketma-ket talabchanlik ko’rsatish o’qituvchi va kollektivning ba’zi bir o’quvchilarga talablari to’satdan birdan bo’lmay ular ketma - ket amalga oshishi kerak. Shuningdek mehnat o’quvchilariga jamiyat va mulkka yaxshi munosabatda tarbiyalash ahamiyatga ega. O’quvchilarni materiallarni o’chirish o’rni -o’rniga foydalanish asbob-uskunalarga e’tibor berish arqoli ongli mehnat madaniyatini tarbiyalash kerak. Mehnat o’qish jarayonida estetik tarbiya mehnat metodik tarbiyalashga ham katta ahamiyat beriladi. Ustaxona ishlarida o’quvchilar kesish, o’lchash asboblari va uskunalarning tuzulishlari bilan va ishda foydalanish qoydalarini o’rganadi.
Bu asbob uskunalarga tegishli bilim olish aniq asboblarni o’rganish davomida to’planadi. Randalash operatsiyalarini o’rganayotganda o’quvchilarga randa va sherxebeldan foydalanish usullari tanishtiriladi.
Randalash: rubanok, sherxebel’, ziyzubel’, tsenugel’, pal’tsogubel’ va boshqa asboblar konstruktsiyasini etilishtirish o’quvchilarning texnik bilim darajasining ortishiga asboblar konstruktsiyasini o’zgartib ishni tez va toza bajarish imkoniyatini ko’rsatib beradi.
Asbob konstruktsiyasininig tahlilini o’quvchilarning faol qatnashishida o’tish uchun o’qituvchi uni suhbat, savol-javob o’tkaziladi. Dastlab o’qituvchi randalash operatsiyasi to’g’risida tushuncha beradi va o’quvchilarga surginning tuzilishi bilan tanishtiradi. Bunda o’quvchilar barcha kesuvchi asboblarning kesish bo’limining ko’rinishi bir xil bo’lishiga har xil instrumentlarning kesuvchi bo’limi bilan solishtiradi. Bundan so’ng o’qituvchi randalash foydalanib bo’lmaydigan o’rinlarga misollar keltiradi.
Metallarni kesish qirqish vaqtida o’qituvchi I-IV sinflarda qog’oz, kardon , gazlama bilan qaychi yordamida kesishni o’zlari o’tadi. Hozirgi zamon ishlab chiqarishining asosiy mashina va mexanizmlarga loyiqlash-tirilganligi bilan qo’lda ishlanishga tegishli bo’lgan operatsiyalar bilan o’quvchilarning jismonan rivojlanishiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Shuningdek slesarlik operatsiyalarni bajaruvchi kasblar hozirgi zamon ishlab chiqarishda eng ko’p tarqalgan kasblarning biri bo’lib hisoblanadi.
Maktab ustaxonasida o’quvchilar yog’och va metall materiallar bilan ishlashadi, eng oldin o’quvchilarga shu materiallar hususiyatlari haqida tanishtirish ularning qishloq xo’jaligida, boshqa sohalarda tutgan o’rni qo’llanishini aytib o’tish zarur. Bu materiallar bilan bir qatorda hozirgi vaqtda plastmassa materiallarning qo’llanishi haqida ham aytib o’tish lozim.
Plastik materiallar yoki plastmassalar - sintetik yoki tabiiy yuqori molekulali birikmalar asosidagi organik materiallardir. Ular isitish va bosim natijasida o‘z shaklini o‘zgartirish va sovutilgandan keyin berilgan shaklni saqlab qolish qobiliyatiga ega.
O’quvchilarga materiallaming hususiyatlari bilan tanishtirilganda o’qituvchi bu hususiyat ishlanadigan materialning vazifasiga qarab zagatovkani tanlashda katta ahamiyatga ega. Masalan : oddiy slesar’ asboblarini tahlil qilishda qo’lda tayyorlaydigan bo’lsa qattiqligi bilan farq qiluvchi uglerodli asboblik po’latlardan foydalansa mixlar tayyorlash uchun uglerodi kam yumshoqroq po’latlar kerak bo’ladi. Rubankaning kolotkasini ishlash uchun qattiq yog’och kerak bo’lsa yaiuiklar ishlash uchun bush yog’och taxtalar kerak bo’ladi. Shuningdek o’quvchilarga I-IV sinflardagi mehnat darsining davomi ekanligi ko’rsatib o’tilishi lozim. Bizning endi foydalanadigan materialimiz qog’oz, karton, gazlama kabi keng tarqalgan, biroq boshqa xususiyatlarga ega, shuning uchun ham ularning qo’llanilishi boshqacharoq bo’ladi.
