O`quvchilarning jarohatlanishi

O`quvchilarning jarohatlanishi
Reja:

1. 
   Ko`rinib turgan shikastlanishlar.
   
2. 
   Suyaklar sinishi va uning turlari.
   
3. 
   Ko`rinmas zararlanishlar haqida tushuncha.
   
4. 
   To`qimalarning lat eyishi , boylamlarninig cho`zilishi va mushaklarninig yirtilishi.
   
5. 
   Ezilish sindromi va birinchi yordam ko`satish.
   

Teri va shilliq pardalarga shikast etmaydigan zaralanishlarning hamma turlari turlari yopiq shikastlanishlar dweyiladi.yopiq shikastlashlarga –yumshoq to`qimalarning lat eyishi, boylamlarning

( cho`zilishi ) cho`zilishi va uzilishi, muskullarninig yirtilishi kabilar kiradi.

Lat eyish.

Lat eyish daganda zarb ta`sirida yumshoq

to`iqmalarninig anatomic uzgarishsiz shikastlanishi tushuniladi.

bir joyninig og`rishi, to`qimalarninig shishuvi,teri sezuvchanligininig uzgarishi , qon quyilishi

( gematoma ) kuzatiladi. Shikastlangan organ funksiyalari buzilishi mumkin. Gematoma ( qon quyilgan joy) rangi pigmentninig asta- sekin parchalanishi munosabati bilam tuk qizil, ko`kimtir, yashildan to sariq ranggacha uzgaradi.

davolash gavdaning shikastlangan qismiga orom beriladi, unga balandroq vaziayt yaratiladi, bosib turadigan bo`glam bo`glanadi, lat egan joyga sovuq yoki muz solingan xaltachada quyiladi. Gematoma katta bo`lsa ba`zan qon surib olinadi yoki qon oqishi to`xtatiladi lat eyishdan 2- 3 kun o`tgach gematomaniing yahshiroq surilishi uchun issiq muolajalar ( grelka, isituvchi compress, doametriya uvch …)qilinadi.

Muskullarning yirtilishi.

Muskullarninig shikastlanishi yopiq va ochiq bi`lishi mumkin. Muskul qattiq cho`zilganda va unga zo`r kelganda, masalan, og`ir yuq ko`tarilganda u yirtilishi mumkin. Qorin muskullari va oyoq - qo`llarni yozuvchi muskullar eng ko`p yirtiladi. Muskullar qisman va to`liq yirtilishi mumkin.

yirtilgan zonani paypaslab kurishdi, ayniqsa muskul nuqsoni aniqlanadi. Keyinroq gematoma xosil bo`lish hisobiga usmasimon tuzilna paydo bo`ladi.

Odatda shu muskul funksiyasi pasayadi yoki butunlay yo`qoladi.

Boylamlarning cho`zilishi va yirtilishi bug`imda uning hajmidan oshib ketadigan xarakat bulganda uni maxkam ushlab turadigan boylam apparati cho`ziladi. Ba`zan esa yirtiladi. Bug`im sohasida og`riq, va shish xarakatlarninig cheklanish kuzatiladi. Boylamlar yirtilganda gematoma paydo bo`ladi va xarakat keragidan ortiqcha bo`ladi.

Oyoq - qo`lga orom berish zarur. Bug`im soxasiga bosib turadigan bog`lam bog`lanadi. Dastlabki kunlari sovuq, keyinchalik issiq muolajalar mahalliy qullaniladi. Boylam yirtilganda gips bog`lam quyiladi, konservativ davoalsh yahshi natija bermaganda operatsiya yo`li bilan davo qilinadi.

Ezilish sindromi.

oyoq - qullar tananing boshqa qismlari yumshoq tuqimalarninig zilzila vaqtida, bosib qolishda va boshqalarda uzoq muddatgacha turli narsalar (daraxt, toshlar, beton plitalar, uta og`ir buyumlar va hokazo) ostida bosilishi oqibatida yuz beradigan ma`lum simptomlar kompleksi e z i l i sh sindromi deyiladi. Yoki shikastlanish taksikozi deyiladi. Bunda muskullar teri osti yog` kletchatkasi tomirlar va nervlar suyaklar majaklanadi va sinadi.

Uzoq vaqt ezilish natijasida muskullar va boshqa tuqimalar qonga yolchimay qoladi natijada bu tuqimalarda nekroz boshlanib tuqimalar o`la boshlaydi va uzidan zaharli moddalar ajratadi. So`ng to`qimalarda yig`ilgan toksinli moddlar, shuningdek og`riq impulslari oqimi organizmga tushadi va shokni eslatuvchi klinik manzarani keltirib chiqaradi.

Ezilish sindromining belgilari.

