Oraliq-1 nazorat topshirig’i: Taqsimlangan (quyidagi) mavzular bo’yicha esse yozish

Marksizm — K. Marks va F. Engels asos solgan falsafiy, iqtisodiy va siyosiy taʼlimot. Nemis mumtoz falsafasini (Gegel, Feyerbax va boshqalar), ingliz siyosiy iqtisodini (Smit, Rikardo va boshqalar), fransuz xayoliy sotsializmini (Sen-Simon, Furye va boshqalar) oʻrganishga tayanib, Marks va Engels dialektik, tarixiy materializmga asoslangan falsafa, qoʻshimcha qiymat nazariyasiga asoslangan siyosiy iqtisod va kommunizm taʼlimotini ishlab chiqdilar. Marksizmda moddiy ishlab chiqarish usuli, ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish munosabatlari jamiyatning negizi sifatida karaladi. Marksizmxususiy mulkchilikka asoslangan jamiyatda ishlab chiqarishning ijtimoiy va oʻzlashtirishning xususiy harakterga ega ekanligiga tayanib, ijtimoiy inqilob toʻgrisidagi qonunni asoslashga urinadi. Ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya, sinfiy kurash bilan bogʻliq nazariyani ilgari suradi. Jamiyat tari-xiga sinflar kurashi tarixi sifatida qaraydi. Marksizmga kura, sinfiy kurash proletariat diktaturasiga olib keladi. Proletariat diktaturasining maqsadi esa sinfsiz jamiyat qurishdan iborat deb hisoblaydi. Marksizm. ishlab chikarish vositalariga faqat ijtimoiy mulkchilikni tan oldi, boshqa mulk shakllarini inkor etdi. Xususiy mulkni barcha ijtimoiy illatlarning asosiy sababi degan notoʻgʻri qarashni ilgari suradi.

Keynschilik iqtisodiyoti atamasi o‘z davrida muhim iqtisodchi olimlardan biri bo‘lmish J.N.Keynsning otasi Jon Meynard Keyns nomidan kelib chiqqan. O’g‘ilning tezlik bilan erishgan yutuqlari otasining erishgan yutuqlaridan kam bo‘lmadi, albatta. Iqtisodiy ta’limotlar tarixini o‘rganish J.M.Keynsning hayoti ko‘p tomonlama J.S.Mill hayotiga o‘xshab ketganligidan dalolat beradi. Bu har ikkala iqtisodchining otalari ham o‘z davrining bilimli iqtisodchi olimlari bilan zamondosh bo‘lishgan: Jeyms Mill David Rikardononing, J.N.Keyns esa Alfred Marshallning do‘stlari sanalgan. Keyns Umumiylik nazariyasida o‘zgaruvchan narxlar darajasi haqida qisqacha fikr yuritsada, ishsizlik muammosini hal etishning iloji topilmadi, uning asosiy mohiyati haqida fikr bildirish u uchun ahamiyatsiz edi; ishsizlik muammosini qanday qilib hal etish kerakligi masalasining mavjudligi o‘zgarmas maosh hamda narxlar darajasini iqtisodiyotda qo‘llash zarurligidan dalolat berar edi. U realitik yo‘nalish bo‘yicha bu masalani hal eta oldi, chunki haqiqiy analitik model shu kabi gipotezalar qilishga imkon bera olmas edi. Keyns o‘z nazariyasiga analitik baza yaratish maqsadida uni boshqalarga qoldirdi. 1940-1950-yillarga kelib iqtisodchilar yuqori darajada takomillashgan multiplikatorlik modelini ishlab chiqdilar. Bu model o‘z ichiga xalqaro ta’sir doiralarini, davlat hamda individual xarajatlarninng turli xil ko‘rinishlarini olgan holda kengaytirib borildi. Balanslashgan budjet multiplikatorligi atamasi iqtisodiy atamalarning asosiy qismlaridan biriga aylandi va har bir iqtisodchi talaba Keynsning bu modelini o‘rganib chiqishiga to‘g‘ri keldi.

Monetarizm - bu pul ta'minoti iqtisodiy o'sishni ta'minlashning eng muhim omili bo'lgan iqtisodiy nazariya. Pullar oshgani sayin, odamlar ko'proq narsani talab qilmoqda . Zavodlar yangi ish joylari yaratib, ko'proq ishlab chiqarishadi. Monetaristlar pul taklifini oshirish faqatgina iqtisodiy o'sish va ish o'rinlarini yaratish uchun vaqtinchalik kuchayishni ta'minlaydi deb ogohlantirmoqda. Uzoq muddatda bu inflyatsiyani oshiradi. Demak, talab ortib bormoqda, narxlar ko'tariladi. Monetaristlar pul siyosatining moliya siyosatidan ko'ra samaraliroq ekanligiga ishonishadi. Bu davlat xarajatlari va soliq siyosati. Stimulus pul mablag'larini pul bilan ta'minlaydi, biroq bu nuqsonni keltirib chiqaradi. Bu mamlakatning suveren qarzini oshiradi. Bu foiz stavkalarini oshiradi. Monetaristlar markaziy banklar hukumatdan ko'ra kuchliroq ekanini aytishadi, chunki ular pulni nazorat qilishadi. Monetaristlar nominal stavkalardan ko'ra real foiz stavkalarini kuzatadilar. Nashr etilgan narxlar eng ko'p nominal stavkalari. Haqiqiy stavkalar inflyatsiya ta'sirini yo'qotadi . Ular pulning haqiqiy qiymatini aniq tasvirlaydi. Bugungi kunda monetarizm foydadan voz kechdi. Buning sababi, pul taklifi o'tmishga qaraganda kamroq foydali likvidlik o'lchovidir. Likvidlik pul, kredit va pul bozori investitsiya fondlarini o'z ichiga oladi. Kredit kreditlarni, obligatsiyalarni va ipotekalarni o'z ichiga oladi. Ammo pul ta'minoti zaxiralar , tovar va uy kapitallari kabi boshqa aktivlarni o'lchamaydi.