Қорақалпоқстон тарихи

ҚОРАҚАЛПОҚСТОН ТАРИХИ

Qal’a mil.av. III–IV asrlar, mil. XII–XIII asrlar
Kata Guldursun – Qadim Xorazmning eng yirik chegara qal’alaridan hisoblanadi. Ko’lami 350×230 m teng bo’lgan maydonga ega. Ichida olib borilgan qazish ishlari vaqtida arxeologlar tomonidan qadim va o’rta asrlarga tegishli materiallar topildi: o’rta asrlarga tegishli sopol idishlar, bronzadan ishlangan bezak buyumlari, qadim va o’rta asrlarga tegishli tangalar.
Bu tangalar bo’yicha qal’ada hayot 1220 yilargacha – ya’ni Muxamad Xorazmshox boshqargan davr, Chingisxon bosqinchiligiga qadar davom etgan.
Qo’rg’on mil. IV–III asrlarda qurilgan.
Uchta yodgorlikdan iborat (Ayazqal’a 1, 2, 3). Ayaz-qal’a 1 qal’asi tabiy tepalikning ustiga qurilgan. Qo’rg’on mil. IV–III asrlarda qurilgan. Ayazqal’a 2. VII–VIII asrning boshlari, XIII asrda turar joy sifatida foydalanilgan.
Bugungi kunda qal’a yonida qora uylardan iborat kemping turistlarga xizmat ko’rsatmoqda.
Mil. I–IV asrlar.
To’proqqal’a ko’lami 500×350 m. To’rt burchakli, qal’aning sirtidan o’r qozilgan, qo’rg’on devorlari bilan qurshalgan, ularning balandligi 8-9 m gacha etgan. Burchakda uch minorali saroy qad ko’tarib turgan.
Qal’a darvozasidan boshlangan ko’cha kal’ani ikiga bo’lib turgan, ko’chaning ikki atrofi mavzelarga (asosan hunarmandlar mavzelariga) bo’lingan bo’lib, uning bir bo’lagi ehrom inshootlari bilan to’la bo’lgan. Qal’a inshootlarining birida tilla yalatilgan bronzadan ishlangan bilakuzuk kiydirilgan tog’ qo’chqorining shoxlari topilgan, uning atrofida siylov, mukofot yoki boshqa maqsadda keltirilgan ko’p sonli shisha idishlar, bezak buyumlari, alebastrdan ishlangan haykalchalar, devorga chizilgan rasmlar (raqsga tushayotgan niqoblilar), «Askarlar zali»da – askarlarning haykalchalari, «Podsholar zali»da esa – pishmagan loydan ishlangan podsholarning haykalchalari topildi.
Mil. I–IV asrlar, mil. IX–XI asrlar.
Doira formasida qurulgan Chilpiq yodgorligi Nukus-Beruniy avto yo’lining bo’yida, Nukusdan 43 km janubda, Amudaryoning ung sohilida, balandligi 35 – 40 m bo’lgan tabiyiy tepalikda qurilgan. Chilpiqning diametri 65 – 79 m. Devorlarining balandligi 15 m. Mil . II–IV asrlarda zaroastrizm dini bo’yicha daxma sifatida solingan va foydalanilgan.
IX–XI asrlarda mahalliy xalq uni belgi beruvchi minor sifatida foydalangan.
Arxeologik-arxitektura kompleksi. Mil. avv. IV asr – mil. XIV asr.
Qadim Mizdaxqon arxeologik-arxitektura kompleksi 200 ga dan oshiq maydonda, Xo’jayli – Kuhna – Urganch (Turkmaniston) avtomobil yo’li bo’yida joylashgan.
Kompleksning asosiy qismlari Xo’jayli shahrining janubiy-g’arbida uchta tepalikda joylashgan. Kompleksga Gaur-Qal’a, Shamun-nabi, Nazlimxon Suluv, Xalifa Rajab maqbaralari kiradi. Arxeologik qazish ishlari davomida siyrak uchraydigan ossuar “qabristonlari”, tangalar, har xil ro’zg’or buyumlari, shisha, tilodan yuqori saviyada ishlangan buyumlar topildi.
Mil.av. IV asr – mil. IV asr
Qo’yqirilgan qal’a diametri 80m doira formasida qurilgan. O’rtada diametri 44,4m chamasidagi 2 qavatli inshoot bo’lgan. Arxeologik qazish ishlari o’rtadagi inshootning astronomik tadqiqotlar olib borish uchun qurilganligini aniqladi. Tahminlarga ko’ra Fomalgaut yulduzi eng yorug’ yulduz hisoblanib, Qo’yqirilgan qal’aning qurilishi ushbu astral simvolga bag’ishlangan. Fomalgaut arab tilida “Janubdagi baliqning og’zidan oqqan suvning oxiri» ma’nosini anglatadi, ya’ni suv stixiyasi bilan bog’liq bo’lgan. Qadimgi Xorazm dexqonchiligida suvga sig’inish (kult) katta ahamiyat kasb etgan.
Qo’yqirilgan qal’ada topilgan keramikadan odam haykalchalari formasida ishlangan ossuariylar O’zbekiston xalqlari tarixi muzeyida saqlanmoqda..

ДИҚҚАТИНГИЗ УЧУН РАХМАТ!

Тайёрлади: Худайназаров Дамир