Bemorning umumiy ahvoli dastlab ancha yahshi bo`ladi u umuman beholligidan ezilgan joyi og`rishidan shikoyat qilmaydi. Oradan 6-8 soat o`tgach shikastlangan oyoq- qo`lda shish paydo bo`ladi. Bu soxaning terisi avalgiga qaraganda oqaradi, so`ngra qizg`ish- ko`kimtir tusga kiradi. Terida ichi suyuqlikka to`la pufakchalar paydo bo`ladi , oyoq- qo`lini qimirlatib bol`may qoladi. Bemorning umumiy ahvoli og`irlashadi. Tana harorati 39 / 40 ga ko`tariladi. Boshi qattiq og`riydi , qon bosimi avvaliga ko`tarilib keyin tushadi pulsi tezlashadi , buyrak ishi buziladi , oldin siydik ajralishi kamayadi so`ngra siydik umuman ajralmay qoladi – anuriya.
Ko`rinib turgan shikastlanishlar.

shikastlanishlarninig qo`yidagi turlari farqlanadi:

1. 
   Shikastiga sabab bo`lgan sharoitlarga ko`ra:
   

A) ishlab chiqarishga aloqador bo`lmagan shikastlar , transportdan shikastlanish , maishiy shikastlanish , sport shikastlari, maktabda sportda

ko`chada bo`ladigan shikastlanishlar.

B)ishlab chiqarish shikastlari ( sanoat va qishloq ho`jaligi)

V) ataylab qilingan shikastlar (harbiy, uz- uziga qasd qilish)

2. Shikastlovchi omil turi bo`yicha:

- mexanik, ximik, termik, operatsion, nur va bosh –r

3. Shikastlovchi xarakteri bo`yicha:

- yopiq ( teri va shilliq pardalar shikastlanmaydigan)

- ochiq, bo`shliqqa teshib kiradigan (qorin bo`shlig`i, plevra)

- bo`shliqlarga teshib kirmaydigan

yakkam - dukkam

- ko`p sonli , oddiy , kombinatsiyalashgan shikastlar.

4. Shikastlaydigan kuch ta`sirlaydigan joy bo`yicha:
- bevosita (shikastlanish kuch tushgan zonada yuz bergan)

- bilvosita (shikast etkazuvchi zonadan uzoqda bo`lgan)

5. Ta`sir qilgan vaqt bo`yicha : utkir va surunkali bo`ladi:

shikastlanish va uning profilaktikasi:

shikastlanish deganda olib kelgan sharoitlarning sabablari tushuniladi. Shikastlarning turini xisobga olib, tegishlicha profilaktika choralari ishlab chiqiladi. Shikastlanishni oldini olish qo`yidagi tadbirlardan iborat:
1) mehnat va havfsizlik texnikasini tug`ri tashkil etish:

2) ishlovchilarning shaxsiy xavfsizligini yahshilash:

3) k`ocha xarakati qoidalariga rioya qilish va hokazo.

Shikastlanishlarda 1 yordam uyushtirish

1- yordam uyushtirishda baxtsiz xodisa tusatdan ro`y berishini unutmaslik kerak. Shikastlanish yuz bergan sharoit va joydan qat`iy nazar , zudlik bilan yordam ko`rsatish va tezda avolash muassasasiga jo`natish kerak.

Xodisa ro`y bergan joyda qo`yidagicha yordam kursatilishi kerak:

1. Shikastlanishga sabab bo`layotgan omil ta`sirini to`xtatish;

2. Qon oqishini vaqtincha to`xtatish;

3. Aseptic bog`lam bog`lash;

4transport immobilizatsiyasini qilish; 5.og`riqsizlantiruvchi dorilar

6. Nafas hamda yurak-tomir sistemalarininig ishini yahshilovchi preparatlar yuborish kerak.

Suyaklarninig sinishi va uninig turlari. Suyaklarniing chiqishi.

Suyaklar sinishiniing turlari va belgilari.

Suyaklarning chiqishi va uninig trurlari. Suyaklar chiqqanda 1-yordam ko`rsatish.

Suyal sinishi deb, suyak butunligininig buzilishiga aytiladi. Suyak sinishida ko`pchilik hollarda suyak siniqlarining siljishi ro`y beradi. Bir qator hollarda suyak siniqlari bo`lmaydi. . (bolalarda bo`ladigan suyak sinishlarida)

Suyak sinishi tug`ma va orttirilgan bo`lishi mumkin.

homilaninig ona qornidagi davrida turli omillarniing ta`sirida yuz beradigan shikastlanish turiga t u g` m a sinish deyiladi.

katta yoshdagi kishilarda va bolalarda qanday bo`lmasin mexanik omillar natijasida ro`y beradigan sinish turlarini orttirilgan suyak sinishi dab atash rasm bo`lgan. Tug`ruq vaqtida yuz beradigan sinishlar orttirilgan sinishlar qatoriga kiradi. Suyak kasalliklarida ro`y beradigan sinishlar patalogik sinishlar deyiladi.

suyaklarniing elastikligi yo`qolishi natijasida keksa yoshdagi kishilarda suyak sinishlari ko`p uchraydi.