O’qituvchi yog’ochning bir qancha ko’p turlarining bor ekanligiga o’qituvchilarning diqqatini qaratadi. Bunda yog’ochni o’rganish, tuzilishi, kamchiliklarni eska olishdan boshlaydi. Masalan yog’och yuqori temperaturaga chiday olmaydi, ularning (sorti) navi ta’sirlar sababidan bo’ziladi.
Nav - seleksiya natijasida yaratilgan, muayyan morfologik, fiziologik va xo‘jalik belgi hamda xususiyatlari turg‘un va nasldan o‘tib boradigan, bir turga mansub o‘simliklar majmui; madaniy o‘simliklar uchun eng kichik tasnif birligi.
Metal’dan yasalgan buyum bunday kamchiliklarga oz yo’l qo’yadi. Bundan keyin o’qituvchi metallarning xususiyatlari o’quvchilarga V-VII snflarda mehnat darslari davomida ketma-ket ochib ko’rsatilishi bunda asosan po’latning navlari va markalari bilan tanishtirishni tushuntiradi. O’quvchilarni metall materiallar bilan tanishtirish qora metallardan boshlanadi. Uning xususiyatlari va qo’llanilishi haqida aytib beradi, oq-qora qong’iltir misolida aytib o’tiladi.
Qora qong’iltir namlikka chidamli bo’lishi uchun bo’yaladi, yoki yuziga lok singdiriladi. Metall shit va sim qanday tayyorlanishi haqida aytiladi. Po’lat va cho’yin haqida tushuncha beriladi. O’qituvchi endi metallarni kesadigan qaychini ko’rsatib, buning oldingi qog’oz qiyadigan qoychidan qanday farq borligini o’quvchilardan so’raydi. O’quvchilar bu qaychi og’ir, dastasi uzunroq ekanligiga e’tibor beradi. Endi o’qituvchi nima uchun shunday deb so’raydi. Ko’pchilik o’quvchilar bir ovozdan metallni qiyish qiyin bo’lganligi uchun shunday bo’ladi deb javob beradilar. Darsning oxirida o’qituvchi richagli qaychilarning dastasining uzunligiga ular yordamida metalni kesish oson bo’lishiga o’quvchilar diqqatini qaratadi. O’qituvchi 2 mm qalinglikdagi listni kesib ko’rsatadi. Qaychilar yordamida kesib buni osonlashtirish uchun mashinada kesish mumkinchiligini aytadi. Qaychilarning turlarini kesib ko’rsatadi. Shuningdek qo’shimcha uskunalar stuslo, malka strubuna misolida ham aytib beradi.
Har bir mehnat operatsiyasi o’ziga qos o’zgachaliklarga ega. Shuning uchun ham belgilash, kesish, qirqish boshqa mehnat operatsiyalarini bajarish uslubiyati bir- biridan ajralib turadi. Materiallarini qo’ldan ishlashda ma’lum operatsiyani bajarishda o’qituvchi quyidagi umumiy masalalarni bajaradi. O’quvchilarning kuchi etadigan ob’ektlarini tanlash.
Materialni bayon qilish uslubiyatini oldindan bajaradi.
O’quvchilarning o’zlaricha mustaqil ishlarini tashkil qiladi.
O’quvchilarning kuchi chamasi etadigan ishni tanlash -ish ob’ektini en daslab o’quv dasturiga javob berishiga va o’quvchilarning jismoniy tayyorligiga mos keladigan bo’lishi kerak. O’quvchilar tayyorlagan buyumlarga qo’yiladigan talablar ishning aniqligiga talablar qo’yilgan bo’lsa, o’quvchilar diqqat bilan ishlab yaxshi natijaga erishadi. Lekin ishning aniqligiga talablar qo’yishda o’quvchilarning imkoniyatlariga mos kelishini e’tiborga olish kerak. Metallarni egovlashda o’quvchilar yo’l qo’yadigan xatolar haqida ma’lumot quyidagicha:

Sinflar	Detalning qalingligi mm
	10	20	30	40
	Xatolik mm
V	0,47	0,95	1,42	1,90
VI	0,35	0,69	1,04	1,39
VII	0,32	0,63	0,95	1,26
VIII	0,21	0,43	0,64	0,85

Bundan ko’rinib turibdi o’quvchilar ishining kattalashishi bilan ularning fiziologik imkoniyatlari ham ortadi, lekin cheklangan holda ortib boradi. Shu sababli talab qilinadigan aniqligi tomonidan o’quvchilarning kuchi etadigan ish 26 ob’ektlarini tanlash zarur. Ish ob’ekti o’quvchilarga loyiq bo’lishi kerak. O’quvchilar VI -sinfda yog’ochni rismustan foydalanganda biroz qiynaladi. Shuning uchun ham zagatovkani dastlabki vaqtda verstakning qesuvchi o’rinlariga bekitish kerak bo’ladi. O’quvchilar randalash operatsiyalarini bajarayotganda o’tkazilsa, kuzatishlar agar randa 0,4mm qalinglikda yo’nadigan qilib olinsa, unda VI-sinf o’quvchilar tez charchaydi, VIII-sinflarda bo’lsa, bunday qalinglikda surgilashda uncha qiynalmaydi.

Haqiqatdan ham bolalarning imkoniyatlariga to’liq javob beradigan ish usullarini tanglash katta ahamiyatga ega. O’qituvchi o’quvchilarning kuchi etadigan ishlarni o’zicha tanglashga va unga muvofiq holda fizik nagruskani normallashtirishga qaratilgan har xil choralarni ko’rishga majbur bo’ladi.

2. 
   Elektr randa va ulardan foydalanish mavzularni o‘qitishda zamonaviy ta‘lim texnologiyalarini qo‘llash
   

Jamiyatimizning har bir fuqarosi XXI asr bo‘sag‘asida turar ekan, ortda qolgan yillar qadrini baholashga va kelajak hayotining turli jabhalarini belgilab olishga urinishi tabiiydir. Jumladan, ta‘lim sohasida faoliyat ko‘rsatayotganlar ham bundan mustasno emas.
Hozirgi kunda ta‘lim jarayonida pedagogik texnologiyalarni o‘quv jarayoniga qo‘llashga bo‘lgan qiziqish, e‘tibor kundan - kunga kuchayib bormoqda, buning sabablaridan bin, shu vaqtgacha an‘anaviy ta‘limda o‘quvchilarni faqat tayyor bilimlarni egallashga o‘rgatilgan bo‘lsa, zamonaviy texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o‘zlari qidirib topishlariga, mustaqil o‘rganib, tahlil qilishlariga, xatto xulosalarni ham o‘zlari keltirib chiqarishlariga o‘rgatadi. O‘qituvchi bu jarayonda shaxsning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan ta‘lim jarayonida o‘quvchi asosiy o‘rin egallaydi.
Shuning uchun oliy o‘quv yurtlari va malaka oshirish institutlarida malakali kasb egalarini tayyorlashda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning o‘rni va roli benihoya kattadir. Pedagogik texnologiya va pedagog mahoratga oid bilim, tajribava interaktivmetodlar o‘quvchilarnibilimli,yetukmalakaga ega bo‘lishlarini ta‘minlaydi.
An‘anaviy o‘qitish tizimi, aytish mumkinki, yozma va og‘zaki so‘zlarga tayanib ish ko‘rishi tufayli -axborotli o‘qitishll sifatida tavsiflanadi, chunki o‘qituvchi faoliyati birgina o‘quv jarayonining tashkilotchisi sifatida emas, balki nufuzli bilimlar manbaiga aylanib borayotganligini ta‘kidlagan holda baholanmoqda. Bu bir tomondan.
Ikkinchidan, ilmiy-texnik taraqqiyotning rivojlanayotgan bosqichida axborotlarning keskin ko‘payib borayotganligi va ulardan o‘qitish jarayonida foydalanish uchun vaqtning chegaralanganligi, shuningdek kadrlarni hayotga mukammal tayyorlash talablari ta‘lim tizimiga yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etishni taqozo etmoqda. Respublikamizda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» da ta‘kidlaganidek, zamonaviy ta‘lim-tarbiya ishlarini davlat standarti darajasiga ko‘tarish uchun pedagogik jarayonga ilg‘or axborot va pedagogiktexnologiyalarni joriy etish zarur(3.4 modda).
1999 yil aprel oyida Toshkent shahrida hamda may oyida Andijonda o‘tkazilgan Respublika ilmiy-nazariy seminar qarorlariga muvofiq barcha ilmiy vaoliy o‘quv muassasalariga kadrlarni tayyorlash milliy modeliga mos ilg‘or pedagogik texnologiyalarning nazariy asoslarini ishlab-chiqish vazifasiyuklatildi.
Bu vazifani to‘liq bajarish maqsadida, eng avvalo, olimlar maktablarda va oliygohlarda ishlayotgan o‘qituvchi-trenerlar hamkorligida bir necha muammolarni yechishi lozim bo‘ladi. Shu jumladan -Mehnat ta‘limill fanini o ‘ qitishda quyidagilarga katta e‘tibor qaratish kerak:

• 
  yangi pedagogik texnologiyaning mohiyatini aniqlash va
  

uning
nazariy asoslarini yaratish;

• 
  uning prinsiplarini ishlab chiqish;
  
• 
  pedagogik texnologiyani amaldaqo‘llash uchun samarali yo‘llarini tanlash vahokazo.
  