Suyak sinishlarida 1 yordam shikastlangan qo`l yoki oyoqni immobilizatsiyalashdan iborat. Ochiq suyak sinishida oldin aseptik bog`lam qo`yiladi. Bemorga anal`getiklar yuboriladi va uni shifoxonaga etkaziladi.

Sinishlarni davolash prinsiplari.

sinishlarninig davolash asosini suyak siniqlarini joy- joyiga silish va suyak qadog`i hosil bo`lguncha ularni shu vaziyatda tutib turish tashkil etadi. Suyak siniqlarini joyiga solishdan oldin og`riqsizlantiriladi. Suyak siniqlarini to`g`ri vaziyatda ushlab turish uchun:

1) gips bog`lam qo`yiladi.

2) teri ustidan va skeledann tortish qo`llaniladi.

3) suyak siniqlarini xirurgik metod bilan fiksatsiya qilinadi.

transport immobilizatsiyasi- suyak sinishlarida va yumshoq to`qimalar anchagina shiakstlanganda gavdaniing shu qismiga orom berish, og`riqni kamaytirish, to`qimalarni keyingi shikastlanishini oldini olish, shuningdek travmatik shokni profilaktika qilish maqsadida qo`llaniladi. Transport immobilizatsiyasininig qo`yidagi turlari farqlanadi:

1) oddiy immob-ya - bunda bemor gavdasining sog`lom qismlaridan foydalaniladi.m: oyog`i singanda 2 sog`lom oyog`iga bog`lanadi. Shikastlangan qulini tanasiga bo`glanadi.

2) mavjud vositalar bilan imm-sh. Tayoq taxta bo`lagi , bir dasta sim, shox- shabbalardan shunday vositalar yordamida ofydalanish mumkin.

3) zavodda ishlab chiqilgan transport shinalari bilan imm-ya qilish.

Transport shinalari ikkiga:

fiksatsion va distraksion shinalarga bo`linadi.

fiksatsion shinalar yordamida gavdaning shikastlangan qismi fiksatsiya qilinadi.

kramer shinasi yoki narvonsimon shinani yumshoq simdan tayorlanadi. Gavdaniing qaysi qismi immob- ya qilinishiga qarab, shina shaklini istagancha uzgartirish mumkin. Tursimon shina ham yumshoq simdan yasalgan turdan iborat. Uni osonlikcha yumoloqlab urash mumkin. Asosan bilak, qo`l va oyoq panjasini immob-ya qilish uchun qo`llaniladi. Faner shinalar aksariyat tarnov shaklida tayorlanadi. Vakuum tibbiyot shinalari – oyoq va qo`llarni immob-ya qilish uchun ishlatiladi.

distraksion shinalar- bu siniq suyak uchlarini bir- biridan uzoqlashtirib, qon tomir va nerv tolalari shikastlanishini oldini oladi. Bularga- diterixs shinasi kiradi.

transport shinalarini qo`ytishda qator qoidalarga amal qilish zarur. Shina shikastlangan zonadan tashqari ikkita qo`shni bo`gimni mahkam ushlab turish zarur. Immob- ya qo`pol manipyulyar qilish yaramaydi. Shikastlangan kishininig kiyim- boshi yechiladi , bog`lam shikastlangan qismigagina bog`lanadi. Shinaga max sus paxta, doka, uraladi.

narvonsimon shina qo`yish.

shian gavdaniing qaysi qismiga qo`yilishiga qarab oldindan modellanadi. Elka suyagi singanda shina sog`lom tomondagi kurakning ichki chetidan boshlab quyilishi , yaqinlashtirilgan qulning yarim bukilgan tursak bug`imining tashqi yuzasi bo`ylab borishi va barmoqlar uchidan birmuncha oshirib tugallanishi kerak. Bilak shikastlanganda elkaning uchdan bir o`rta qismi shinaning yuqori sathi, barmoqlarninig uchlari shinaning pastki sathi hisoblanadi. Boldir shikastlanganda uchala tomondan fiksatsiya qilgan yahshi: bitta shianni boldir va oyoq panjasi barmoqlari uchininig orqa sathidan sonning uchdan bir qismigacha , boshqa ikkitasini boldirning yon tomonlari bo`ylab fiksatsiya qilinadi. Bunda shinalarning oyoq kaftlariga tegib turadigan qismini boldir- panja bug`imini birmuncha mustahkamlash uchun uzangi ko`rinishida qayriladi.

Derixs shinasini qo`yish. Shinaning oyoq kaftiga mos keladigan qismini oyoq panjasininig kaft qismiga bint bilan fiksatsiya qilinadi. Birmuncha uzun tashqi qismini qo`ltiqdan boshlab qo`yiladi va oyoq qismiga metall halqaga kiritilib, undan 8- 10 sm tashqariga chiqarib qo`yiladi.