Pedagogik texnologiya nima? Nega endi shuncha yillardan beri yarab kelgan ta‘lim jarayonini eskicha tashkil etishdan voz kechishimiz kerak va o‘quv jarayonini loyihalashtirishga yangicha yondashish zarur?
Bu yo‘nalishlar:

• 
  ta‘lim-tarbiya maqsadi, vazifasi, mazmuni, tizimini isloh qilish; • ta‘lim-tarbiya boshqaruvini isloh qilish;
  
• 
  ta‘limning bozor iqtisodiyotiga asoslangan mexanizmini yaratish;
  
• 
  ota-ona, o‘qituvchi-o‘quvchining ta‘lim jarayoniga bo‘lgan yangicha qarashlarini shakllantirish;
  
• 
  va nihoyat, bu tub islohotlarning bosh harakatlantiruvchi kuchi - yangi pedagogik texnologiyani amaliyotga tadbiq etishdan iborat.
  

Tashxislanuvchan o‘quv maqsadlarini qo‘llashga o‘tilishi, o‘qitish texnologiyasida baholashning o‘ziga xos yangi mazmunga ega bo‘lishiga olib keladi. Maqsad tashxislanuvchan usulda aniqlanar ekan, o‘quv jarayonining borishida uning belgilariga ham etalon sifatida qarash mumkinbo‘ladi. O‘qitish jarayonida joriy baho qaytuvchan aloqa rolini o‘ynaydi va etalon maqsadga (yoki uning qismlariga) erishishiga qaratilgan bo‘ladi. Agar maqsadga erishilmagan bo‘lsa, undajoriy nazorat natijalari asosida o‘quv jarayoniga tuzatishlar kiritilishi lozim. Shuning uchun ham, joriy baholar bilimlarni shakllantiruvchi funksiyani bajaradi. Demak, joriy nazoratlar baholanmaydi. Joriy mulohazalar mazmuniy haraktergaegabo‘lib, ular o‘quvchigava uning faoliyatiga tegishli tuzatishlar kiritishiga yordam berishi lozim. Yakuniy baho ballarda ifodalanadi. Joriy baho kabi yakuniy baho ham tashxis usulida qo‘yilgan maqsadlarning etalon mezoniy belgilari asosida aniqlanadi va shuning uchun ham mezoniy harakterga ega bo‘ladi. O‘quv jarayoni ham shunga muvofiq yo‘nalishga ega bo‘ladi. Mezoniy baholash bu usulda o‘qitishning asosini tashkil qiladi.
O‘quvchilar bilimlarini shakllantiruvchi joriy baholar, ularga fan (kurs) ning har bir bo‘limi bo‘yicha tavsiya etilgan nazorat topshiriqlari bilan aniqlanadi. Bundan maqsad, o‘quvchilarda sodir bo‘ladigan qiyinchiliklarni tezkorlik bilan bartaraf qilishdir. Bunday test variantlarining biri bo‘lim materialini to‘la qamrabolganbirnechasavollardan iborat bo‘lishimumkin. Har bir savol ro‘parasida 4-5 ta javoblar (tanlab belgilash uchun) yoziladi. Har bir javob variantibirqarashdato‘g‘rigao‘xshaganbo‘lishi,lekinfaqat bittasi aniq to‘g‘ri bo‘lishi zarur. Javoblar A, V, S, D, Ye kabi harflar bilan belgilanadi. Javoblar o‘z-o‘zini tekshirish blankasiga o‘tkaziladi. Uni to‘ldirib bo‘lgandan so‘ng, o‘quvchi o‘z javoblarini test kaliti bilan taqqoslaydi vaqaysi savollarga to‘g‘ri (noto‘g‘ri) javob berganligini o‘zi aniqlaydi. Javob bera olmagan savollarni o‘zi mustaqil ravishda (zarur bo‘lsa o‘qituvchi yordamida) o‘zlashtiradi. Bunda u alternativ o‘quv materiallari (o‘quv qo‘llanmalari, videomaterial, laboratoriya ishlarini bajarish uchun ko‘rsatmalar) dan foydalanishi hammumkin.
Pedagogik texnologiyaning eng muhim yutuqlaridan biri - testlar fondini, o‘quv jarayonining borishini to‘la qamrab olgan nazorat - tekshiruv topshiriqlar to‘plamini yaratilishidir. Oldindan tayyorlangan, standartlashgan testlar ishda anchagina qulaylik tug‘diradi. Har bir o‘quv siklida test yordamida baholash tezkor qaytuvchan aloqa o‘rnatishga imkon beradi va o‘quv jarayonini belgilangan maqsad tomon ketma-ket ravishda yo‘naltirib turadi.